راپۆرت: به‌هادین یوسف
چاوه‌ڕوان ده‌كرێت له ناوه‌ڕاستی ئه‌م مانگه‌دا نێرده‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان بۆ عێراق (یۆنامی) راپۆرتی كۆتایی خۆی سه‌باره‌ت به چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كه‌ركوك وه‌ك ناوچه‌یه‌كی جێناكۆكی نێوان هه‌رێم‌و حكومه‌تی ناوه‌ند پێشكه‌ش بكات، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ئێستا لیژنه‌ی ماده‌ی (23) ماوه‌ی مانگێكه له كه‌ركوك خه‌ریكی كۆبونه‌وه‌ن بێئه‌وه‌ی تا ئێستا گه‌یشتبێتنه هیچ ئه‌نجامێك، له‌و سه‌رو به‌نده‌شدا توركمان‌و عه‌ره‌به‌كان كاركردنیان له لیژنه‌ی (23)و ئه‌نجومه‌نی پارێزگا هه‌ڵپه‌سارد، له‌ولاشه‌وه ئیمزا بۆ كوردستانیبونی كه‌ركوك كۆده‌كرێته‌وه، ئه‌مانه هه‌موی بارودۆخی شاره‌كه‌ی تا راده‌یه‌ك ئاڵۆز كردوه‌و چاوه‌ڕوانی ئاڵۆزتربونی لێده‌كرێت.
هه‌گبه‌كه‌ی دیمستۆرا چی تێدایه؟
دوای ئه‌وه‌ی به پشت به‌ستن به بڕیاری (1770)ی ساڵی 2007و دوای ئه‌وه‌ی نه‌توانرا هیچ بڕگه‌یه‌كی ماده‌ی (140) جێبه‌جێبكات، ستیڤان دیمستۆرا نێرده‌ی تایبه‌تی سكرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان، هاته كایه‌كه‌وه بۆ یارمه‌تیدانی جێبه‌جێكردنی ماده‌ی (140)و چاره‌سه‌ری ئه‌و ناوچانه‌ی به (ناو كێشه له سه‌ره‌كان) ناسراون، رۆژی 26/12/2007 له‌به‌رده‌م په‌رله‌ماندا داوای درێژكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی ماده‌كه‌ی كرد بۆ ماوه‌ی (6) مانگ، رۆژی 4/6/2008 یه‌كه‌م پێشنیازو شیكردنه‌وه‌ی خۆی پێشكه‌ش به سه‌رۆكایه‌تی كۆماری عێراق‌و ده‌سه‌ڵاتدارانی عێراق كرد، له‌سه‌ر چوار قه‌زا (ئاكرێ، حه‌مدانییه، مه‌نده‌لی، مه‌خمور)، ناڕه‌زایه‌تییه‌كی زۆری له‌ناو سه‌ركردایه‌تی كورد نایه‌وه‌و دیمستۆرا بڕیاریدا له راپۆرتی داهاتوی له‌سه‌ر كه‌ركوك‌و قه‌زاو ناحییه‌كانی دیكه ئه‌و (كه‌موكوڕییانه) چاره‌سه‌ربكات.
به‌پێی ئه‌و راپۆرته‌ی كه ئاژانسی ئه‌سۆشه‌یتد پرێس بڵاویكردوه‌ته‌وه، یۆنامی به‌م نزیكانه راسپارده‌كانی خۆی سه‌باره‌ت به كه‌ركوك ده‌خاته‌ڕو كه پێنج رێگاچاره‌ی له‌خۆگرتوه له‌وانه، پارێزگای كه‌ركوك تاڕاده‌یه‌ك سه‌ربه‌خۆ بێت‌و له‌لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێم‌و ناوه‌نده‌وه به‌ڕێوه ببرێت، یان پارێزگایه‌كی سه‌ربه‌خۆ بێت‌و به‌سود وه‌رگرتن له داهاتی نه‌وتی خۆی به‌ڕێوه‌ببرێت‌و له‌ژێر چاودێری حكومه‌تی ناوه‌ندا، دواتریش ئیداره‌ی پارێزگاكه خۆی بڕیار له‌سه‌ر چاره‌نوسی بدات.
ئه‌م پێشنیازانه‌ی یۆنامی ته‌واو پێچه‌وانه‌ی ماده‌ی (140)ه كه چاره‌سه‌ری كێشه‌ی ئه‌و ناچانه‌ی به سێ هه‌نگاو دیاریكردوه (ئاسایكردنه‌وه، سه‌رژمێری، راپرسی)، به‌ڵام ئه‌م پێشنیازانه‌ی یۆنامی كه دزه‌ی كردوه‌ته ناو میدیاكانه‌وه باسی سه‌رژمێری‌و راپرسی ناكات، بۆیه چاوه‌ڕێ ده‌كرێت سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی وه‌ك پێشنیازه‌كانی یه‌كه‌می هیچ كارێكی پێناكرێت، ره‌نگه كێشه‌كه ئاڵۆزتریش بكات.
ماده‌ی (23) كوده‌تاكه‌ی 22ی ته‌مموز
ماده‌ی (23) له یاسای هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان كه پێشتر ماده‌ی (24) بو رۆژی 22ی ته‌مموزی 2007 به ده‌نگدانێكی نهێنی‌و بێبه‌شداری لیستی هاوپه‌یمانی یه‌كگرتو په‌سه‌ندكرا، دواتر چه‌ند گۆڕانكارییه‌كی كه‌می تێداكراو لیژنه‌یه‌كی (7) كه‌سی بۆ پێكهێنرا (دو نوێنه‌ری هه‌ریه‌كه له كوردو عه‌ره‌ب‌و توركمان‌و یه‌ك نوێنه‌ری مه‌سیحی) بڕیاربو 1/11/2008 ده‌ست به‌كاربێت، به‌ڵام 2/2/2009 سه‌ردانێكی كه‌ركوكی كرد، تا رۆژی 7/3/2009 به فیعلی ده‌ستی به كاره‌كانی نه‌كرد، له‌ماوه‌ی ئه‌م مانگه‌ی كاركردنیدا ته‌نیا له‌سه‌ر یه‌ك خاڵ راوه‌ستاوه (دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵات) له‌كاتێكدا ده‌بو تا 31/3 راپۆرتی كۆتایی له‌سه‌ر (دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵات، پێداچونه‌وه‌ی به تۆماری ده‌نگده‌ران‌و ره‌گه‌زنامه، زیاده‌ڕه‌وی) بكردایه‌و له‌ژێر رۆشنایی ئه‌و راپۆرته ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق یاسایه‌كی تایبه‌ت به هه‌ڵبژاردنی كه‌ركوك بۆ یه‌ك خول ده‌ربكات، به‌ڵام ماوه‌ی یاسایی كاری لیژنه‌كه ته‌واوبو هیچ راپۆرتێك ئاماده‌نه‌كرا.
ئێستاش بۆ قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌ی ئه‌و دو مانگه‌ی كه نه‌یانتوانی هێچ هه‌نگاوێك بۆ جێبه‌جێكدرنی ماده‌ی (23) بنێت، داوای درێژكردنه‌وه‌ی دومانگی تر ده‌كه‌ن، له‌كاتێكدا به‌پێی ده‌قی ماده‌ی (23)، ئه‌گه‌ر ئه‌و لیژنه‌یه نه‌یانتوانی كاره‌كانی ته‌واوبكات، هه‌رسێ سه‌رۆكایه‌تی عێراق ( سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، په‌رله‌مان، حكومه‌ت) به‌هاوكاری نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان، راسپارده‌ی پێویست بۆ هه‌ڵبژاردنی كه‌ركوك ده‌رده‌كه‌ن، كه‌واته مانه‌وه‌ی لیژنه‌ی ماده‌ی (23) له كه‌ركوك‌و به‌رده‌وامییان له‌سه‌ر كارو داوای درێژكردنه‌وه‌ی كاره‌كانیان له پای چی كه ماوه‌ی یاساییان ته‌واوبوه.
هه‌ڵوێسته دوباره‌كان به‌رامبه‌ر كورد
دوای یه‌ك ساڵ له ههڵپهساردنی ئه‌ندامێتییان له ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك رۆژی 2/12/2007 به رێكه‌وتنێك له‌گه‌ڵ لیستی برایه‌تی كه‌ركوك، لیستی ته‌جه‌موعی عه‌ره‌بی گه‌ڕانه‌وه كۆبونه‌وه‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاو پۆستی جێگری پارێزگاریان وه‌رگرت، دواتریش پاش (18) مانگ ههڵپهساردنی ئه‌ندامێتی له مانگی ئایاری 2008 توركمانه‌كان بێ هیچ مه‌رجێك گه‌ڕانه‌وه ئه‌نجومه‌نی پارێزگاو دواتریش ئه‌نجومه‌نی قه‌زای كه‌ركوك پێكهێنرا.
له سه‌روبه‌ندی كۆتاییهاتنی كاره‌كانی ماده‌ی (23)دا نزیكه‌ی (300) رێكخراوی پیشه‌یی، هه‌ڵمه‌تێكی ئیمزا كۆكردنه‌وه‌یان بۆ پاڵپشتی كوردستانیبونی كه‌ركوك ده‌ستپێكرد، یه‌كه‌م ئیمزاشیان له ئه‌نجومه‌نی پارێزگاو پارێزگای كه‌ركوكه‌وه ده‌ستپێكرد، به‌م هه‌نگاوه‌شیان جارێكی تر عه‌ره‌ب‌و توركمانه‌كانیان توڕه‌كردو بۆ یه‌ك رۆژ به‌شدارییان له كۆبونه‌وه‌كانی لیژنه‌ی (23)و كۆبونه‌وه‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا نه‌كرد.
عومه‌ر جبوری، نوێنه‌ری عه‌ره‌ب له ماده‌ی (23)، ئه‌و هه‌نگاوه‌ی به نایاسایی‌و ناده‌ستوری وه‌سفكردو داوای له حكومه‌تی عێراق‌و هێزه‌كانی ئه‌مریكاو پۆلیس‌و سوپا كرد به‌ر به‌و هه‌نگاوه بگرن‌و به كارێكی بێزاره‌كه‌ری ناوبرد كه ئاسایشی كه‌ركوك ده‌خاته مه‌ترسییه‌وه، عه‌لی مه‌هدیش كه ئه‌ندامێكی توركمانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوكه هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌وه‌ی كرد، ئه‌گه‌ر كورد ده‌ستبه‌رداری ئه‌و ئیمزا كۆكردنه‌وه‌یه نه‌بێت ئه‌وا داوا له سه‌رجه‌م پارێزگاكانی تری عێراق ده‌كه‌ن كه چاره‌نوسی كه‌ركوك له‌ڕێی راپرسییه‌وه دیاری بكه‌ن، له به‌رامبه‌ردا په‌رله‌مانتار خالید شوانی، نوێنه‌ری كورد له ماده‌ی (23) ئه‌و هه‌نگاوه‌ی به دیموكراسی‌و یاسایی زانی به‌و پێیه‌ی دوره له توندوتیژییه‌وه‌‌و مافێكی مه‌ده‌نییه، توركمان‌و عه‌ره‌به‌كانیشی به‌وه تۆمه‌تبار كرد كه شكستیان هێناوه له كاره‌كانی لیژنه په‌رله‌مانییه‌كه‌دا‌و كاری ئه‌وان هه‌ڵوێست وه‌رگرتن نییه، به‌ڵكو ئه‌م كاره‌یان لادانه له یاسا.
بۆمبه‌كه‌ی كه‌ركوك ده‌ته‌قێته‌وه؟
ئه‌م چه‌ند رۆژه‌ی دوایی بارودۆخی سیاسی كه‌ركوك تاڕاده‌یه‌ك ئاڵۆزی تێكه‌وتوه، ئه‌و رێكه‌وتن‌و هاوهه‌ڵوێستی‌و نزیكبونه‌وه‌یه‌ی كه باسده‌كرا، خه‌ریكه ده‌گۆڕێت بۆ شه‌ڕی راگه‌یاندن‌و هه‌ڵوێست وه‌رگرتن‌و دروستبونه‌وه‌ی لێكدوركه‌وتنه‌وه‌ی بۆچونه‌كان‌و (كارێكی مه‌ده‌نی بۆ كۆكردنه‌وه‌ی ئیمزا) خه‌ریكه ئاڵۆزییه‌كی سیاسی ده‌هێنێته ئاراوه، پرسیاره‌كه لێره‌دا ئه‌وه‌یه له‌گه‌ڵ نزیكبونه‌وه‌ی واده‌ی كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌ناو شاره‌كانی عێراق‌و له سه‌روبه‌ندی ئاشكراكردنی پێشنیازه‌كانی یۆنامی بۆ چاره‌سه‌ركردنی پرسی كه‌ركوك؟ ئه‌م بارودۆخه بۆ دروستده‌بێت؟، ئامانجێك له‌پشتی ئه‌وه‌وه‌یه تا په‌یامێك ئاراسته‌ی ئه‌مریكاو یوئێن بكرێت كه بارودۆخه‌كه نائارامه‌و پێویستی به مانه‌وه‌ی ئه‌وانه، وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ماوه‌ی رابردودا چه‌ندینجار سه‌ركردایه‌تی كورد مه‌ترسی هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕێكی هه‌یه له ناوچه ناكۆكه‌كاندا؟، یان له‌ڕێی كۆكردنه‌وه‌ی ئیمزای هه‌زاران كه‌سه‌وه ده‌یانه‌وێت چی به دیمستۆرا بڵێن؟ ئه‌و ئیمزایانه كه بڕیاره بدرێته حكومه‌ت‌و په‌رله‌مانی عێراق چی ره‌نگدانه‌وه‌و كاریگه‌رییكه‌ی ده‌بێت له‌ناوه‌نده باڵاكانی ده‌سه‌ڵاتی عێراقدا؟، كورد دوباره تۆمه‌تبار ناكه‌نه‌وه به‌وه‌ی ده‌یانه‌وێت ده‌ست بگرن به‌سه‌ر كه‌ركوكداو دوای ئه‌وه‌ی ئه‌و شاره نه‌وتاوییه دێته سه‌ر جوگرافیای هه‌رێمی كوردستان هه‌نگاوی تری وه‌ك سه‌ربه‌خۆیی‌و جیابونه‌وه‌ی به‌دوادا نانێت؟، ئه‌ی نه‌ده‌كرا له سه‌روبه‌ندی كۆتایی هاتنی ماده‌ی (140) ئه‌و رێكخراوانه ئه‌م هه‌ڵمه‌ته‌یان ئه‌نجامبدایه؟.