Print

چێژی دەسەڵات و دەسەڵاتی چێژ نوسه‌ر:  مەحمود عەبدوڵا Saturday, July 5, 2014 چێژوەرگرتن لە کۆنترۆڵکردنی ئەوانی تر، سەرەتای سەرهەڵدانی دیکتاتۆریەتە، هاوکات سیاسەتیش دەبێتە میکانیزمێک بۆگەیشتن بەچێژ، چێژی کۆنتڕۆڵکردنی ئەوانی تر، چێژی نا ئینسانی ساختە و دروستکراو، کە کودەتا بەسەر چێژی مرۆڤ دۆستیدا دەکات. لەگەڵ دروستبونی شار و دروستبونی کۆمەڵگاکان و گوستنەوە – بۆ قۆناغی کشتوکاڵی و دەستکەوتنی خۆراکی تەواو و رزگاربون لە مەترسی لەناوچون، دوای تێربونی پێداویستییە فیسیۆلۆژیەکان، پێداویستی مەعنەوی یاخود چیژی مەعنەوی، کە لە کۆنتڕۆڵکردنی ئەوانی دیکەدا بەرجەستە دەبێتت، دێتەگۆڕێ. ئەمە سەرەتای ململانێی نێو کۆمەڵگاکانە بۆ گەیشتن بەچێژی دەسەڵات. لەگەڵ دروست بونی شار و زۆربونی ژمارەی دانیشتوان، سایکۆلۆژیای مرۆ گۆڕانی بەسەردا دێت، مرۆڤی شار چیتر، مرۆڤی پێش دروستبونی شار نییە، ئیتر ئەو بەتەمانییە، نێچیرەکەی لەگەڵ ئەوانیتر بەشبکات، بەڵکو ئەو ئێستا دەیهەوێت بیفڕێنێت بۆئەوەی برسییان بکات و پاشان لەم بەشەی خۆیان کە ئەو فڕاندویەتی پێیان بداتەوە، لەبەرامبەردا چێژی دەست دەکەوێت چێژی ساختە پێداویستی هەمیشەیی مرۆڤی سایکۆپات. بەڵام کێ ئەم مرۆڤە سایکۆپاتە دەپارێزێت؟ ئەم کەسە چۆن دەتوانێ بەردەوام بێت ئایا ئەو بەتەنیایە؟ بێگومان ئەو نییە؟ ئەوانن، ئەو سایکۆپاتانە لەدەوری یەک کۆبەنەوە و گروپێکیان دروستکردوە و چالاکی سیاسی دەکەن بۆ گەیشتن بەدەسەڵات و لەم پێناوەدا پەنادەبەنەبەر هەم و فێڵێک بۆ شەرعیەتدان بەو چێژەی کە لە کۆنترۆڵکردنی ئەوانی دی دەستیان دەکەوێت. لەسەرەتای دروستبونی دەوڵەت شارەکان تا دەگاتە رۆژی ئەمڕۆ، بنەماڵە یاخود خێڵ، یان حیزبی سیاسی لە کۆمەڵگای مۆدێرندا ململانێ دەکەن لەسەر گەیشتن بەدەسەڵات، لە هەمو حاڵەتەکاندا دەسەڵاتداران چینی دەوڵەمەند و سەرمایەدارن، هەر لە قۆناغی کۆیلایەتی و پاشان دەرەبەگایەتی... تا سەردەمی سەرمایەداری و دیموکراسی لیبراڵ، بۆگەیشتن بەچێژی دەسەڵات کەسایەتی نامۆ و خوێنڕێژ هەمو رێگایەکی نامرۆڤانە تاقی دەکەنەوە، لەپێناو مانەوە لەسەر کورسی دەسەڵات. تەنانەت لە خۆرئاواش لەسەر ئاستی سیاسەتی دەرەوە، هەمان سیاسەتی ستەمکاری قۆناغەکانی کۆیلایەتی و دەرەبەگایەتی پەیڕەو دەکەن، بەرامبەر گەلانی رۆژهەڵات و چەوساندنەوە بەڕێوەدەبەن؛ بەڵام لەسەر ئاستی سیاسەتی ناوخۆ، لوتی کەسایەتی خوێنڕێژ شکاوە و گەیشتن بە دەسەڵات بەندە لەسەر فەزیلەتی سیاسی، بەپێچەوانەوە لە کۆمەڵگا خێڵەکیەکاندا، هێشتا عەقڵیەتی خۆسەپاندن و خۆنمایش کردن و دروستکردنی ئەفسانە و تیرۆر و ...هتد، بۆ گەیشتن بەچێژی دەسەڵات بەردەوامی هەیە. هێشتا حیزبە سیاسیەکان لە کۆمەڵگە دواکەوتوەکاندا خەریکی نمایشکردنی عەرزی عەزەڵاتن، کۆنتڕۆڵی دەسەڵات دەکەن نەک بۆ پێشخستنی کۆمەڵگا؛ بەڵکو بۆمانەوە لەسەر کورسی دەسەڵات و شەرعیەتدان بەخۆیان هەمو رێگایەکی نامەشروعی تاقی دەکەنەوە. هەر لە بەرتیلخۆری و دزینی سامانی گشتی و شاردنەوەی راستییەکان و شێواندنی رای گشتی و دەستخستنە ناو دادگاکان لەلایەن حیزبەوە و بەخشینەوەی پۆست و ئیمتیازات بە ئەندامانی حیزب و...هتد، هەروەها میدیای زەبەلاح بەکاردێنن بۆ شاردنەوەی هەمو ئەو نادادی و کەموکوڕیانەی کە هەیە. حیزبی سیاسی هەمیشە کار لەسەر سایکۆلۆژیای تاک دەکات و بایەخ بە جوڵاندنی هەست و سۆزی هاوڵاتیان دەدات و لەم رێگایەوە کۆنترۆڵی عەقڵی کۆمەڵگادەکات. بەرەبەرە و هێواش هێواش سیستەمی حوکمڕانی بەرەو پاشایەتی دەڕوات و کوڕ جێگای باوک دەگرێتەوە؛ ئەمەش لەکاتێکدایە لافی دیموکراسی لێدەدەن! قۆرخ کردنی دەسەڵات لەلایەن بنەماڵە و گواستنەوەی دەسەڵات لە باوکەوە بۆ کوڕ، پێمان دەڵێ چاوەڕوانی ستەمکاری بن، پێمان دەڵێ دەوڵەتێک خێڵ و بنەماڵە دروستی نەکەن ئێمە دەی روخێنیین. لە بارودۆخێکی ئاوادا ئاساییە حیزبی خێڵەکی بەدوای دروستکردنی قەیراندا بگەڕێت، بۆ چارەسەرکردنی دەنگی ناڕازی و خۆبەپاڵەوانکردن و خۆنمایشکردن و بڕنەوکردنەشان و بیرهێنانەوەی رابردو؛ لەسەردەمێکدا کە ئەم چەکانە هیچ بایەخێکیان نییە لەڕوی ستراتیژی سەربازییەوە. بۆیە گەلی کود دەبێت لەڕێگەی دیبلۆماسیەت و پتەوکردنی پەیوەندی ئابوریەوە هەوڵی چارەسەرکردنی دۆزی خۆی بدات، نەک دروشمی فشۆڵی ناواقعی و جوڵاندنی هەست و سۆزی خەڵک. هەر جوڵاندنێکی سۆزی خەڵک، بەمەبەستی مانەوەی بەردەوامی چێژی دەسەڵاتە، هەر هەڕەشە و تیرۆرکردنێکیش دەسەڵاتی چێژە بەسەر خاوەنەکەیدا بۆمانەوە لە دەسەڵات؛ واتا کەسانێک کە بەتەمای قۆرخ کردنی دەسەڵاتن بۆ هەمیشە هەم سۆز دەجوڵێنن هەم تیرۆری دەنگی ئازاد دەکەن.