ئاماده‌کردنی: بەهادین یوسف
فاروق رەفیق: واوەیلا بەو لەحزەیەی ئەم نەتەوەیە بە كاملی هۆشیـــــــــــــــــار دەبێتەوە و لە كەسێك خۆش نابێت سامانی وڵاتی بەهەدەر دابێت
به‌ختیار عه‌لی: ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ له تونس و میسر ده‌ستیپێکردوه، سه‌ره‌تای ئاگرێکه به دڵنیاییه‌وه ده‌گاته ماڵی هه‌مو دیکتاتۆره‌کان
بورهان یاسین: کاردانه‌وه‌کانی پارتی و یه‌کێتی رێک ده‌ربڕی ترس و هیستریای ده‌سه‌ڵات بون
مه‌ریوان وریا قانیع: سیستمی سیاسی له کوردستان کێشه‌ی قوڵی هه‌یه و چاره‌سه‌رکردنیشی پێویستی به ده‌ستکاریکردنێکی ریشه‌یی هه‌یه
روناكبیران و لێكۆڵەرانی كورد، پێیانوایە؛ شەپۆلی شۆڕش و راپەڕینەكانی تونس كاریگەریی لەسەر هەرێمی كوردستان هەیە و بەهۆی بونی چەندین پەیوەندیی بونیادی و خەسڵەتو كلتوری هاوبەشەوە، ئەگەری بەركەوتنی پریشكی تیشكی راپەڕینەكانی بۆ سەر كورد زۆرە.
نوسەران هاوڕان لەسەر ئەوەی سیستمی سیاسیی لە هەرێمی كوردستان توشی شكست بوە، سیاسەتكردن بوەتە كاری ژمارەیەك كەس كە لە بازنەیەكی تەسكدا دەخولێنەوە و ئاسۆیەكی بیركردنەوەی فراوانیان نییە و رێگە بە بەشداریی سیاسیی هاونیشتمانیان نادەن و حیزبایەتكیردن وەكو بازرگانیكردن دەبینن و كاریگەریی كلتوری عەرەبیان لەسەرە.
بە بۆچونی ئەو رۆشنبیرانە پەیوەندی و هاوشێوەییەكی زۆر لەنێوان وڵاتانی تونس و میسر لەگەڵ كوردستاندا هەیە و فاكتەرەكانی شۆڕش و راپەڕینەكانی ئەو دو وڵاتە بونیان هەیە لە كوردستان لە مۆدێلی حوكمڕانی و قۆرغكردنی سیاسەت و بازاڕ و رێكخراوەكان و كۆی كۆمەڵگە.
د.فاروق رفیق، روناكبیر و توێژەری بواری فەلسەفە لە چاوپێكەوتنێكی كەناڵی ئاسمانیی (KNN) سەبارەت بە بەراوردكردنی هەرێمی كوردستان بە باشوری سودان وتی: «ئەوانەی بەراوردی جنوبی سودان و كوردستان دەكەن، گاڵتە بە عەقڵی خەڵكی دەكەن، ئەوەی لە جنوبی سودان رویدا دەبو لە ساڵی (2003) لە كوردستان بكرایە، ئەمەش شكستی سیاسەتە لە كوردستاندا، دەبوایە لە (2003)دا سیاسییەكانی كورد سەرقاڵی دامەزراندنەوەی دەوڵەتی عێراق نەبن وەكو ئەوەی كە ئێستا هێواش هێواش خۆی مانیفێست دەكات كە كورد بەرەو چی ئاقارێك دەبات، ئێستا تەعریبكردن لە جاران زۆرترە، كورد رۆژ بە رۆژ قورسایی هێزەكەی لە بەغدا لەدەستدەدات، ئەمە كارەسات بو رویدا لەناو سیاسیی كوردا كە نەیتوانی، شەرمنە، جورئەتی نییە، خاوەنی ئیرادە نییە، ناتوانێت خەون ببینێت، خەیاڵی پوچ بوە و تەواو وشكبوەتەوە و خەیاڵدانی سیاسیی كورد وشكبوەتەوە و قودرەتی نییە، ئیرادەی نییە، سیاسیی هەیە رادەبوێرێت بە خەڵكانی وەكو ئێمە كە باسی دەوڵەتی كوردی دەكەین، دەڵێت؛ ئەوە خەونی شاعیرانەیە، لە دنیادا سیاسیی هەیە وا بە میللەتی خۆی بڵێت و رابوێرێت؟! دەزانیت دەوڵەتی كوردی، یان مافی چارەی خۆنوسین یانی چی؟ یانی سەروەری تۆ، تاكو سەروەریت نەبێت سەروەری ماڵی خۆت نیت».
سەبارەت بە كاریگەری شەپۆلی ناڕەزاییەكانی تونس و میسر و پەیوەندییان بە كوردەوە د.فاروق رەفیق، دەڵێت: «حەپەساوم لە بەرامبەر ئەو كەسانەی كە دەڵێن؛ هیچ پەیوەندییەك نییە لەنێوان ئێمە و ئەوان، وەكو ئەوەی لە مەریخ بن، پەیوەندیی بونیادی و ستراكچەری هەیە لەنێوان ئێمە و میس رو تونسدا، لە بیر و باوەڕی بۆچونماندا بونیادی عەقڵی، عەقڵی ئێمە هەمان بونیادی عەقڵی عەرەبەكانە، ئێمە بە هەزار كاریگەری لەژێر كلتوری عەرەبداین، عەرەبی ئیسلامیداین، مێژوی ستەمكاریی ناوچەكە مێژوی ستەمكاریی ئێمەشە».
درێژە بە خاڵە هاوبەشەكان دەدات و دەڵێت: «سیاسەت لە كوردستاندا لە چەمێكی وشك دەچێت، كە مەلەی تێدا ناكرێت. لەبەر ئەوەی سیاسەت بە مانای ئیدارەكردنی ژیان، پرسیاركردن لە چاكەی گشتیی، لە خزمەتكردنی بەرژەوەندییە گشتییەكانی هاونیشتمانیان، بە مانای بەشداریی هاونیشتمانیان لە پرۆسە سیاسییەكەدا، بەم مانایە سیاسەت لەم وڵاتەدا هی من و تۆ نییە، ئەم فۆرمەی گوایە بەشداریی تۆ كورتبكرێتەوە چوارساڵ جارێك لە پرۆسەیەكی دیموكراتیدا و بەشداریی لە هەڵبژادنێكدا بكەیت، بەڵام سەد فیڵ بكەیت، تەزویر بكرێت، پاسەكان ریز بكەیت بڵێی یەڵڵا بۆ تەزویر، وەكو ئەوەی لە دوا هەڵبژاردندا كرا، ئەمەمان پێ بفرۆشیتەوە بە ناوی دیموكراسییەوە تا چوار ساڵی تر ئێمە بۆمان نەبێت قسە لەسەر سیاسەتەكانی ئێوە بكەین، ئەمە سیاسەت نییە، بەڵكو مەرگی سیاسەتە، لەبەر ئەوەی پرسیاری گرنگ تەرح ناكرێت، فەزای گشتیی داگیركراوە، هەر بونی میدیایەكی حیزبیی كە خەڵك بۆمباران بكات بە هەندێك تەسەورات كە شێواندنی واقیع و حەقیقەتە، ئەمە خۆی مانای مەرگی سیاسەتە، لەبەر ئەوەی سیاسەت لێرە بەم مانایەیە».
هاوكات د.بورهان یاسین، نوسەر و توێژەری سیاسی و مامۆستای زانكۆی لۆند لە سوید، لە بابەتێكدا كە لە ماڵپەڕی تایبەتی خۆی بڵاویكردوهتەوە بە ناونیشانی (گۆڕان لەنێوان فشاری شەقام و دەسەڵاتێكی داخراودا)، تیشكی خستوەتە سەر كاردانەوەی راپەڕینەكانی میسر و تونس لەسەر هەرێمی كوردستان و بەیاننامەكەی بزوتنەوەی گۆڕان و كاردانەوەكانی دەسەڵات لە دژی.
لە سەرەتادا نوسیویەتی: «لە وڵاتی ئێمە كەسانێك كاربەدەستن، كە نەك هەر حوكمڕانیی وڵات تەنیا بە خۆیان رەوا دەبینن، بەڵكو دەیانەوێ لەوەش رامانبهێنن كە نەك هەر كوڕەكانیان، بەڵكو نەوەكانیشیان دەبێ ببن بە سەرۆك و سەركردەی وڵات».
لە بەشێكی دیكەی ئەو وتارەدا كە بەپێی وتهی خۆی خوێندنەوەیەكی بە پەلەیە بۆ ئەو پێشوەچونانەی كە ئەمڕۆ پانتایی باشوری كوردستانیان تەنیوەتەوە و بەسەر دێڕی (دەسەڵاتێكی ترساو، بەڵام تۆقێنەریش) د.بورهان، دەڵێت: «ئەوەی راستی بێت بونی ترسێكی بەردەوام، لەلایەكی ترەوە بەكاربردنی ئامرازی تۆقاندن و ترساندن دو خەسڵەتی بەیەكەوە گرێدراوی دەسەڵاتی پارتی و یەكێتی بوە (لە حاڵەتی گشتاندنیشدا ئەمە رێك خەسڵەتی سیستمە نادیموكراتییەكانە).
ئەم جەدەلی ترسو هیستریای دەسەڵاتە لەلایەك، چاوسوركردنەوە و تۆقاندن لەلایەكی ترەوە بە ئاشكرا لە زیاتر لە بۆنەیەك و روداوێكدا خۆی دەربڕیوە».
دواتر سەبارەت بەكاردانەوەكانی دەسەڵات بەرامبەر بەیاننامەكەی گۆڕان دەنوسێت: «كاردانەوەكانی دەسەڵات لەسەر ئەم راگەیاندراوە، هەر لە بەیاننامە هاوبەشەكەی هه‌ردو مەكتەبی سیاسیی (یەكێتی و پارتی) و كۆمەڵێك جموجۆڵی سیاسی و بگرە دانانی زرێپۆش و چەكی قورس بەرامبەر گردی زەرگەتە (بنكەی سەرەكی بزاڤی گۆڕان)، رێك دەربڕی ترس و هیستریای دەسەڵات بون، بە هەرحاڵ لەناو ئەو هەمو كاردانەوانەی دەسەڵات هەڵچونەكەی سەرۆكی حكومەت د.بەرهەم ساڵح، كە گوایە روە هەرە مەدەنی و لیبراڵەكەی دەسەڵاتە، زۆر سەرنجڕاكێش بو و ئاستی هیستریای دەسەڵاتی گەیاندە ئاقارێكی ترسناك، لەكاتێكدا بەرهەم ساڵح، خۆی بە لیبراڵێكی راستەقینە دەداتە قەڵەم و ساڵانێك لە وڵاتانی رۆژئاوا دەرفەتی ئەوەی هەبوە لە نزیكەوە ئاشنا بێت بە سیستمی لیبراڵ -دیموكراسی، كۆنگرە رۆژنامهوانییەكەی ئەو لە سلێمانی كە تیایدا داوای لە بزاڤی گۆڕان كرد، گردی زەرگەتە چۆڵ بكات، زیاتر لە هەڵچونی لۆردێكی شەڕ دەچو تا كەسێكی مەدەنیو لیبراڵیی، سەرۆكی حكومەت باش دەزانێ كە لە بابەتی داگیركردنی خانو و زەوی و مومتەلەكات و سەرچاوەكانی دەوڵەمەندیی و ئامرازەكانی وەبەرهێناندا پارتی و یەكێتی ماڵیان لە شوشەیە: مرۆڤ پێویست ناكات زۆر شارەزا بێ بۆ ئەوەی بزانێ قەڵاچوالان و دوكان و سەری رەش و بەشێكی هەرە باشی زەوی و گردە هەرە گرنگەكانی بادینان و زۆر شوێنی تر لەلایەن ئەو دەسەڵاتەوە داگیركراون...
لە درێژەی بابەتەكەیدا، ئەو توێژەرە سیاسییە نوسیویەتی: «دەكرێ بڵێین؛ ئەمڕۆ گۆڕان بەشێكە لە پەیوەستەگی (context)ێكی فراوانتر، كە چەند توخمو پێكهاتەیەك لە خۆی دەگرێت، ئەو پێكهاتانەش بریتین لە:
1) گۆڕان وەك ئۆپۆزیسیۆن.
2) ناڕەزایەتی شەقام.
3) میدیای ئازاد و هەندێ پێگە و ژوری پاڵتاڵك لە ئینتەرنێت.
4) ئەو بەشەی كۆمەڵگەی مەدەنی كە سێبەری قورسی دەسەڵات قەبوڵ ناكات.
5) نوسەر و روناكبیرانێكی كاریگەر و خاوەن هەڵوێست و رەخنەگر.
ئەم توخمانە هەمویان بەیەكەوە، هەریەكەیان بە جیاواز، سەرئێشەن بۆ دەسەڵاتی پارتی و یەكێتی، ئەوەشی جێگەی جەختكردنەوەیە ئەوەیە، كە زۆرجار خوێندنەوەی دەسەڵات لەو پێكهاتانە ئەوەیە كە دەستی یەكێكیان لەپشت ئەوەی ترەوەیە و بە شێوەیەكیش لە شێوەكان هەمویان بەشێكن لە پیلانێكی فراوانتر بەرامبەر بە دەسەڵات».
لە كۆتایی بابەتەكەیدا سەبارەت بە دۆخی باشوری كوردستان و بەیاننامەكەی گۆڕاو كاردانەوە و لێكدانەوەكانیدا، د.بورهان یاسین، گەیشتوەتە ئەوەی بنوسێت: «لە كۆتاییدا، بە كورتی و بە چڕی، دەسەڵاتدارانی باشوری كوردستان دەبێ هەر نەبێ دو راستی بزانن: ئەوان چیتر ناتوانن لەسەر حسێبی مێژو بژین، نەوەیەك سەری هەڵداوە لە باشوری كوردستان كە نامۆیە بە ئەوەی كە پارتی و یەكێتی پێی دەبێژن: «شانازیی و سەروەرییەكانی» مێژو، نەك بەو مانایەی كە مێژوی كورد سەروەریی و شانازیی تیا نییە، بەڵكو بە مانای ئەو راستییەی كە دەسەڵاتدارانی گەندەڵ لەسەر ئەو مێژوە دانیشتون و ناشیرینیان كردوە».
نوسەر و روناكبیری كورد مەریوان وریا قانیع، هاوكات لەگەڵ بڵاوكردنەوەی بەیاننامەكەی بزوتنەوەی گۆڕان و كاردانەوە توندەكان و لە كەشی راپەڕینەكانی تونس و میسر و دروستبونی جەدەل و گفتوگۆ لەسەر كاریگەریی ئەو شەپۆلە و مامەڵەكردنی سیاسییەكانی كورد لەو بارەیەوە، لە لاپەڕەی تایبەتی خۆی لە ماڵپەڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك، دەنوسێت: «ئەو دو خاڵەی كە كاردانەوە قورسەكانی بە روی بەیاننامەكەی گۆڕاندا دروستكرد، مەسەلەی پێشنیاركردنی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و حكومەتە، لە كوردستاندا هەر كەسێك فێڵ لە خۆیو فێڵ لە خەڵك نەكات، ئەو راستییە دەزانێت كە پەرلەمانی كوردستان دەزگایەك نییە لانی هەرەكەمی ئەركەكانی وەك دەزگایەكی چاودێر بەسەر دەسەڵاتەوە پیادە كردبێت و پیادە بكات، پەرلەمانی كوردستان پەرلەمانێكی ئێجگار لاوازە و مەكتەبی سیاسیی دو پارتە گەورەكە بڕیارە چارەنوسسازەكانی بۆ دەدەن، هاوكات حكومەتی هەریمێش بە هیچ مانایەك حكومەتی "هەرێم" نییە، بەڵكو حكومەتێكی دابەشبوی ناوچەیی حیزبییە، كە نەیتوانیوە و ناشتوانێت بەم عەقڵیەت و پێكهاتەی ئێستایەوە ببێت بە حكومەتی "هەرێم". هەمومان دەزانین ئەم حكومەتە بە قیاسێكی هەندەسی ورد پۆست و دەزگا و توانای بڕیار و كاركردنەكانی لەنێوان دو حیزبە گەورەكە و لەناو هەریەكێكیشیاندا لەنێوان چەند باڵێكیدا، دابەشكراوە.
دەربارەی چاكسازیی لە حكومەت و خستنە سەر راستەڕێی نوێبونەوە، مەریوان قانیع دەڵێت: «بێگومان ئەم سیستمە سیاسییە بەوە چاكنابێت، ئەم یان ئەو بەرپرس لە كاتی زۆربۆهێنان و تەنگپێهەڵچنیندا، دان بەوەدا بنێت كە هەندێك گەندەڵی و هەندێك كەموكورتی هەیە، باس لەوە بكات لێرەو لەوێ ناعەدالەتی و خراپبەكارهێنانی دەسەڵات هەیە، سیستمی سیاسیی لە كوردستاندا كێشەی قوڵ و بونیادیی هەیە و چارەسەركردنیشی پێویستی بە دەستكاریكردنێكی ریشەیی و راستەقینەی هەمو سیستمەكە هەیە».
هاوكات لەگەڵ ئەو نوسینە و بەردەوامیی شەپۆلی راپەڕینەكانی جیهانی عەرەبی و گفتوگۆكانی ناوخۆی هەرێم، مەریوان هەروەها نوسیویەتی: «ئەوەی لە تونس و میسردا ئامادەیە، لە سەرجەمی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئامادەیە، لە كوردستانەوە بۆ مەغریب، یەكەمین شتێك كە دەسەڵاتدارانی ئەم ناوچەیە دەكاتە هاوشێوە و هاوڕەگەز، گاڵتەكردنی بەردەوام و بێكۆتاییانە بە كەرامەتی ئینسان و تەماشاكردنیانە بۆ هاوڵاتییان وەك رەعیەتێكی بچوكی بێماف و گوێڕایەڵ و دەست لەسەر سنگ، دەسەڵاتداران لەم ناوچەیەدا دۆخێكیان بۆ ئینسان دروستكردوە، لێوانلێوە لە سوكایەتیپێكردن و بێڕێزیكردن، وڵاتیان لە وڵاتی هەموانەوە كورتكردوەتەوە بۆ وڵاتی ئەو نوخبە دەسەڵاتدارەی كە بێ لێپرسینەوە موڵك و ماڵی گشتیی دەدزێت و بەوشێوەیەش دەیبەخشێتەوە كە پایەكانی دەسەڵاتدارێتی خۆیان بپارێزێت».
هەروەك ئەوەشی نوسیوە: «سیفەتێكی دیكەی دەسەڵاتدارانی ئەم ناوچەیە ئەوەیە، سڵ لەوە ناكاتەوە بەردەوام بە ناوی پاراستنی نەتەوە و ئاسایشی نەتەوەییەوە دەیان كەلێن و شەبەق بكەنە ئازادیی تاكەكەس و ئازادیی كۆمەڵگەوە، رێ لەوە بگرن كۆمەڵگە بدوێت و ناڕەزایی دەرببڕێت، كەچی خۆشیان لەژێرەوە ئامادەن هەمو نەتەوە و نیشتمان و ئاسایشی نەتەوەیی لەپێناوی بەرژەوەندییە سیاسی و دەسەڵاتدارێتییەكانی خۆیاندا بەشو بدەن، ئاكارێكی دیكەی ئەم دەسەڵاتدارێتیانە لەوەدایە، كە بۆ مانەوە و بەردەوامییان پشتیان بە میدیایەكی كۆنترۆڵ و ئاراستەكراوی پڕوپاگەندەكار بەستوە، كە درۆیان بۆ دەكەن بە هەقیقەت و هەقیقەتیش بە درۆ».
روناكبیرانی كورد، ئەوانەی هەمیشە ئامادەییان هەیە لە گۆڕەپانەكەدا و بە تێبینی و بۆچون و نوسینەكانیان هەمیشە رەخنە لە دەسەڵات و سیستمی سیاسیی و حوكم دەگرن و ئەو خاڵ و پنتانە دەدۆزنەوە و كە دەسەڵات دركی پێناكات، یان نایەوێت دركی پێبكات و بەشێك لە نوسەرانیش هاوشێوەی فاروق رەفیق، ئەوە بە گەورەترین سوكایەتی دەزانن بەوپێیەی ناخوێنرێنەوە و گوێ لە بۆچونەكانیان ناگیرێت و ئەوەی لە كۆنفراس و كتێب و نوسینەكانیاندا دەیخەنەڕو، ناخوێنرێنەوە و درێژە بە سیاسەت و بەرنامەكانی خۆیان دەدەن.
نوسەر و روناكبیر بەختیار عەلی، لە نوسینێكیدا بە ناونیشانی چ لاشەیەكە سەر ئاو دەكەوێت، لە رۆژنامەی ئاوێنە و لە ژمارەی رۆژی سێشەممەی رابردو، لەسەر تونس و میسر دەنوسێت و دەڵێت: «ئەوەی ئەمڕۆ لە تونس و میسر و جێگەكانی تر دەیبینین، سەرەتای سەدەیەكە كە درەنگ دەستی پێكردوە، سەرەتای ئاگرێكە كە بەدڵنیاییەوە دەگاتە ماڵی هەمو دیكتاتۆرەكان، من بە درێژایی ژیانم باوەڕم بەوە بوە كە دیكتاتۆرییەت و فاشییەت ئەبەدیی نین، مانەوەی زۆر لە دەسەڵاتدا مانای ئەبەدییەتی دەسەڵات نییە، كڕبونی زۆری خەڵكیش، مانای ملكەچی ئەبەدیی نییە، درێژكردنەوەی حوكمیش بە ترس و تەزویر، درۆكردن نییە لەگەڵ خەڵكدا، بەڵكو درۆكردنی دیكتاتۆرەكانە لەگەڵ خۆیاندا. بۆ ئەوەی لەوەش تێبگەین، دەبێت تێبگەین چی لەدوای روداوەكانی شۆڕشی یاسەمین لە دەڤەری ئێمەدا مردوە و بەرەو كۆتایی دەچێت، هەوڵدەدەم كەمێك روخساری ئەو لاشەیە ببینم كە ئەمڕۆ سەرئاو دەكەوێت».
بەختیار عەلی، پێیوایە؛ دەرەنجامی شۆڕشەكان هەرچییەك بن ئەوەی نیشاندا كە ئەوە كۆتایی مۆدێلی حوكمی بنەماڵەیە: «راستییەك كە دەبێت سیاسییەكانی خۆرهەڵات بە هەمو رەنگ و دەنگێكیانەوە بیزانن، تەواوبونی ئەو سەردەمەیە كە سەرۆكێك تا مردن حوكم بكات و دوایی حوكم بۆ كوڕەكەی و ژنەكەی و براكەی و برازاكەی جێبهێڵێت».
لە بەشێكی دیكەی ئەو نوسینەیدا ئاماژەی بەوەشكردوە، كە: «گومان لەوەدا نییە كە سیاسەتی نوێ، پێویستی بە نوخبەیەكی ئیداریی و ئابوریناس و سیاسەتمەداری گەورە هەیە، تا بتوانێت دەوڵەت بە فۆرمە نوێكەی ببات بەڕێوە، كە دەڵێم گەورە، مەبەستم لە ژمارەی ئەو پسپۆڕ و تەكنیككارانەیە كە دەسەڵاتی مۆدێرن پێویستی پێیەتی بۆ ئەوەی بژی، دەوڵەتی نوێ كارێكی دەستەجەمعی گەورەیە كە پێویستی بە چالاككردنی چەندەها نوخبەی رۆشبیری و تەكنیكی و فیكریی هەیە، تا بتوانێت ئیش بكات. سیاسەت و حوكمڕانیی لە سەردەمی نوێدا ناتوانن بێ فەلسەفەیەكی رۆشنی ئابوری و سیاسی و ئیداریی بژین، ئەم نوخبانەش دەبێت نوخبەی بیركەرەوە بن، نەوەك خزمەتكار و ملكەچی حیزبو نۆكەری بچوكی دیكتاتۆر و منداڵەكانی. دەوڵەتی نوێ پێویستی بە ژمارەیەكی گەورە لە عەقڵ هەیە بیری بۆ بكاتەوە، نەوەك بە تاقمێكی ئەرستۆكراتی مشەخۆر كە لە سەرەوەڕا هەمو ئەگەرەكانی بیركردنەوە و گۆڕان بكوژن. لە وڵاتانی ئێمەدا ئەم نوخبە گرنگانە ئیفلیجكراون، دەوڵەت تەنیا دەزگاكانی ئاسایش و پۆلیس و بەرپرسی خەزنەكان و بەرپرسە ریاكارەكانی راگەیاندن دەیبەن بەڕێوە... ئەمجۆرە دەسەڵاتە، نوخبەیەكی نەخوێندەوار حاكمێتی و بەردەوامیش هێزی وەك خۆی بێئاگا و نەخوێندەوار دروستدەكات.
هەر لە چاوپێكەوتنەكەی (KNN)و سەبارەت بە پەیوەندییە بونیادییەكانی نێوان تونس و میسر، فاروق رەفیق، وتی: «ئەو فۆرمەی لە میسر و تونس هەیە، كە سیاسییەكان منداڵەكانی خۆیان هەمویان كردون بە ملیۆنێر، لێرەش ئەمە هەیە، كوڕی مەسئول هەیە لە ژورەكەی خۆی ناجوڵێت، بە یەك پێنج دەقیقە تەندەرەكە دەفرۆشێت سێ ملیۆن دۆلار وەردەگرێت، ئەمە فەسادە، دەبێت كۆتایی پێ بێت، ئەمە ریسواكردنی ئینسانی كوردە، ئەمە لێدانە لە كەرامەتی ئینسانی كوردی، مەسئولینی گەورە لەم ئاخیرەدا دەردەكەون دەڵێن: بەڵێ كەموكورتیمان هەیە، بەڵێ گەندەڵیی هەیە، بەو بەڕێزانە دەڵێم؛ ئێوە كەموكوڕیتان نییە، ئێوە شكستتان خواردوە، كەموكوڕیی جیاوازە لە شكست، ئەزمونێك كەموكوڕیی هەبێت دەتوانرێت چاك بكرێت. ئەم شێوازی حوكمڕانییە كێشەی هەیە، ئێوە شارەزای هونەری بەڕێوەبردن نین و لێی نازانن، حوكمڕانیی هونەره دەبێت بخوێنرێت لە كتێبەكاندا لە دەقەكاندا دەبێت فێری بیت».
ئەو نوسەرە ئاماژە بەوەشدەكات؛ كە لە ئێستادا خەڵكی كوردستان هۆشیار بوەتەوە و دۆخەكان وەك خۆی دەبینێت، لەگەڵ ئەوەی هەر لە سەرەتاوە روناكبیران و نوسەرانی كورد دركیان بە راستییەكان كردوە و قسەیان لەسەر كردوە، بەڵام هۆشیاربونەوەی زیاتری تاكەكانیش بە گرنگتر دەبینێتو دەڵێت؛ «واوەیلا بەو لە حزەیەی ئەم نەتەوەیە بە كاملی هۆشیار دەبێتەوە، ئینجا پێت دەڵێم لە كەسێك خۆش نابێت كە سەروەت و سامانی وڵاتێكی بەهەدەر دابێت، مەجموعەیەك كەسوكاری خۆی كردبێت بە ملیۆنێر، بەڵام لەسەر جادە حەماڵێك هەیە دو هەزار دیناری بۆ پەیدا ناكرێت، ئەم میللەتە هۆشیار بێت لە كەسێك خۆش نابێت كە خوێنی نەتەوەیەكی رشتبێت».
د.فاروق رەفیق، لە درێژەی چاوپێكەوتنەكە و سەبارەت بە خاڵ و لێكچونە هاوبەشكانی نێوان شۆڕشی ئێستای عەرەبی و دۆخی هەرێمی كوردستان دەڵێت: «ئەوەی رەبتەكان نابینێت، بیرناكاتەوە لەنێوان سیاسەتكردن لێرە و لە میسر و تونس، خەڵك هەیە بە مەبەست بیرناكاتەوە، خەڵك بەرژەوەندیی لەوەدایە بیر نەكاتەوە، خەڵك هەیە بەرژەوەندیی لەوەدایە فێڵ بكات، بەو هیوایەی ئەم تەوژمە رانەگیرێت و بە ئەنجامێكی چاك بكەوێتەوە، چونكە ئەگەری ئەوە هەیە بە ئاقاری تردا بڕوات، ئێستا رابوەستێت پەیامەكەی گەیشت، ئەوەی بە سەركردەكان وت؛ ئێوە هەشتا ساڵە سوكایەتی بە ئینسانی ئەم ناوچەیە دەكەن، ئێوە شكستتانخواردوە و رابەر نین، رابەر بریتی نییە لەو كەسەی جوتێ پێڵاوی نەبێت، ئێستا لە ئیتاڵیاوە (150) جوت قۆنەرەی بۆبێت، هەتا باوەڕی بەوە نەبێت لەم وڵاتە پێڵاو بكڕێت، ئەمە رابەر نییە».
سەبارەت بە گرنگیی ناڕەزایی و راپەڕینەكانی تونس و میسر، د.فاروق رەفیق، دەڵێت: «گرنگیی ئەم روداوە بۆ وڵاتە عەرەبییەكان ئەوەیە، ئەو وڵاتانە كە لە ئەدەبیاتی فیكری سیاسی و لە گفتوگۆكاندا، تەنانەت لە مەحافلی دوەلیشدا ئەو وڵاتانەن كە تێیدا مێژویەكی دورو درێژی ستەمكاریی هەیە، كە تیایدا بێكەرامەتی بە ئینسانی عەرەب دەكرێت، تەجروبەی هەشتا ساڵی عەرەب وەكو ئێمە بریتییە لە شكست، بەشێوەیەك لە شێوەكان ئێمە لەژێر هەیمەنە و هەژمونی شكستی عەرهبیداین».
رونتر لەسەر خاڵە هاوبەش و جیاوازەكانی نێوان میسر و تونس و بەراوردكردنیان بە هەرێمی كوردستان، د.فاروق دەڵێت: «بەڵێ، لە كوردستان حیزب هی نوخبەیەكی سیاسییە، عەینەن تونس، وەكو عائیلەی تەرابولسی هەروەكو میسر، ئەم نوخبە سیاسییە بونەتە نوخبەیەكی ئیقتسادیی و بازاڕیان كۆنترۆڵكردوە، سەروەت و سامانی ئەم نەتەوەیەی هێناوەتە ژێر دەستی خۆی، لە كوردستاندا سیاسییەكان بون بە بازرگان».
دەربارەی ساوایی ئەزمونی هەرێمی كوردستان و ئەو دۆخەی لە ماوەی (20) ساڵی رابردودا تێپەڕبوە، دەڵێت: «ئەم بیست ساڵە تاوان و هەڵەی تێدایە، ئەمە كەسێك قسەی لەسەر نەكردوە». دەربارەی درێژەكێشانی گەندەڵی و ناعەدالەتی و تێكەڵبونی حیزب بە حكومەتیش دەڵێت: «ئێستا منداڵێكیش دەزانێت ئەم حكومەتە ئۆفیسی حیزبە و مەكتەبی سیاسییە بڕیار دەدات كێ دەهێنێ، كێ دەكات بە وەزیر و چۆن دەكرێت، مەكتەبی سیاسییەكانە پرۆژە سیاسییەكان رەوانەی پەرلەمان دەكاتو ئەوەشی لە ماوەی رابردودا كرا ئیبداع بو لە گەندەڵیدا، ئەویش تەقاعودكردنی (960) كەس بو، كەشفكردنی ئەم گەندەڵییە ئیبداعە لە گەندەڵیدا.
كۆنگرەی دو حیزبە باڵادەستەكەی پێكهێنەری حكومەتیش بۆ د.فاروق رەفیق، مانای ئەوە دەگەیەنێت، كە ئەو دو هێزە كە بەشێكن لە پرۆسەی سیاسیی، توانای ریفۆرم و چاكسازییان نییە و درێژەپێدەری سیاسەتەكانی پێشویانن و دەڵێت: «بۆ من لەحزەی حاسم ئەوە بو، دو كۆنگرەی دو حیزبی گەورە ئێمە چەند ساڵە دەنوسین و قسە دەكەین، ئەوەبو كە مقۆمقۆی ئەوە هەبو چاكسازیی دەكەن، نێچیرڤان بارزانی، لە چەند چاوپێكەوتنێكدا باسی ریفۆرمی حیزبیی دەكات، بۆ ئێمە وەكو چاودێران و رۆشنبیران، ئەم دو حیزبە لەسەر خەتی ریفۆرم نین و ئێستا نایانەوێت ئەوە بكەن، وەكو جاران تەعامول دەكەن. هەرچەندە ئێمە بە كتێب و كۆنفراس و نوسین دەمانەوێت مۆدێلێكی نوێیان پێ ئاشنا بكەین، بەڵام ئەوان گوێیان لێ نییە و سورن لەسەر كاری خۆیان، لەم دو كۆنگرەیە كۆمەڵێك خەڵكی گەنج كە بە هۆی باوك و كەسوكاریانەوە برانە ناو مەكتەبی سیاسییەوە و یەكسەر تەقاعودكردنیان، بەڵام ئەوە وڵاتی ئەوان نییە، وڵاتی هەمومانە، دەبێت ئێمەش رامان هەبێت و بەشداریی تێدا بكەین، میراتێكی ستەمكاریی هەیە لە كوردستاندا، شكستی حیزبەكان شكستی سیاسییەكانە، كردنی حیزب بە كۆمپانیا، من لە كتێبێكدا زۆرم لەخۆم كرد بڵێم؛ لەم وڵاتەدا حیزب بوە بە كۆمپانیا، بەڵام دواتر بینیم سەركردەیەك كۆمەڵێك كادیری حیزبیی خۆی كۆكردوەتەوە و پێیان دەڵێت؛ ئێمە كۆمپانیاین كێ بەدڵی نییە با بڕوات، ئەوسا من لە بێ شەرمیی تێگەیشتم، یەعنی چی بە خۆی بڵێت، كۆمپانیا؟! كۆمپانیایەك كە عەقد دەكات، كە گرێبەست دەكات".