Print

سەربەخۆیی کوردستان و ریسکەکانی (مجازەفە) میللەتی کورد لە باشوردا نوسه‌ر:  ئاسۆ حامدی Sunday, July 20, 2014 مافی چارەی خۆنوسین مافێکی رەوای گەلی کوردە و کەس ناتوانێ ئەم مافە زەوت بکات، بەڵام دەتوانن رێگری جدی بکەن و بۆ ماوەیەکی تریش دوای بخەن، خەونەکەی سەرۆک بارزانی تا مانگی ئەیلولی ٢٠١٥یە دوای ئەم مێژوە دەبێ خەونی سەرکردەیەکی تر بێت. بەڵام ئایا واقعیەتی ئەم خەونە کە لای سەرۆک تاڵەبانی خەونی شاعیران بو دەبێتە واقع یان هەروەکو شعارێکی ستراتیژی دەمێنێتەوە. لەخوارەوە باس لە ریسکە گرنگەکانی ئەم مەسەلە چارەنوسسازە دەکەین. لە هەمو حاڵەتێ ئەگەر گەل ئەم بڕیارە بدات و ئامادەیی قوربانی هەبێ و حکومەت حکومەتی گەل بێ ئەوە ریسکەکان هەرچی بن ئەوە هەر بەسەرکەوتن دەگات، بەڵام نەوەیەک یان چەندین نەوە قوربانی دەبێ بدات. ئەمەش لەگرەوی ئەم حکومەتە گەلیەیە کە هاوڵاتیان هەمویان وەکو یەک مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێ، بەداخەوە ئەم حکومەتەی ئێستا ئەوە نیە. بەڵام لەگەڵ ئەوەش کاتێکی مناسبە میللەتی کورد بڕیاری خۆی بدات و ئامادەیی قوربانی هەبێ. ئەم ئاڵوگۆڕانەی ئەم دواییانە هۆکارەکانی هەرچی بوبن، فرسەتێکی تر بۆ میللەتی کورد لە باشور هاتە پێشەوە لە باری ئەمنی لەسەر زەوی (کورد هێزی ئاسمانی نیە و ئاسایشی نەتەوەیی لە تۆپ لەبەر رەحمەتی داگیرکەران دایە) هێزی پێشمەرگە بۆشاییە ئەمنیەکەی پڕکردۆتەوە، بەڵام لەباری بەڕێوەبردن و سەقامگیری و ژیانی هاوڵاتیان و خزمەتگوزاریەکان و ...هتد، بەکورتی مەسەلەی هاوڵاتیان لەم ناوچانە بە ئەگەرێکی کراوە ماوەتەوە، هەروەها لایەنەکانی عێراق هیچ لایەنگرێکیان نیشان نەداوە و بگرە هەندێ لەلایەنی سونی و شیعییش بەئاشکرا دژی ئەم رەوشەن کە میللەتی کورد بۆخۆی قۆزیوەتەوە. بەڵام ئایا حکومەتی کوردستان لەم ئاستەیە بتوانێ هەمو ئەمانە چارەسەر بکات. لەلایەکی تر دەنگۆی ریفراندۆم لە کوردستان بۆ ئازادی و سەربەخۆیی لە عێراق بوەتە مەسەلەی رۆژ، کە ئەمە لەمێژە تەرحێکی کۆمۆنیستەکان بو لە سەرەتای دەیەی نەوەدەکان لە عێراق و ئامرازی جێبەجێکردنیان و وەهم و خەیاڵی بەڕێوەبردنی یۆئێن بو دیارە ئەوکات باشترین ئەڵتەرناتیڤ بو، بەڵام نەک بەپشتیوانی یو ئێن. ئایا حکومەتی ئێستای کوردستان توانای دیاریکردنی ئەم چارەنوسی سیاسیەی بۆ گەلی کورد هەیە لە باشور ئەم وەزعانە بەکوێ دەگەن و فاکتەرە ناوەخۆیی و دەرەکیەکانی ئەقلیمی و ئەنتەرناسیوناڵی چۆن دەبێ، دژە کارەکانیان چۆن دەبێ لە پراکتیکدا بە زارەکی دەوڵەتی ئیسرائیل لە زمانی سەرۆک وەزیران پشتیوانی دەکات و لە تورکیەش لەنێوان دژایەتی رەسمی و سۆزی ناڕەسمیدان و ئێران و حکومەتی عێراقی ئێستا دژایەتی دەکەن ئەمە جگە لە سوریە و دەوڵەتانی کەنداوی فارس. بە کورتی ریسکەکان (مجازەفە) کانی ئەم هەلومەرجە بۆ میللەتی کورد چین و چۆن دەتوانێ لەم نێوەدا بتوانێ پارێزگای کەرکوک و ناوچە داگیرکراوەکان بگەڕێنێتەوە سەر حکومەتی هەرێم و بەیاسایی ببنە بەشێ لە سنوری ئیداری هەرێم و دواتریش مەسەلە سنوریەکانی یەکلابکاتەوە و نەخشەیەکی نوێی باشوری کوردستان دیاری بکات. کە گرفتی نەوەکانی ئایندەیە لە دواڕۆژدا و بانگەوازی ریفراندۆمێ بکا کە هەمو خەڵکی کوردستان دەنگ بۆ جیابونەوە و سەربەخۆیی دەدەن. ئایا پێشمەرجەکان و فاکتەرە دەرەکیەکان چەندە کاریان بۆ کراوە و فەراهەمن. پێشمەرجی ئەم هەنگاوە یەکدەنگی و یەک فەرمانی و یەک سیاسەتی نەتەوەیییە لەلایەن حیزبە سیاسیەکانی کوردستان بەتایبەتی پارتی و یەکێتی و گۆڕان و ئیسلامیەکان ...هتد، لەم دەورانەدا. بەڵام هەرچەندە ئەمە لە پراکتیکدا ئەوەندە ئاسان نیە و ئەم یەک دەنگیە نیە لەمڕۆدا لە شکلدا هەیە، بەڵام لە پراکتیک کەڵینی زۆری تێدایە. ئەوە بەهەمان شێوە تەرەفەکەی تریش لە کێشەکان یانی سونەکان و شیعەکان لە ناوەخۆ پەرتەوازەن نە لایەنی شیعە یەکگرتوە و نە سونە، بەیەکەوەش هەرهیچ وەکو نەتەوەی عەرەب ئەمە بۆ تورکمان و کریستەکانیش هەروایە، ئەوانیش چەندین گروپ و حیزبن. جا ئەمە لە واقعدا هەم گرفتە و هەم کۆمەکە. گرفتەکەی ئەوەیە کورد ئەگەر کورد یەکگرتوبێ دەبێ مەسەلەکانی سنوری لەگەڵ کێ یەکلا بکاتەوە و رێک بکەوێ لەسەر هەمو مەسەلەکان یان لە کاتی جیابونەوە و سەربەخۆییدا مامەڵە چۆن لەگەڵ عێراقی نوێدا بکات. نایەکگرتوی ئەوان کۆمەکە بۆ میللەتی کورد، چونکە تەرازوی هێز بەلای میللەتی کورد دایە ئەمەش ئەمڕۆ هەلێکی زێرینە لەم ساتەدا. سەرکردە سیاسیەکانی کورد لەم هەنگاوە زۆر سەرکەوتوبون کاتێ کە سوپا و دەزگای هەواڵگری عێراقیان هەڵوەشاندەوە و حیزبی بەعسیان بە یاسا بە ریشەکێش بردن برد. بەڵام دو دەوڵەتی ناوچەکە کە کێشەی سەرەکی مەزهەبین هەردوکیان لە کوردستان کاریگەری جدیان هەیە و دەتوانن هەمو مەسەلەیەک کارلێبکەن، جا چ بە سەربازی یان ئابوری یان دیپلۆماسی بێ. میللەتی کورد لە ئاست ئەم دو دەوڵەتە هاوسنوریە، کە ئێران و تورکیایە یەک دەنگ نیە و ئەمە گرفتێکی گەورەیە بۆ ئایندەی گەلی کورد. لێرەدا گرنگە باس لە تەرەفێکی تری کورد بکەین کە پارتی کرێکارانی کوردستانە و لە پرۆسەیەکی درێژخایاندا لەگەڵ تورکیا دا مەوجودیەتی گرنگی هەیە لە ناوچەکە و زۆر بە هۆشیاری باس لەمەسەلە نەتەوەییەکان دەکەن ئەمە بۆ حیزب و هێزەکانی نێو کوردستانی رۆژهەڵات هەروایە ئەگەرچی ئەمڕۆ ئەوان کەمتر کاریگەریان هەیە و بە حوکمی پارچە پارچە بونیان و ئەو مێژویەی کە دەرگیری بون لەگەڵ کوردی باشوردا. پشتیوانی هەمو کورد لەم نێوەدا کۆمەکیەکی گرنگە و پشتیوانی ئەوان لە دەرەوەو ناوەوە مەسەلەیەکی حەیاتیە بۆ سەرکەوتنی ئەم سیاسەتانە. میللەتی کورد لە باشور هەردەبێ لە ئامادەباشی بێ و شەڕ بەردەرگای لێگرتوە جا چ سونەکان بن چ شیعەکان بن یان هەردوکیان بەیەکەوەبن، یان گۆڕانی لە پڕی سیاسەتەکانی دەوڵەتانی ئێرانی و تورکیایی کە ئەگەری ئەمەی دوایی گریمانی کەمە. بونی کەرەسەخاوەکان و سامانە سروشتەیەکان لە کوردستان، مێژوی داگیرکردن و سەرکوتکردن بەکورتی مەسەلە ئابوری و سیاسی و مێژویەکان و کوردستان وەکو جیۆپۆلتیک، دەوڵەت و نەتەوە باڵادەستەکان وا لێدەکات هەردەم چاو لە کوردستانی باشور دابگرن. ئەم نا هەماهەنگیەی میللەتی کورد لە باشور وای کردوە میللەتی کورد یەک ختابی سیاسی و ناوەندی دیپلۆماتی بە پراکتیکی نەبێ. ئەمەش زۆر کارئاسانی بۆ وڵاتی ئەقلیم دەکاتەوە بۆ دەست تێوەردان لە کوردستان و گۆڕینی سکەکەی ژیانی. میللەتی کورد لەباری ئابورییەوە دەبێ هەوڵی سەربەخۆیی ئابوری و کۆمەڵگایەکی بەرهەمهێن بدات، بەمەش کەمتر پشت بەستودەبێ بە دونیای دەوروبەر، ئەم پشت بەستنە بە هەمو مەیدانە ئابوریەکان و مەسەلە فینانشێل و سیستەمی بانکەکان وا لە کورد دەکات هەردەم موحتاجی دراوسێکانی بێ وەکو رێڕەوە ئاویەکان و بەندەرەکان کە سروشت بە کوردستانی بەخشیوە، بەڵام داگیرکراون و کورد ناتوانێ سودیان لێ وەربگرێ. ئەمە ریسکێکی گرنگە لەم دەورانە. میللەتی کورد هیچ هێزێکی ئاسمانی و بەرگری موشەکی نیە، لەم نێوەدا ناتوانێ لەم نێوەدا بەبێ پشتوانی نێونەتەوەیی و دەوڵەتە زلهێزەکان ئەدڤێنتاریستی کار بکات و بڵێ جیا دەبینەوە، ئەمە وەکو نیمچە دورگەی قرم نیە و دونیایەکی ترە یان کرواتیا و بوسنە و هرسکیش نیە کە ناتۆ پشتیوانیان بو. بەمانەوەی تەوازنی هێزی سونەکان و شیعەکان کورد قازانج دەکات، میللەتی کورد لە دیپلۆماسیەتی سیاسی دەبێ ئیش لەسەر ئەمە بکات، هاوسەنگی هیز لەنێوان سونە و شیعە رابگرێ و کەسیان بەسەر ئەوی تر زاڵ نەبێ. ئەمە لەباری ئینسانی رەنگە ناخۆش بێ، بەڵام بۆ سیاسەتی دەولی مەسەلەیەکی حەیاتیە. ئەگەر کورد یەکگرتوش نەبون دەتوانن ناوچە ئازادکراوەکان بە یەکسانی دابەش بکەن و هاوکاری پراکتیکی یەک بن لەباری ئەمنی و مەسەلەکانی ژیان و گوزەراندا. لەباری هەقی هاوڵاتیان دەبێ سیمایەکی تر بەم کۆمەڵگایە بدەن تابتوانن لە واقعدا جیا بن لە وەزعی کۆن کە سوپای عێراق لەم ناوچانە بون. ئەمە هەم لە باری ئەمنی و هەم لەباری پێداویستەکانی ژیان و کار و ئیمکانیاتی ئابوری و فەرهەنگی دەبێ بە پراکتیکی رەنگ بدەنەوە، ئەوکات خەڵکی ئەم ناوچانە هەست بە باوەڕیەک دەکەن. ئەمە خاڵێکی گرنگە لە ریسکەکانی حکومەتی کوردستان وا دەزانن ئیتر پێشمەرگە لەم ناوچانەیە و تەواو یان ریفراندۆم کرا و سەربەخۆ بوین. بچوکترین شت دابینکردنی پێداویستیەکان و بەڕێوەبردنی کۆمەڵگایە لە هەمو مەیدانێدا. ئەم کارکردنە بێ بەرنامەیەی سەرکردە سیاسیەکانی کورد خاڵێکی سەرەکی ریسکە بۆ ئایندەی ئەم کۆمەڵگایانە. لایەنێکی تر لە ریسک دەنگدانەوەی ئەم هەڵوێستانەیە لە دەرەوەو پەیداکردنی لایەنگیر لە سەرتاپای دونیا بۆ هەقانیەتی ئەم هەڵوێستانەی میللەتی کورد لەم ساتەدا . ئەم خاڵە هەر بەلاوازی دەمێنێتەوە چونکە لە مەسەلە دەرەکیەکان بە تایبەتی دیپۆماسیەتی کوردی لە دەرەوە زۆر بەهێز و بەتوانا نیە و ئەزمونێکی زۆرمان نیە لە مەسەلەی دیپلۆماسی و کادیری دروست و نەتەوەییمان نیە، ئەوەی لە حکومەتی هەرێم هەیە لە فەرمانبەرێ یان وەرگێڕێ دەچێ تا دەگاتە سلکی دیپلۆماسی تابتوانێ هەمو مەسەلەکان بە قوڵی یەکلابکاتەوە. ئەمە گرفتێکی گەورەی نەتەوەی کوردە و هەوڵی چاکسازی بۆ نادرێ. جا ئەگەر قازانجی رۆژئاوا و ئەمەریکا وا بخوازێ پشت لە کورد بکەن یان بەهێزی ئەڵتەرناتیڤ کورد وەدەر نێن ئەوە گریمانی هەیە. چونکە میللەتی کورد لەم ناوچەیە تەنها چیاکان هاوڕێن ئەوەی تر هەمو دوژمنیەتی. خاڵێکی تری ریسک تێوەگلانی میللەتی کوردە لە شەڕی ئەڵتەرناتیڤەکانی زلهێزەکان، بەنمونە شەڕی ئێران و ئەمەریکا و روسیە وەک ئەوەی لە سوریا و لوبناندا هەیە یان ئەوەی ئۆکرانیا و دوای ئاڵوگۆڕەکانی دوایی لە نیمچە دورگەی قرمدا. بەداخەوە میللەتی کورد زو دەخزێتە ئەم کێشە ئەقلیمیانە و ئەنتەرناسیونالانەدا ئەگەر بە فاکتەری مێژوی ناوچەکە بچینەوە. زۆرجار باسمان لە بەهێزی بەرەی ناوەخۆ کردوە، بەڵام خودی سەرۆکی هەرێم و حیزبەکەی لاوازی دەکەن، بەنمونە لە حکومەتی خۆجێیەتی لە هەولێر و دهۆک یان سەردانەکەی بۆ کەرکوک و گرنگی نەدان بە وەزیری نوێی پێشمەرگە و پارێزگاری کەرکوک و ستافەکەی. پراکتیک پێمان دەڵێ ئەم یەکگرتویە کە نەتەوە دەیەوێ ئەمڕۆ ئیمکانی نیە و هەموان لێی مەسولن. ئەمە ریسکێکە بەردەوام لەگەڵ میللەتی کورد هەنگاو دەنێ و سونە و شیعەکان و دەوڵەتەکانی ئەقلیمی هەوڵی پەرتەوازەی هێزی کورد دەدەن و هەرڕۆژێ روی شەڕ و ئاشتیان لەیەکێ دەکەن و پشت لەوی تر دەکەن. جا چ جای دەوڵەتەکانی ئەنتەرناسیوناڵ. ئەم سیاستەی کە ئێستا نراوە کە میللەتی کورد تەنها بەرگری دەکا و هێرش ناکات، لە زانستی سەربازی و جەنگدا هەڵەیەکی کوشندەیە. کاتێ باجەکەی دەدەن کە بەرەی بەرامبەر بەهێز بو. ئەمە لە پراکتیکدا سەلماوە. دروستە میللەتی کورد و کۆمەڵگاکەی بەرەی جەنگ و شەڕی درێژخایان ناگرێ، بەڵام بەتەنها بەرگری هێزی بەرامبەر زاڵ دەکات. دروستکردنی پشتێنی ئەمنی لە زەوی لایەنەکەی تر پێویستی بەهێرشە. ئامرازەکانی شەڕ زۆر زو دەگۆڕێن ئەگەر داعش چەکی قورس و فڕۆکەی جەنگی دەست بکەوێ ئەوکات بۆ میللەتی کورد گرفتەکە گەورە ترە لە مڕۆ. بە کورتی لەم هەنگاوانەی دواییدا سەرکردە سیاسیەکانی کورد بە مەنتقی بەڕێوەبەرایەتی رسک هەنگاویان نەناوە بۆ پێشڕەوی پێشمەرگە، بەڵکو ئۆپراسیۆنەکان وای لیکردون بە پۆزەتیڤ شکاوەتەوە، بەڵام بۆ دوایی دەبێ بەرنامەی ستراتیژی دەبێ هەبێ بۆ پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی لەم ناوچانە و هەمو ئەگەرەکان وەربگیرێن و شیتەڵ بکرێن و سیناریۆیەکان نەخشەی بۆ بکێشرێ. کە ئەمەش گرفتێکی ترە کە لە مەسەلەی بەنزین تا پرۆژەکان هەموی بێ بەرنامەن یان کارە بەرنامەییەکانی حکومەت زۆر بەبێ بەرنامەیی دەچنە پێشەوە. من لەم رۆژانەی دواییدا گەشبینم بە چاکتر بونی کۆمەڵگا و بەرەوپێشچونی، چونکە خەڵکی کوردستان بەتایبەتی گەلە هەژارەکەی ئامادەیی زۆری بەرگری هەبوە و هەیە، بەڵام هەڵوێستی سیاسی سەرکردە سیاسیەکان هەندێ مژدەبەخش نین و شەفاف نین لەگەڵ گەل بۆ تەواوی پرۆسێسەکان لە هەمو مەیدانەکاندا هەر بە عەقڵیەتی کەلتوری سیاسی کۆن کاردەکەن. رۆژانی دابێ کات زیاتر یارمەتیمان دەدات بزانین سەرکردایەتی سیاسی کورد چۆن بە بەڕێوەبەرایەتی ریسک مامەڵە لەگەڵ ریسکەکان لە کۆمەڵگای ئێمەدا دەکات. بەڵام سەرەڕای هەمو ئەمانە ئەگەر سەرکردایەتی سیاسی کورد بۆ گەل بگەڕێتەوە لە دەرەوە و ناوەوە کاری جدی بۆ ریفراندۆم بکرێت و بەرەی ناوخۆ بەهێز بکرێت و ئاستی ژیان و گوزەرانی خەڵکی کوردستان بەرزبکرێتەوە و هێزێکی نەتەوەیی و میدیایەکی نەتەوەیی و دیپلۆماسیەتی نەتەوەیی لەدەرەوە کاری جدی بۆ بکەن ئەوا میللەت دەتوانێ بەرگری لەم سەربەخۆییە بکات. بەڵام ئەگەر میللەت وەکو ئەو پەندە ئەمەریکیە بێت کە رەش پێشتەکان دەیان وت؛ یەکەمین کەسین دەسوتێن و دوایین کەسین کە گوێمان لێدەگیرێ ئەوە مەسەلەیەکی ترە.