دیمانه: لوتفی دوسكی
عه‌بدولره‌حمان بناڤی ئه‌ندامێ په‌رله‌مانێ كوردستانێ ل سه‌ر فراكسیۆنێ گۆڕان ئاشكه‌را دكه‌ت كو كێم و كاسیێن دپرۆژێ بودجا ئیساڵ دا زۆرترن ژ یێن پار ساڵ، هه‌روه‌سا خۆیا دكه‌ت كۆ تێپه‌راندنا بودجێ ب زۆرینه‌یا ده‌نگان ژ لایێ فراكسیۆنا كوردستانی ل ژێر فشارا هه‌ردو پارتێن وێ فراكسیۆنێ بویه.
دهه‌ڤدیتنه‌كێ دا ل گه‌ل سبه‌ی بناڤی وێ یه‌كێ ژی دئینیته زمان كو دامه‌زراندنا هژماره‌كا زۆرا زێره‌ڤانان بۆ به‌رپرسێن هه‌ر دو حزبێن ده‌ستهه‌ڵاتدار كارتێكرن كریه سه‌ر دامه‌زراندنا فه‌رمانبه‌ران ل رێڤه‌به‌ریێن حكومی.
په‌رله‌مانتارێ فراكسیۆنا گۆڕان ل په‌رله‌مانێ كوردستانێ ئاماژێ دكه‌ته وێ چه‌ندێ ژی كو زێده‌كرنا پێشینه‌یا خانوبه‌را و ژن ئینانێ ب هه‌وڵ وبزاڤێن ئۆپۆزسیۆنێ ب ده‌ست ڤه هاتیه.
سبه‌ی: پرۆژێ بۆدجه‌یا ساڵا 2011 ێ ب ئاوایه‌كێ گشتی هوین وه‌كو په‌رله‌مانتار چه‌وا دهه‌ڵسه‌نگینن؟
عه‌بدولره‌حمان بناڤی: ب دیتنا من پرۆژێ یاسا بۆدجێ یێ ئیساڵ كو هاتیه دپه‌له‌مانی دا، گه‌له‌ك كه‌م وكۆڕیێن وێ د زێده‌تر بون ژ ساڵا پار ژ چه‌ند لایه‌كا ڤه، ئێك ژوان بۆ نمونه كورتهێنان یا زێده‌تر بو گه‌له‌ك، پار 835 ملیار بون ئه‌ڤ ساڵه یا كریه 1 ترلیۆن و5 سه‌د و54 و269 ملیۆن دینار ئه‌ڤه یێن ئاشكه‌را، و یێن شاراوه ژی، كورتهێنانا شاره‌وه‌ژی تێدا هه‌بو500 ملیار دیناربون، كو ئه‌ڤ كورتهێنانه دناڤ پرۆژان دا هه‌بو ویا به‌رزه‌بو.یا دوێ ژی گه‌له‌ك پرۆژه هه‌بین سه‌ر ب قه‌زایه‌كێ دانابون بناڤێ قه‌زایه‌ك دی وپاره ژی بۆ ته‌رخان كربون، هه‌روه‌سا گه‌له‌ك پرۆژان هه‌ڵه‌وسانه‌ك دبۆدجێ دا هه‌بی كو ساڵ بۆ ساڵێ زێده‌دكر، ئه‌ڤ ساڵه وه‌كو نمونه ئیعانات و مینه‌ح وبه‌خشین دو به‌رامبه‌ری ساڵا پار یێن داناندین، كه‌چی ل ساڵا پار دپه‌رله‌مانی دا ئه‌م هه‌می ئێك ره‌ئی بوین وه‌كو په‌رله‌مانكار كو ئیعانات ومینح وبه‌خشینان كێم بكه‌ن، ئه‌ڤ ساڵه یێن زێده‌تر كرین گه‌له‌ك ئه‌ڤه ژی ئێك ژ خه‌له‌لێن هه‌ره مه‌زن كو دپرۆژێ بۆدجێ دا هه‌ین.هه‌روه‌سان دپرۆژێ بۆدجێ دا گه‌له‌ك جها كو ئه‌و پارێ بۆ ته‌رخان كری ساڵێن پار وه‌كو سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ وه‌كو سه‌رۆكێ په‌رله‌مانی وه‌كو گه‌له‌ك وه‌زارتێن دی پاره بۆ ته‌رخان كربون و نیڤا وی پاره‌ی هه‌تا 30\6 سه‌رف نه‌كربو و دوباره پاره‌كێ زێده‌تر بۆ دانای، كه واته ئه‌و پارێ بۆ دانای سه‌رف نه‌كیه و دوباره پاره یێن بۆ دانای زێده ژ وی پارێ كو سه‌رف نه‌كریه.
سبه‌ی: نێڕینا هه‌وه وه‌كو په‌رله‌مانتارێن فراكسۆینا گۆڕان ل سه‌ر نه هه‌ڤسه‌نگیا دنێڤبه‌را بۆدجا ته‌رخانكری بۆ وه‌به‌رهێنانێ و بكارخستنێ (تشغیلی) دا؟
عه‌بدولره‌حمان بناڤی: ب راستی ئه‌و ژی خه‌له‌له‌ك مه‌زنه و هه‌ره سه‌ره‌كی بو دپرۆژه‌یێ بۆدجێ دا، پرۆژێن ئه‌ڤ ساڵه 400 و تشته‌ك بین، گه‌له‌ك پاره دانابون بۆ نه‌فه‌قاتێن ته‌شغیلی، ب ڕاستی سه‌یره هه‌تا نوكه لبه‌ر مه یا هندایه وه‌كو په‌رله‌مانكار چ بۆ مه دیار نه‌كریه، ڕاستیا وێ ئه‌م نزانین كا ئه‌ڤ نه‌فه‌قاته چنه؟ وچه‌وا دچن؟ و كیڤه دچن؟ ئه‌م سه‌حدكه‌ینێ هێشتا هه‌می دام و ده‌زگه‌هێن حكومه‌تێ پێویستی ب كارمه‌ندا هه‌یه و داخوازا دامه‌زراندنا فه‌رمانبه‌ران دكه‌ن، و دێ هێینه ناڤ پرۆژێ بۆدجه‌یێ دا به‌رێخۆده‌ینێ نه‌فه‌قاتێن ته‌شغیلی یێن زێده‌بوین و هیچ هاوسه‌نگی تێدانینه و جێوازیه‌كا مه‌زن یا تێدا چێكری، ئه‌و ژی ب ره‌ئیا مه بۆ زێره‌ڤانێن به‌رپرسان دچن، كه هنده‌كان ژوان به‌رپرسان دو سێ فه‌وجێن زێره‌ڤانان یێن هه‌ین.
سبه‌ی: بۆ نمونه؟
عه‌بدولره‌حمان بناڤی: بۆ نمونه سه‌رۆكێ هه‌رێمێ، بۆ نمونه كاك نێچیرڤان بارزانی، بۆ نمونه مام جه‌لالی و بۆ نمونه كاك كۆسره‌تی، ئه‌ڤان هه‌میان هه‌رئێكی فه‌وجه‌ك دو فه‌وجێن زێره‌ڤانان بۆ خۆ داناینه و ئه‌ڤ پارێ زۆر و نه‌فه‌قه ب ره‌ئیا من ل ڤێرێ دچیت.
سبه‌ی: ئه‌ڤه د ده‌مه‌كی دا،كو فه‌رمانگه‌هێن میری ل هه‌رێمێ پیویستی ب كارمه‌ندان هه‌یه بۆ دامه‌زراندنێ، ئه‌ڤێ یه‌كێ چ كارتێكرنا خۆ هه‌یه ل سه‌ر نه دامه‌زراندنا كارمه‌ندان ل فه‌رمانگه‌هێن حكومی؟
عه‌بدولره‌حمان بناڤی: به‌لێ به‌لێ ب ڕاستی، ئه‌ڤه دوی ده‌می دایه كو فه‌رمانگه‌هان هه‌میان پێویستی ب كارمه‌ندی و فه‌رمانبه‌ری هه‌یه، كه‌چی ئه‌ڤه ل ڤێرێ ئه‌و هه‌می پارێن ته‌شغیلی ویێن معاشان یێن چوین بۆ وان كه‌سێن زێره‌ڤانێن زێده هه‌ین، ئه‌ڤ ته‌زه‌خوما حیمایا هه‌ین بۆ چنه؟ ئه‌ڤ فه‌وجێن حیمایا چ پێویست ناكه‌ت، بلا 10 هه‌تا 15 زێره‌ڤانان هه‌بن، چونكه كورێن ڤی ملله‌تی نه و بۆ ڤی ملله‌تی یێ خزمه‌تێ دكه‌ن، ئه‌گه‌ر خۆ ببینن دلسۆزێن ڤی ملله‌تی، ملله‌ت دێ زێره‌ڤانیێ لێ كه‌ت ئه‌گه‌ر ڕاست ئینسانێن دلسۆزن، پێویستی ب فه‌وجێن زێره‌ڤانان ناكه‌ت.
سبه‌ی: وه‌كو نوێنه‌رێ خه‌لكێ ده‌ڤه‌را به‌هدینان ل په‌رله‌مانی، پشكا پارێزگه‌ها دهۆكێ ب به‌راورد ل گه‌ل پارێزگه‌هێن دن هوین چه‌وا دبینن دبودجا ئیساڵ دا، وه‌كو دامه‌زراندن وه‌كو پرۆژه؟
عه‌بدولره‌حمان بناڤی: بڕاستی وه‌كو سه‌رۆكێ ئه‌نجومه‌نێ وه‌زیران بڕیار دای 25 هزار فه‌رمانبه‌ران دامه‌زرینیت، هه‌وا بانگه‌شه‌یا هه‌لبژارتنان بو براستی زیده‌تر دڤیا ریكلامێ بۆ خۆ بكه‌ت، وه‌ككو مه د په‌رله‌مانی دا به‌حس كری كو فه‌ره ئه‌وله‌ویه‌ت بۆ وان كه‌سان بیت كه گرێبه‌ست هه‌نه ل دام و ده‌زگه‌هێن میری. ژ لایه‌كێ دیڤه ل دویڤ نفوسا هه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كێ دامه‌زراندن بهێته كرن ب شێوه‌كێ دادپه‌روه‌رانه و بێ ی ده‌ستوه‌ردانا حزبی و واسته واسته‌كاریێ ئه‌ڤه هه‌می مه یێن دپه‌رله‌مانی دا ته‌سبیت كرین و كرینه وه‌سیه بۆ حكومه‌تێ. سه‌باره‌ت پرۆژه وبۆدجێ ل ده‌ڤه‌را به‌هدینا مه بڕیار ل سه‌ر دابو ومه گه‌له‌ك ته‌ئكید ژی لێ كریه‌ڤه، كو ل دویڤ نفوسێ و ل دویڤ پێویستی یا ده‌ڤه‌رێ بیت كا چه‌ند زه‌ره‌رمه‌ندبویه هند پرۆژه بۆ بهێنه دانان.ئه‌س چ غه‌درێ نابینم كو ل به‌هدینان هاتبیته كرن ب ره‌ئیا من باشه، به‌س نه باشیا وێ چیه نه مه‌سه‌لا پرۆژه دانانه ونڤێسینه وپاره‌كێ بۆ دانای، نه‌خێر.مه‌سه‌له و كه‌م و كوڕیا وێ ئه‌وه ئه‌و پرۆژه ناهێنه جێبه‌جكرن وی پاره‌ی ناده‌نه‌ڤ وی كه‌سێ جێبه‌جێبكه‌ت دێ ده‌نه ته‌نده‌را و ئێك دێ ده‌ته ده‌ستێ ئێكی وهه‌ر ئێك دێ 2-3 ده‌فته‌رێن دۆلاری تێدبه‌ت و بڕه‌كا پارێ كێم د مینیت و پرۆه پێ جێبه‌جێنابیت و دێ مینیت نیڤه‌رۆ. بۆ نمونه پرۆژێ گه‌لیێ زاخۆ ئه‌ڤه ساڵا وی تمام بو كو 8 هه‌یڤ بۆ دانابون هێشتا ته‌مام نه‌بویه بتنێ هنده‌ك سه‌ب لبن كریه. ب سه‌ده‌هان پرۆژه دهۆسانه ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان و ل هه‌می كوردستانێ ژی، ئه‌م هیڤی دكه‌ین ئه‌ڤه نه‌مینیت، ئه‌ڤه گه‌نده‌لیه‌كا ئاشكه‌رایه. به‌رپرسه‌كێ یه‌كه‌یه‌كا ده‌زگه‌هه‌كێ حكومی دێ ڕابیت وی ته‌نده‌ری ده‌ته خزمه‌كێ خۆ یان كه‌سه‌كێ نێزیكی خۆ و دێ 2-3 ده‌فته‌ران ژێ فایده‌كه‌ت وشونی ئه‌و دێ ده‌ته‌ڤ ئێكێ دی ئه‌ڤه دبیته كه‌مو كوری وخه‌له‌ل، كو پرۆژێن مه جێبه‌جێ نابن، هه‌روه‌سان ئه‌و یه‌كه‌یا ئیداری ل دویڤ پرۆژه‌ی ناچیت كا كیڤه چو و چ لێهات و گه‌هشته چ قۆناغ. هه‌روه‌سان مرقبێ ناكه‌ت ل سه‌ر وان كه‌رستێن دهێنه بكارئینان، وژلایه‌كێ دیڤه هنده‌ك كه‌سێن دی ل گه‌ل وی دێ بنه هه‌ڤال وپرۆژه دێ ب كه م وكوری ڤه مینیت یان ژی زویكا دێ تێكچیت و ب سه‌ده‌ها پرۆژه مه یێن دیتین و ئه‌م یێن دبینی كو زوی خراب دبن وئه‌م هه‌می شاهدین ل سه‌ر خرابیا وان.
سبه‌ی: مینا خۆیا فراكسیۆنا هه‌وه (گۆڕان) د پار ساڵ دا بابه‌تێ پرۆژێ بودجێ ئازراند و كێماسیێن وێ خۆیاكرن ود پرۆژێ بۆدجا ئیساڵ دا ئه‌و كێماسی وه‌كو خۆ مابون یان زێده‌تر بون؟
عه‌بدولره‌حمان بناڤی: بڕاستی پار ساڵ تشته‌كێ نوی بو بۆ فراكسیۆنا كوردستانی كو فراكسیۆنێن ئۆپۆزسیۆنی كێم وكاسی و خه‌له‌تیێن وان به‌حس دكه‌ن و وان پێ نه‌خۆشبو ده‌مێ مه ره‌خنه ل وان دگرت. د ئه‌ڤ ساڵه دا هه‌می فراكسیۆنان كێم وكاسی دیار دكرن و ره‌خنه دگرتن.
سبه‌ی: لێ ل ده‌مێ ده‌نگدانێ په‌رله‌مانتارێن فراكسیۆنا سه‌رب ب پارتێن ده‌ستهه‌ڵاتێ ڤه ده‌نگ بۆ په‌سه‌ندكرنا بۆدجێ دا ب وان كێم و كاسیان ڤه،ب نێڕینا ته ئه‌ڤ یه‌كه ژبه‌ر فشارا حزبێن وان بویه یان ژی ئه‌گه‌ره‌ك دن هه‌یه؟
عه‌بدولره‌حمان بناڤی: ده‌مێ ئه‌ندامێ په‌رله‌مانی دهێته هه‌لبژارتن ژ ئالیێ خه‌لكی ڤه لازمه نوێنه‌ری وی خه‌لكی بیت، راسته ل سه‌ر لیستا حزبه‌كێ یێ چویه د په‌رله‌مانی دا، به‌لێ دڤیت خۆ ب نوێنه‌رێ خه‌لكی بزانیت وخزمه‌تا جه‌ماوه‌ری بكه‌ت، ل گور پێویستی و داخوازیێن خه‌لكی كارێ خۆ بكه‌ت. به‌س به داخه‌وه، وه‌كو پیشه پیشه‌یێ په‌رله‌مانتاری مه دیت فراكسیۆنا ده‌ستهه‌ڵاتدار پیشه‌یی یانه كارێ خۆ ناكه‌ن و فشارێن ل سه‌ر وان هه‌ین كو هه‌میشه خه‌له‌تی وشاشی یا دبینن و ده‌نگی ژی دده‌ن بۆ په‌سه‌ند كرنا وی پرۆژه‌ی وتێدپه‌ڕینن ژبه‌ر به‌رژه‌وه‌ندێن حزبێن ده‌ستهه‌ڵاتدار ل ژێر فشاران. بۆ نمونه چه‌ند تشته‌ك هاتنه په‌سه‌ند كرن كو ساڵا پار مه گوتبو و دان وستاندن ل سه‌ر كربون، ئیك ژ وان 5 ملیۆن دینارێن سولفا زه‌واجێ پار مه گه‌له‌ك هه‌وڵدان ئه‌م نه‌شیاین بكه‌ینه 5 ملیۆن چونكی لیستا ده‌ستهه‌ڵاتێ حه‌ز نه‌دكر و درژد بون كو نه‌كه‌نه پێنج ملیۆن. دیسان سولفا عه‌قاری مه پار ساڵ مه پێشنیار كر و وان قه‌بول نه‌كر، د ئه‌ڤ ساڵه دا و ژ ئه‌نجامێ دان وستاندنان هاته په‌سه‌ند كرن كو پار ساڵ مه پێشنیار كربو.
سبه‌ی: ئانكو ب ڕامانه‌ك دن ئه‌م دشێین بێژین زێده‌كرنا پیشینه‌یا ژن ئینانێ و خانوبه‌ران ده‌ستكه‌فتێن ئۆپۆزسیۆنێ نه؟
عه‌بدولره‌حمان بناڤی: به‌لێ ئه‌ڤه هه‌می ده‌ستكه‌فتێن ئۆپۆزسیۆنێ نه، هه‌می داواكاریێن ئۆپۆزسیۆنێ بون، به‌ری ساڵه‌كێ ئه‌ڤ داواكاریه هه‌بون، به‌لێ وان ب سستی ڤه وه‌ردگرت و ب پشت گوهێ خۆ ڤه دهاڤێت، به‌س ب هه‌ولێن ئۆپۆزسیۆنێ ئه‌و ژی نه‌چار بون و جێبه‌جێكه‌ن و هه‌می بونه ده‌ستكه‌فت بۆ خه‌لكێ وخه‌لك دێ مفای ژێ وه‌رگریت. ته‌مه‌نایێ دكه‌ین هه‌می ده‌ما په‌رله‌مانكارین كوردستانێ بیرێ بكه‌ن د به‌رژه‌وه‌ندا خه‌لكی دا نه‌ك دبه‌رژه‌وه‌ندا حزبێن خۆ دا.
سبه‌ی: د ده‌سپێكا هه‌ڤپه‌یڤینێن په‌رله‌مانی ل سه‌ر پرۆژه‌ی، سه‌رۆكێ په‌رله‌مانی برگه برگه دئێخسته ده‌نگدانێ، ب نێڕینا ته چما ل داویێ پرۆژه هه‌می ئێخسته ده‌نگدانێ وتێپه‌ڕاند؟
عه‌بدولره‌حمان بناڤی: مه وه‌كو فراكسۆنێن ئۆپۆزسیۆنێ ده‌نگ ب وان برگا و به‌ندا ددا كو مه ددیت دبه‌رژه‌وه‌ندا خه‌لكێ دانه، وسه‌رۆكێ فراكسیۆنا مه داخواز ژ سه‌رۆكێ په‌رله‌مانی كر كو پرۆژه هه‌می بپێكڤه نه ئێخیته ده‌نگدانێ چونكه هنده‌ك برگێن تێدا هه‌ین نه دبه‌رژه‌وه‌ندا ملله‌تی دانه كو ئه‌م دبینین گه‌نده‌لینه و خه‌له‌لن.لێ سه‌رۆكێ په‌رله‌مانی گوت یێ بویه نه‌ریته‌ك ل په‌رله‌مانی و دێ ئێخینه ده‌نگدانێ. وئه‌ڤ چه‌نده به‌روڤاژیا یاسایێ یه وپه‌یره‌وێ ناڤخۆیێ په‌رله‌مانی ژی هیچ ئاماژه‌ك ب ڤێ چه‌ندێ نه دایه.
بۆدجه پارێ خه‌لكێ یه، ئه‌ڤه 20 ساله ئه‌م دبینین ئه‌ڤ بودجا زه‌به‌لاح و مه‌زن دكوردستانێ دا وهیشتا وه‌ڵاتێ مه هیشتا یێ ل ئاسته‌كێ پاشكه‌فتی، ئێك ژوان كیشا كاره‌بێ و هه‌روه‌سان ریك وبانێمه چنینن وگه‌له‌ك ژخه‌لكێ مه هێشتا یێن لبن نایلۆنا دژیت وهه‌ژاریه‌كا زۆر هه‌یه، داخوازا مه ئه‌وه ئه‌ڤ بودجه ب شێوه‌كێ عادیلانه بهێته دابه‌شكرن.