خالید عه‌بدولكه‌ریم
تێپه‌ڕاندنی سه‌رده‌می تابۆ
به زۆر پێوه‌ری له‌دوای راپه‌ڕینه‌وه، به‌تایبه‌تی تر دوای روخانی سه‌دام حسێن جۆری له داهێنان و مۆدێلێكی نۆی تابۆ هێنرایه كایه‌وه، له‌پێناو مانه‌وه و چه‌سپاندنی سیاسه‌ت و نه‌زمێكی حیزبایه‌تی كردن كه ته‌نیا خزمه‌تی به به‌رژه‌وه‌ندیه تایبه‌تی و بڕیاره حیزبیه‌كانی یه‌كێتی و پارتی ده‌كرد، به‌مه‌ش واقیعی كوردستان كه‌وته به‌رده‌م دو ئاقاره‌وه، گه‌ڕانه‌وه بۆ رابردو و چه‌قبه‌ستن له قۆناغی پاڵه‌وانیتێدا، كه زانای ئیتاڵی (ڤیگۆ) پیێوایه مرۆڤ ئه‌م قۆناغه‌ی له دوای سه‌ده‌یی سیانزه‌هه‌مه‌وه تێپه‌ڕاند و پێی نایه سه‌رده‌می مرۆییه‌وه ئه‌ویش به‌هاتنی سه‌ره‌تاكانی دیموكراتیه‌ت ده‌ستی پێكرد، ڤیگۆ گۆڕانی مرۆڤی له قۆناغی مه‌شاعی یان سه‌ره‌تاییه‌وه بۆ قۆناغێكی تر به‌و شێوه‌یه ده‌ستنیشان كرد، كه ئێستا هه‌مان خه‌سڵه‌ت و تایبه‌تمه‌ندێتی ئه‌و قۆناغه‌ی ئه‌و باسیده‌كرد له ئێستای واقیعی كوردی دا به‌رجه‌سته‌یه و ده‌له‌لاله‌ته له‌مانه‌وه‌ی قۆناغی پاڵه‌وانێتی یان عه‌وداڵی خه‌یاڵه‌كان، ئاقاری دوه‌م، كه كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌ی خسته به‌رده‌م تابۆ دروستكراوه‌كانه‌وه، ده‌ستوپه‌نجه نه‌رمكردن بو له‌گه‌ڵ ئاسه‌واره خراپه‌كانی تابۆ دروستكراوه‌كاندا.
بۆ نمونه چه‌ند ساڵی رابردو و له‌كاتی شه‌ڕی ناوخۆدا كێی ده‌یتوانی بپرسێ ئه‌م شه‌ڕه بۆ ده‌كه‌ن و له‌پێناوی چی دا ده‌یكه‌ن؟ ئه‌مه پرسیارێكی تابۆ بو كردنی مه‌حاڵ بو تا ئه‌و راده‌یه‌ی كوشتنی به‌دواوه بێت، كه‌چی ئێستا ده‌ركه‌وتوه بۆ خه‌ڵكی نه‌یده‌توانی ئه‌و جۆره پرسیارانه بكات، به‌هه‌مان شێوه دوای روخانی سه‌دام له‌جیاتی ئه‌وه‌ی ئه‌و فۆرمه دیموكراسیه رێژه‌ییه له ئسلوبی حكوم دا روی له به‌غا كرد بهێنرێته كوردستانه‌وه، به پێچه‌وانه‌وه جۆره‌ها تابۆی تر دروستكرا و ته‌وته‌مه‌كان له‌به‌رده‌م تاكی كوردی دا قه‌به‌تر ده‌كران، كێی هه‌بو چه‌ندساڵ پێش ئێستا باسی بودجه و چۆنیه‌تی بونه سه‌رۆك هه‌ریمَی بارزانی و په‌رله‌مانی حیزب و پێشیڵكردنی موقه‌ده‌ساته مرۆییه‌كان به‌ده‌ستی دو زلحیزبه‌كه‌وه بكا و باجی ئه‌و هه‌ڵوێسته نه‌دا، كه‌واته رونه لامان گۆڕان باجی گه‌وره ده‌دا، به‌لاَم ده‌ر ئه‌نجام گۆڕان وه‌ك پرۆسه‌یه‌كی هێواش و ده‌رنگوه‌خت بوه حیكمه‌ت و فه‌لسه‌فه‌یه‌ك بتوانێ كۆمه‌ڵی ته‌فسیراتی نوێ بۆ ژیان و دونیا بینی هه‌مو تاكی كوردی بكاته‌وه و بیخاته به‌رده‌م كۆمه‌ڵێ پرسیاری خنكێنراو له نه‌ستیدا مه‌گه‌ر فرۆیدیێك په‌یدا بێت و له هۆكاره‌كه‌ی تێمانبگه‌یه‌نێ، هه‌مان شته ده‌رئه‌نجامه‌كه‌شی ده‌رهێنان و ئاشكرا كردنی پرسیاره‌كانه، كه‌واته ده‌بێ ئه‌و پرسیارانه چ بن؟ تابۆ چییه و سه‌رچاوه‌كانی چیین؟ كێین تابۆكان داده‌هێنن و هه‌وڵی مانه‌وه‌یان ده‌ده‌ن؟ تابۆكان به‌رژه‌وه‌ندی كێی ده‌پارێزن؟ خه‌ڵكی یان ژماره‌یه كه‌می ده‌سه‌لاَتدار؟خه‌ڵكی چۆن دابونه‌ریت و بنه‌مای حیزبایه‌تی و سیسته‌می ئیداری و ئه‌رك و فه‌رمان له تابۆكان جێاده‌كاته‌وه؟ كێ هه‌وڵی تێكه‌ڵكردنیان ده‌دات؟ ده‌ر ئه‌نجام تابۆ سه‌ركرده‌ی موقه‌ده‌س و یاسای خێڵ و بنه‌ماڵه داده‌هێنێ و خه‌ڵكی ده‌خاته ته‌نگه‌ژه و خه‌یاڵی گه‌وره‌وه، به‌لاَم كێی ده‌توانێ تابۆكان تێپه‌ڕێنێ و ته‌نیا مرۆڤ بكاته پارسه‌نگی هه‌مو بنه‌ماكانی ژیان، ئاشكرایه ئه‌وه گۆڕانه...گۆڕان
گه‌ڕانه‌وه بۆ عه‌قڵ و ره‌فتاری جه‌معی
هه‌مو ره‌فتارێكی ئاسایی مرۆڤ كه رۆژانه ئه‌نجامی ده‌دا له ئه‌نجامی بڕیار، یاخود فه‌رمان و ئه‌ركێكی عه‌قڵیه‌وه دروستده‌بێت، بۆیه زۆر جار واباوه له‌ناو كۆمه‌ڵگه دا به‌تایبه‌تی كۆمه‌ڵگه سونه‌تیه‌كان دا ره‌فتار و هه‌ڵسوكه‌وتی كه‌سێك له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ره‌كه‌ی دا جۆری بیركردنه‌وه و عه‌قلاَنیه‌تی كه‌سه‌كه دیاریده‌كات، له‌ڕوی سایكۆلۆژیشه‌وه تاڕاده‌یه‌ك ته‌واوه، به‌لاَم ره‌فتاری گشتی زۆر جار ده‌رئه‌نجامی عه‌قڵێكی گشتی نیه و هه‌ندێ جار ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ بونی هه‌سته‌كانی مرۆڤ یاخود له‌ژێر كاریگه‌ری هه‌سته‌كانه‌وه سه‌رهه‌ڵده‌دات، واتا ئه‌گه‌ر هاتو كه‌سێ كۆمه‌ڵه خه‌ڵكێكی بینی له ده‌وری شتێ كۆبونه‌ته‌وه، یا وتنه‌وه‌ی دروشمێ ده‌ڵێنه‌وه به‌دوای یه‌كدا كار له هه‌مو بینه‌ر و بیسه‌رێ ده‌كات، چ بچێته ژێرباری ئه‌وانه‌ی كۆبونه‌ته‌وه بۆ ئامانجێ بچوك یان گردبونه‌وه‌یه كاتی چ دژی بوه‌ستنه‌وه،لێره‌وه پرۆسه‌ی گۆڕان و نۆیبونه‌وه بارودۆخی كه‌سه‌كه ده‌گۆڕێ و وایلێده‌كات ره‌فتاری بگۆڕێ به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌ی كه عه‌قڵ و هه‌سته‌كانی قه‌بوڵی ده‌كات و ئه‌وه‌ش ره‌د بكاته‌وه كه قه‌بوڵی ناكاته‌وه، تاكی كوردی چه‌ندین ساڵه ده‌ستو په‌نجه له‌گه‌ڵ ئه‌م حاڵه‌ته‌دا نه‌رم ده‌كات به‌بێ ئه‌وه‌ی به‌ڕاده‌یه ئاشكرا لایه‌نه نیگه‌تیڤه‌كانی بزانێ، مه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ی كه سایكۆلۆژیست و سۆسیۆلۆژیسته‌كان زیاتر په‌یی به‌م حاڵه‌ته ببه‌ن و راده‌ی ئه‌و پرۆسه‌یه دیاری بكه‌ن.
بۆیه ده‌بینین له چه‌ند ساڵی رابردودا تاكی كوردی نه‌یده‌توانی شه‌رعیه‌ت له عه‌قڵی خۆی وه‌ربگرێ بۆ دیاریكردنی ره‌فتارێكی گشتی، یان پرۆسه‌ی ره‌فتار و ره‌فتاری كۆمه‌لاَیه‌تی به به‌شێوه‌یه‌كی گشتی، ئه‌وه‌ی كه هه‌بو ره‌نگدانه‌وه‌ی چاندنی ئایدۆلۆژیه‌تی حیزبی به‌ر ته‌سك بو له ره‌فتار و عه‌قلاَنیه‌تی تاكگه‌رایدا، به‌و واتایه‌ی تاكی كوردی فێر كرابو چاوه‌ڕی بكات كامه‌یه ره‌فتاری پێویست و ناپێویست، نه‌ته‌وه‌ی و نانه‌ته‌وه‌ی، خراپ و باش، ئامانجدار و بێ ئامانج و بێبه‌رهه‌م و كۆمه‌ڵێ مه‌هزه‌له‌ی دیكه... له حیزب و به‌رنامه و راگه‌یاندنه‌كانی حیزبه‌وه وه‌ربگرێت، به‌ده‌ر له كردنی حیزب به سه‌رچاوه‌ی یه‌كه‌می بیركردنه‌وه و ره‌فتار و هه‌ناسه‌دان و كۆمه‌ڵێ جوڵه‌ی بایه‌لۆژی تر ئه‌و تاكه به مه‌ترسی و خراپ وه‌سفده‌كرا.
من له‌خۆمه‌وه قسه ناكه‌م و ئه‌و تۆیژینه‌وه كه‌مانه‌ی كه كراون له‌سه‌ر لاوازی هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی و هه‌ستی كۆمه‌ڵبینی تاكی كورد ئه‌م راستیانه ده‌خاته‌ڕو، به‌لاَم كێشه‌كان كاتێ ده‌رده‌كه‌ون، كاریگه‌ری ئه‌و حاڵه‌ته ده‌بێته پانتای و جێی ده‌مێنیته‌وه، ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر پێكهاته‌ی ده‌رونی تاك، ته‌نانه‌ت وای لێهاتبو راگه‌یاندنه‌كانی حیزبه زلهێزه‌كان به ئاشكرا ده‌یانگوت مرۆڤی عاقڵ مرۆڤێكی حیزبیه و مرۆڤی مه‌ده‌نی مولته‌زیمی فه‌رمایشتی حیزبه، ئه‌گه‌ر كه‌سانێكیش پرسیاری ئه‌وه بكه‌ن بۆچی ئه‌و واقیعه خوڵقا كه خواستی زۆرینه نه‌بو، ره‌نگه بتوانین بڵێن گۆڕان وه‌ك پرۆسه‌یه‌كی حه‌تمی و ئاسای و سروشتی شه‌رعیه‌تی له‌ده‌ستدابو، له‌غیابی گۆڕانیشدا هه‌م تاك توشی گرفتی زۆر ده‌بێ و هه‌م هێزه شمولی و حیزبه دیماگۆگه‌كان وه‌ك خۆیان و به‌بارقورسی به‌سه‌ر تاك و كۆمه‌ڵگه‌وه ده‌مێننه‌وه، به‌لاَم خۆشبه‌ختانه ئێستا تاكی كوردی بۆیده‌ركه‌وتوه، به ئه‌نجامدانی گۆڕانكاری هه‌م شه‌رعیه‌ت بۆ عه‌قڵ ده‌گه‌ڕێته‌وه و هه‌م ره‌فتاری جه‌معیش له قۆرخكاری رزگاری ده‌بێ.