راپورتێك له‌ ئینستیتوی نێوده‌وڵه‌تییه‌وه‌ بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ ستراتیژییه‌كان
وه‌رگێڕانی: خالدی حاجی ئه‌حمه‌د

هه‌ڵسه‌نگاندنی ستراتیژییه‌كانی تاران
لێپرسراوانی ئه‌مه‌ریكا، ئێران به‌وه‌ تاوانبار ده‌كه‌ن گوایه‌ له‌ بریتی خۆی جه‌نگێكی له‌ عێراقدا خستوه‌ته‌گه‌ڕ دژ به‌ هێزه‌ ئه‌مه‌ریكی‌و به‌ریتانییه‌كان. له‌ ساڵی 2007دا ئه‌مه‌ریكا سوپای پاسدارانی خسته‌ ریزی گروپه‌ تیرۆریسته‌كانه‌وه‌، گومان نییه‌ له‌وه‌ی كۆماری ئیسلامی له‌دوای روخانی رژێمی سه‌دام حسێنه‌وه‌ له‌ عێراقدا له‌ ساڵی 2003وه‌ ستراتیژیه‌كی جێگۆڕو روخێنه‌ری گرتوه‌ته‌به‌ر، كه‌ شوێن پێهه‌ڵگرتنی كارێكی گرانه‌، سه‌رباری ئه‌وه‌ی سروشتی جموجۆڵ‌‌و مه‌به‌سته‌كانی له‌ عێراقداو دیسانه‌وه‌ شێوازی ره‌تكردنه‌وه‌ی بۆ هه‌ر هه‌وڵێك كه‌ مه‌به‌ست لێی سه‌قامگیریی عێراق بێت، چه‌ندین بیروڕای جیاوازی لێكه‌وتوه‌ته‌وه‌.

به‌و هۆیه‌وه‌ی ئێران ستراتیژیه‌تی خۆی له‌ رێگه‌ی تۆڕه‌ نهێنییه‌كانییه‌وه‌ ده‌باته‌ پێشێ‌و نكۆڵی ده‌كات له‌ یارمه‌تیدانی گروپه‌ چه‌كداره‌كان، مه‌وداو سنوری چالاكییه‌كانی به‌ ئاسانی ناناسرێنه‌وه‌، سه‌رباری ئه‌وه‌ی زۆر زه‌حمه‌تیشه‌ مه‌به‌سته‌ درێژخایه‌نه‌كانی ستراتیژیه‌كه‌ی په‌ی پێببرێت، به‌وهۆیه‌وه‌ یارمه‌تیی هێزگه‌لێكی زۆر به‌ربڵاو ده‌دات كه‌ هه‌ندێك له‌وانه‌ له‌ كێبڕكێیه‌كی توندان له‌گه‌ڵ‌ یه‌كتردا، سه‌رباری هه‌مو ئه‌مانه‌ ئاشكرایه‌ كه‌ سه‌ركرده‌كانی ئێران ده‌یانه‌وێت عێراق به‌مشێوه‌یه‌ لاواز بمێنێته‌وه‌، ئه‌و چالاكیانه‌ی ئێران یارمه‌تیده‌ریانه‌ باری ئاسایش له‌به‌رچاو ناگرن‌و ته‌نگوچه‌ڵه‌مه‌یه‌كی زۆریش ده‌خه‌نه‌ به‌رده‌م ئه‌و هه‌وڵانه‌ی كه‌ مه‌به‌ستیانه‌ عێراقێكی سه‌قامگیر بخولقێنن.
جه‌نگی نێوان ئه‌مه‌ریكییه‌كان‌و ده‌مڕاسته‌كانی ئێران له‌ عێراقدا، ده‌شێت به‌ پله‌یه‌ك چڕبێته‌وه‌ كه‌ هه‌ڕه‌شه‌ له‌ سه‌قامگیریی ته‌واوی ناوچه‌كه‌ بكات، كرده‌ تێكده‌رییه‌كانی ئێران له‌ عێراقدا شتێكی نوێ‌ نییه‌، له‌ ساڵه‌كانی 1980وه‌ ئێران چه‌ندین تۆإی نهێنی پێكهێناوه‌ بۆ كوشتن‌و كارگه‌لی تر له‌ دژی رژێمی سه‌دام له‌ رێی (سوپای به‌در)ه‌وه‌، ئه‌م سوپایه‌ كه‌ له‌ روكه‌شدا باڵی سه‌ربازیی ئه‌نجومه‌نی باڵای شۆڕشی ئیسلامیی عێراقه‌ (له‌م دواییه‌دا ناوه‌كه‌ی گۆڕی به‌ ئه‌نجومه‌نی باڵای ئیسلامیی عێراق)، له‌ راستیدا دروستكراو‌و ده‌ستنیشانده‌ی سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامیی ئێرانه‌، ئه‌و سوپایه‌ی سه‌ره‌تا بۆ راگرتنی ئاسایشی ناوخۆو پاراستنی شۆڕش له‌ كوده‌تا دروستكرابو، له‌ ساڵانی 1980-1988ی جه‌نگی عێراق- ئێراندا ده‌ستی كرد به‌ ناردن‌و بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌ندامه‌كانی له‌ ده‌ره‌وه‌ی سنوری ئێراندا.

سوپای قودس كه‌ باڵێكی میلیشیانه‌ی سوپای پاسدارانه‌، به‌مه‌به‌ستی ناردنه‌ ده‌ره‌وه‌ی بیروڕاكانی شۆڕشی ئیسلامی‌و راسته‌وخۆ له‌ به‌رامبه‌ر سه‌رۆكی باڵادا، به‌رپرسیار بو، كه‌وته‌ په‌یوه‌ندی دروستكردن له‌گه‌ڵ‌ شیعه‌و كورده‌ به‌رهه‌ڵستكاره‌كان له‌ عێراقدا، تا ساڵی 2003 سوپای قودس مه‌شقی به‌ سوپای به‌در ده‌كرد بۆ چالاكیی نهێنگرانه‌ له‌ عێراقدا‌و ئه‌ندام وه‌رگرتن له‌و ده‌یان هه‌زار شیعه‌یه‌ی له‌لایه‌ن رژێمی عێراقه‌وه‌ به‌ده‌ر نرابون له‌كاتی جه‌نگی عێراق- ئێراندا، یان دیله‌كانی جه‌نگ‌و ئه‌و شیعانه‌ی باشور كه‌ له‌ جه‌نگی كه‌نداودا له‌ ساڵی 1991دا به‌ره‌و ئێران هه‌ڵهاتن.

له‌ ساڵی 2003وه‌ سوپای قودس ئه‌و تۆڕه‌ نهێنیانه‌و سوپای به‌دری به‌كارده‌هێنا بۆ ده‌ست به‌سه‌رداگرتنی خاڵه‌ لاوازه‌كانی باشوری عێراق‌و تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌ له‌و ئه‌فسه‌رانه‌ی سوپای عێراقی كۆن له‌ تۆڵه‌ی جه‌نگه‌كه‌دا، به‌ڵام دیسانیش كه‌وته‌ یارمه‌تیدانی چه‌ندین ره‌گه‌زی سوپای مه‌هدی كه‌ له‌لایه‌ن موقته‌دا سه‌دره‌وه‌ پێكهێنرابو، له‌كاتێدا ئه‌فسه‌ره‌كانی به‌در پله‌وپایه‌ی ناوخۆی حكومه‌ت‌و هێزه‌كانی ئاسایشیان له‌ ئاستی ده‌وڵه‌ت‌و پارێزگاكادا گرته‌ ده‌ست، سوپای پاسداران حیزبوڵڵای لوبنانیان رێكخست تا مه‌شق به‌ سوپای مه‌هدی بكات، دوای ئه‌وه‌ی سوپای مه‌هدی له‌ به‌رهه‌ڵستكارییه‌كه‌ی 2004دا زیانێكی زۆریان لێكه‌وت, سوپای پاسداران یارمه‌تییه‌كانی بۆ زیادكردن، ته‌نانه‌ت جۆره‌ چه‌كی كوشنده‌ی دژه‌تانكی پێدان، له‌ 2005ه‌وه‌ حیزبوڵڵا له‌ ئێراندا مه‌شق به‌ ئه‌ندامانی سوپای مه‌هدی ده‌كات، كاركردن له‌ رێی سوپای مه‌هدییه‌وه‌ نه‌ك له‌ رێی سوپای به‌دره‌وه‌ كه‌ په‌یوه‌ندییه‌كی درێژی له‌گه‌ڵ‌ ئێراندا هه‌یه‌، باشیی خۆی هه‌یه‌، سوپای مه‌هدی ده‌توانێت روبه‌ڕوی هێزی هاوپه‌یمانان ببێته‌وه‌ بێئه‌وه‌ی پێگه‌ی سوپای به‌درو باڵه‌ سیاسییه‌كه‌ی (ئه‌نجومه‌نی باڵای ئیسلامیی عێراق) بخرێته‌ ژێر پرسیار كه‌ به‌شداره‌ له‌ حكومه‌تدا.

سه‌ره‌تای 2005 به‌یان جه‌بر، سه‌ركرده‌یه‌كی دێرینی سوپای به‌در بوه‌ وه‌زیری ناوخۆ له‌ وه‌زاره‌ته‌كه‌ی ئیبراهیم جه‌عفه‌ریدا، له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی به‌یان جه‌بردا وه‌زاره‌ت‌و بإێكی زۆری هێزه‌كانی‌و له‌وانه‌ش پۆلیس ئاخنران له‌ پله‌دارانی سوپای به‌در له‌ پله‌كانی سه‌ره‌وه‌دا‌و سوپای مه‌هدی وه‌ك ده‌ره‌جه‌دارو پله‌ ناوه‌ندییه‌كان، تێكخزانی چه‌كداران له‌ وه‌زاره‌تی ناوخۆو هێزی پۆلیس، كاریگه‌رییه‌كی قوڵی هه‌بو له‌سه‌ر بارودۆخی ئاسایش له‌ عێراقداو زۆر له‌ یه‌كه‌كانی ئه‌و ده‌زگایه‌ به‌شداربون له‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی جه‌نگی تایه‌فه‌گه‌ریدا، كاتێك نوری مالیكی له‌ به‌هاری 2006دا بوه‌ سه‌رۆك وه‌زیر، توندوتیژیه‌كی به‌ربڵاوی تایه‌فی به‌ڕێوه‌بو, كه‌ بوه‌ هۆی قه‌یرانێكی گه‌وره‌ له‌ پایته‌خت‌و ئه‌و ناوچانه‌ی تێكه‌ڵبو له‌ تایه‌فه‌ جۆراوجۆره‌كان.

پێكهێنانی (گروپه‌ تایبه‌ته‌كان)
كه‌ مالیكی ده‌ستبه‌كاربو, هه‌وڵه‌كانی سوپای قودس- حیزبوڵڵا بۆ رێكخستنی گروپه‌ چه‌كداره‌كان كه‌وتبونه‌گه‌ڕ، كه‌ راسته‌وخۆ  له‌ژێر كۆنترۆڵی سوپای پاسداراندا بون، به‌و شێوازه‌ سه‌ركه‌وتوانه‌یه‌ی حیزبوڵڵا له‌ لوبناندا ده‌ستی پێكردبو، سوپای قودس‌و حیزبوڵڵای لوبنان‌و پیاوانی ئێران ده‌ستیان كرد به‌ وه‌رگرتن‌و رێكخستن‌و مه‌شق پێكردن‌و پڕچه‌ككردن‌و پاره‌ پێدانی (گروپی تایبه‌ت)، به‌مه‌به‌ستی خوڵقاندنی پشێویی‌و كوشتنی چه‌كدارانی ئه‌مه‌ریكی‌و عێراقی. به‌پێی قسه‌ی هاوپه‌یمانان‌و راپۆرته‌ میدیاییه‌كان، مه‌شقكردن له‌ ناوچه‌ ئارامه‌كانی عێراق‌و سێ‌ سه‌ربازگه‌ی نزیك تاران ئه‌نجام ده‌دران، تێیدا سوپای قودس‌و حیزبوڵڵا كۆرسێكی شه‌ش هه‌فته‌ییان به‌ڕێوه‌ ده‌برد، له‌م دواییانه‌دا بۆ به‌ده‌ستهێنانی لایه‌نگریی عه‌ره‌به‌كان بۆ پشتگیریكردن له‌ چه‌كداره‌ شیعه‌كان‌و ترسی وه‌رچه‌رخانێك له‌ سیاسه‌تی دراوسێ‌ عه‌ره‌به‌كانییه‌وه‌ دژ به‌ ئێران، بڕێك له‌و مه‌شق پێكردنانه‌ گوێزراوه‌ته‌وه‌ بۆ لوبنان، گروپه‌ تایبه‌ته‌كان پسپۆإییان به‌ده‌ستهێناوه‌ له‌ نیشانه‌گرتنه‌وه‌‌و به‌كارهێنانی تۆپ‌و قازیفه‌‌و چه‌كی دژه‌تانكدا، ئه‌ندامه‌كانیان له‌لایه‌ن سوپای پاسدارانه‌وه‌ موچه‌یان پێده‌درێت، ئه‌گه‌رچی هه‌ندێك له‌ ئه‌ندامه‌كانیشیان له‌ ریزی هێزه‌كانی  ئاسایشدا وه‌رگیراون، كه‌ له‌لایه‌ن میلیشاكانه‌وه‌ خزێنراونه‌ته‌ ناو ده‌سه‌ڵاته‌وه‌‌و له‌م رێیه‌وه‌ موچه‌ له‌ حكومه‌تی عێراق وه‌رده‌گرن، ئێران به‌رده‌وام له‌ رێی قاچاخ له‌ سنوره‌كانه‌وه‌ ئه‌م گروپانه‌ پڕچه‌ك ده‌كات، ته‌نانه‌ت به‌ قازیفه‌‌و چه‌كی دژه‌تانك.

 پێكهێنانی گروپه‌ تایبه‌ته‌كان‌و خۆخزانه‌ ناو هێزه‌كانی ئاسایشه‌وه‌ له‌لایه‌ن به‌درو سوپای مه‌هدییه‌وه‌، یارمه‌تیده‌رێكی گه‌وره‌ بو بۆ سوپای پاسداران تا سودێكی زۆر له‌ توندوتیژییه‌ تایه‌فییه‌كانی 2006- 2007 وه‌ربگرێت، گروپه‌ تایبه‌تییه‌كان ده‌سته‌ی پیاوكوژانه‌یان پێكهێنابو و ده‌ستێكی باڵایان هه‌بو له‌ پاكتاوی تایفه‌یی له‌ گه‌ڕه‌كه‌كانی به‌غداداو كامپینێكی كوشتن‌و فڕاندنیان خستبوه‌ڕێ‌ بۆ پاكتاوكردنی ته‌كنۆكراته‌كان كه‌ پایه‌ی سه‌ركه‌وتنی حكومه‌تن‌و ئه‌و سه‌ركرده‌ عێراقیانه‌ی دژ به‌ ئێرانن‌و رێگریی له‌ میلیشا چه‌كداره‌كان ده‌كه‌ن، خۆبخزێننه‌ ناو وه‌زاره‌ت‌و ده‌زگا حكومییه‌كانه‌وه‌، سه‌رباری كه‌سه‌ پسپۆڕه‌كانی وه‌ك پرۆفیسۆرو دكتۆره‌كان.
زۆر له‌ عێراقییه‌كان له‌و باوه‌ڕه‌دان به‌شێك له‌و توندوتیژیانه‌ پلانێكی راسته‌وخۆی سوپای پاسداران بو بۆ له‌باربردن‌و له‌ رێلادانی په‌رچه‌كرداری شیعه‌كان دژ به‌ كوشت‌و بڕه‌كانی قاعیده‌، هێزه‌كانی ئاسایش‌و گروپه‌ تایبه‌تییه‌كان به‌كارده‌هێنران بۆ گۆڕینی باری دیمۆگرافی به‌غداو رێگرتن له‌ سوننه‌ به‌رهه‌ڵستكاره‌كان له‌ به‌ربه‌ره‌كانیكردنی ئیسلامییه‌ شیعه‌كاندا، تا ئێستا ئه‌وه‌ دیارنییه‌ كه‌ سوپای پاسداران پلانێكی هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ‌ قاعیده‌دا هه‌بوبێت بۆ حۆشكردنی ئاگره‌كه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ ئاشكرایه‌ گروپه‌ تایبه‌تییه‌كان سودێكی زۆریان له‌و پشێوییه‌ وه‌رگرتوه‌و رۆڵێكی بنه‌ڕه‌تیان گێڕا له‌ پاكتاوكردنی تایفیدا.

هێماكانی وه‌رگه‌ڕانه‌وه‌ی دژه‌ ئێران
كرده‌ی گروپه‌ تایبه‌تییه‌كان‌و هه‌ڵسوكه‌وتی هێزه‌كانی ئاسایش له‌ به‌غدای 2006دا، زۆر له‌ سه‌ركرده‌ عێراقییه‌كانی هێنایه‌ سه‌ر ئه‌و باوه‌إه‌ی كه‌ ده‌بێت به‌ر به‌ كاریگه‌ری ئێران‌و هێزه‌ میلیشاكان بگیرێت، فڕاندن‌و كوشتنی پێنج سه‌ربازی ئه‌مه‌ریكی له‌ كه‌ربه‌لا له‌ كانونی دوه‌می 2007دا، هۆكارێك بو بۆ به‌گژداهاتنه‌وه‌ی هێزی هاوپه‌یمانان دژ به‌ گروپه‌ تایبه‌تییه‌كان. له‌ ئازاری 2007دا هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا قه‌یس خه‌زعه‌لی‌و له‌یس خه‌زعه‌لی‌و عه‌لی موسا ده‌قدوقیان له‌ به‌سره‌ ده‌ستگیركرد، ئه‌و داتایانه‌ی له‌ جێدا دۆزرانه‌وه‌‌و ده‌قی لێكۆڵینه‌وه‌كان روناكی ده‌خه‌نه‌ سه‌ر كرده‌وه‌كانی سوپای پاسداران‌و حیزبوڵڵا له‌ عێراقدا، قه‌یس خه‌زعه‌لی سه‌ر به‌ سه‌در، سه‌رۆكی گروپێكی تایبه‌ت بو له‌ عێراقدا كه‌ روداوه‌كه‌ی كه‌ربه‌لای به‌ئه‌نجام گه‌یاندبو، ده‌قدوق ئه‌ندامێكی حیزبوڵڵای لوبنانی جێگری خه‌زعه‌ل‌و به‌رپرسی په‌یوه‌ندی بو به‌ سوپای پاسدارانه‌وه‌، لێكۆڵینه‌وه‌ نهێنگرییه‌كان بونه‌ هۆی كوشتن‌و ده‌ستگیركردنی بڕێكی زۆر له‌ لێپرسراو ئه‌ندامانی گروپه‌ تایبه‌تییه‌كان‌و دۆزینه‌وه‌ی چه‌رده‌یه‌كی زۆریش چه‌ك‌و پاره‌، هاوپه‌یمانان كه‌سانێكی زۆری سوپای قودسیشیان كرده‌ نیشانه‌ كه‌ له‌ژێر ناوی دیپلۆماتدا ده‌هاتن‌و ده‌چونه‌ ده‌رێ‌ له‌ عێراق.

خاڵێكی تر شانبه‌شانی هه‌وڵی هاوپه‌یمانه‌كان زیادبونی ویستی ئه‌ندامانی حكومه‌ت‌و سه‌ركرده‌ی هێزه‌كانی ئاسایشی عێراق بو بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی گروپه‌ تایبه‌تییه‌كان‌و میلیشاكان، له‌ 2007دا كاتێك هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا په‌لاماری گرتن‌و پشكنینیان ده‌ستپێكرد بۆ به‌گژداهاتنه‌وه‌ی توندوتیژه‌ تایفییه‌كان، حكومه‌تی عێراق رێگه‌یدا به‌ ئه‌مه‌ریكییه‌كان‌و سوپای عێراق تا په‌لاماری میلیشاكانیش بده‌ن، هه‌روه‌ها كه‌وته‌ هه‌وڵی ریفۆرم له‌ وه‌زاره‌تی ناوخۆو هێزه‌كانی پۆلیسدا، له‌گه‌ڵ‌ ئه‌وه‌دا كه‌ ئه‌نجومه‌نی باڵای ئیسلامی‌و كاربه‌ده‌سته‌كانی (به‌در) رێگه‌ خۆشكه‌ربون بۆ چونه‌ ناوه‌وه‌ی ئه‌ندامه‌كانی سوپای مه‌هدی بۆ ناو هێزه‌كانی ئاسایش، ئه‌ندامانی به‌در له‌ خودی هێزه‌كانی ئاسایشدا له‌ كێشه‌و كێبڕكێدا بون له‌گه‌ڵ‌ سوپای مه‌هدیدا.

ئه‌مڕۆ یارمه‌تییه‌كانی ئێران بۆ سوپای مه‌هدی  په‌ره‌پێدانی سێله‌ تایبه‌تییه‌كان ده‌نگۆی لێكه‌وتوه‌ته‌وه‌، ئه‌گه‌ر ئه‌نجومه‌نی باڵای ئیسلامی‌و ره‌گه‌زه‌ ناسیۆنالیسته‌كانی ناو ره‌وتی سه‌در بگه‌نه‌ ئه‌و ده‌رئه‌نجامه‌ی كه‌ كرده‌ی ئێرانییه‌كان به‌مه‌به‌ستی لاوازهێشتنه‌وه‌ی هه‌میشه‌یی وڵاته‌كه‌یانه‌‌و نه‌ ته‌نها شیعه‌ به‌ره‌وڕوی سوننه‌ ده‌كاته‌وه‌ به‌ڵكو له‌ هه‌وڵی خولقاندنی كێشه‌دایه‌ له‌نێو خودی شیعه‌شدا، ئه‌وا پێكهێنانی هاوپه‌یمانییه‌ك دژ به‌ ده‌ستێوه‌ردانه‌كانی ئێران، هه‌لێكی گونجاوی بۆ ده‌خولقێت.

هه‌ستی جه‌ماوه‌ریی له‌نێو شیعه‌ عێراقییه‌كاندا دژ به‌ كرده‌وه‌كانی ئێران له‌ گه‌شه‌دایه‌، نائاسایی نییه‌ گوێت له‌ سه‌ركرده‌ شیعه‌ عێراقییه‌كان بێت كه‌ بڵێن (داگیركه‌ری راسته‌قینه‌ی عێراق... ئێرانه‌)، ئه‌گه‌ر ئه‌و حیزبانه‌ی ده‌ستیان له‌گه‌ڵ‌ ئێراندا تێكه‌ڵ‌ كردوه‌، له‌ هه‌ڵبژاردنه‌ ناوچه‌ییه‌كانی هاوینی داهاتودا كه‌م تا زۆر بدۆڕێن، ئه‌وا ئه‌م ره‌وته‌ لایه‌نگیرییه‌كی زۆر به‌ده‌ست ده‌هێنێت.

له‌كاتێكدا بإێكی زۆر له‌ توێژه‌ شیعه‌كان ده‌ستی ده‌ره‌وه‌یی ئێرانییه‌كان ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌، هێنده‌ی ئه‌وه‌ی بڕێكی زۆری سوننه‌كان قاعیده‌یان ره‌تكرده‌وه‌، زۆرێك له‌ حیزبه‌ سیاسییه‌كان ده‌كه‌ونه‌ ژێر گوشاره‌وه‌ تا هه‌مان كار ره‌چاو بكه‌ن.
ره‌نگه‌ ه‌تكردنه‌وه‌ی سوپای پاسداران‌و ئه‌و بزواندنه‌ تایفی‌و گه‌رمكردنی دوبه‌ره‌كی نێوخۆیی شیعه‌، پێویستییه‌ك بن بۆ راوێژێكی سیاسیانه‌ كه‌ بنه‌مای سه‌قامگیرییه‌كی دررێژخایه‌ن بن له‌ عێراقدا، هه‌رچۆن بێت كاریگه‌ریی ئێران به‌ به‌هێزی ده‌مێنێته‌وه‌‌و تاران له‌ رێگه‌ی سوپای پاسدارانه‌وه‌ سه‌رمایه‌یه‌كی زۆری خستوه‌ته‌گه‌ڕ له‌ عێراقداو به‌تایبه‌ت له‌ باشوردا، ره‌نگه‌ ئه‌و پرۆژه‌ گه‌ورانه‌ی  به‌سره‌و كه‌ربه‌لا مه‌به‌ست لێیان بردنه‌ پێشه‌وه‌ی كاریگه‌رییه‌كانی بێت، هه‌روه‌ك ده‌ستێكی به‌هێزو ئاڵۆزی پڕوپاگه‌نده‌ی گه‌شه‌ پێسه‌ندوه‌‌و ده‌توانێت ده‌ست به‌سه‌ر ده‌نگ‌و لێكدانه‌وه‌كاندا بگرێت، ده‌سه‌ڵاتی خۆشی به‌سه‌ر ئه‌و ئه‌ندام‌و حیزبه‌ سیاسی‌و میلیشیانه‌دا به‌كارده‌هێنێت كه‌ له‌ غوربه‌ت‌و له‌ ئێراندا گه‌شه‌یان كردوه‌، به‌تایبه‌ت ئه‌نجومه‌نی باڵاو به‌در، زۆرێك له‌ ئه‌فسه‌ره‌ عێراقییه‌كان له‌ ئێران گه‌وره‌بون‌و خێزانیان هه‌یه‌ له‌و وڵاته‌دا، بڕێك له‌و ئه‌فسه‌رانه‌ یارمه‌تیی ئێران ده‌ده‌ن به‌ر به‌ ریفۆرمی هێزه‌كانی ئاسایش بگرێت‌و به‌رگریی له‌ ئه‌ندامانی سوپای پاسداران ده‌كه‌ن، ته‌نانه‌ت به‌رپه‌رچی ئه‌و كه‌سانه‌ ده‌ده‌نه‌وه‌ كه‌ كارده‌كه‌ن دژ به‌ سوپای پاسداران‌و پیاوه‌كانی له‌ حكومه‌تدا.

ستراتیژی ئێران
یه‌كێك له‌ لێكدانه‌وه‌كان بۆ چالاكییه‌كانی ئێران له‌ عێراقدا، شێوازه‌ هه‌ڵبژارده‌كه‌یه‌تی له‌ چاوه‌ڕوانیی سیناریۆیه‌كدا كه‌ ئه‌مه‌ریكی‌و به‌ریتانی‌و هێزگه‌لێكی تر سنوری خۆرهه‌ڵات‌و خۆرئاوایان لێ ته‌نیوه‌، پاش سه‌رنگونكردنی رژێمه‌كانی ئه‌فغانستان‌و عێراق، سه‌رباری ئه‌وه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندنه‌ نهێنگرییه‌ ئه‌مه‌ریكییه‌كان له‌م دوایانه‌دا ده‌ڵێن ئێران به‌رنامه‌ی چه‌كی ئه‌تۆمی له‌ ساڵی2003وه‌ راگرتوه‌، هێشتا ئێران ده‌ترسێت له‌وه‌ی لێپرسراوه‌ ئه‌مه‌ریكییه‌كان له‌ لێدوانه‌كانیاندا لێدانی سه‌ربازیی دژ به‌ ئێران هه‌میشه‌ وه‌ك ئه‌گه‌رێك باس لێده‌كه‌ن، له‌گه‌ڵ‌ گوشارو ئابڵوقه‌ی نێوده‌وڵتیدان، بۆیه‌ ستراتیژیه‌تی ئێران بریتییه‌ له‌ نقومكردنی هێزه‌ هاوپه‌یمانه‌كان له‌ عێراقدا تا هه‌ر بیرۆكه‌یه‌ك بۆ سه‌رنگونگردنی رژێمه‌كه‌ی به‌ رێگه‌یه‌كی سه‌ربازیی بیری لێنه‌كرێته‌وه‌.

یارمه‌تیدانی ئێران بۆ گروپه‌ چه‌كداره‌كانی عێراق‌و ئه‌فغانستان، ده‌كرێت وه‌ك به‌رهه‌ڵستكردنیش چاوی لێبكرێت، ئه‌وه‌ به‌بیر ده‌هێنێته‌وه‌ كه‌ ده‌كرێت شێوازێك بێت له‌ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی سه‌ربازیانه‌ له‌ رێی ده‌ست‌و پێوه‌نده‌كانییه‌وه‌، هه‌ندێكیش به‌م جۆره‌ی ده‌بینن كه‌ ئێران مه‌به‌ستی خولقاندنی زۆنێكی فیزیكییه‌ له‌نێوان خۆی‌و هێزی هاوپه‌یماناندا له‌ خاكی عێراقداو له‌ مه‌ودایه‌كی درێژخایه‌نیشدا وه‌ك به‌ره‌نگاربونه‌وه‌یه‌ك دژ به‌ سوپای ژیاوه‌ی عێراق، ئه‌وه‌ش ته‌نها ترس نییه‌ له‌ گورزێكی سه‌ربازیی ئه‌مه‌ریكا، به‌ڵكو یادكردنه‌وه‌ی جه‌نگی عێراق- ئێرانیشه‌، كه‌ پاڵپشتی له‌و ده‌شتپێشكه‌رییه‌ به‌رگرییه‌ی سیاسه‌تی ئێران ده‌كات، هه‌رچۆن بێت هه‌ڵسه‌نگاندنێكی گشتگیرانه‌ بۆ سه‌رجه‌م مه‌ودای چالاكییه‌كانی ئێران له‌ عێراقدا پێویستی به‌ لێوردبونه‌وه‌یه‌كی فره‌لایه‌ن هه‌یه‌، پێده‌چێت سه‌رۆكی رۆحی ئێران ئایه‌توڵڵا خامنه‌یی ئه‌و پشێوییه‌ی دوای رژێمی سه‌دام وه‌ك بوارێك ببینێت بۆ دیاریكردنی سروشتی عێراقی داهاتو، ئێران مۆدێلێكی پێ‌ باشه‌ كه‌ گروپێكی وه‌ك حیزبوڵڵای لوبنان نوێنه‌رایه‌تی بكات كه‌ له‌لایه‌ن سوپای پاسداران‌و هێزی قودسه‌وه‌ له‌ 1982دا دروستكرا.

نمونه‌ی حیزبوڵڵا هاوشێوه‌یه‌ له‌گه‌ڵ‌ یارمه‌تیی ئێران بۆ گروپه‌ تایبه‌تییه‌كانی عێراق، كه‌ مه‌به‌ست لێیان نزم راگرتنی حكومه‌تی عێراقه‌ له‌كاتێكدا په‌یوه‌ندیشی به‌ خودی حكومه‌ته‌كه‌و حیزبه‌ شیعه‌كانیشه‌وه‌ هه‌یه‌، به‌مپێیه‌ ئێران خوازیاری حكومه‌تێكی ئیسلامیی شیعی لاوازه‌ له‌ به‌غدادا كه‌ هه‌میشه‌ پێویستی به‌ یارمه‌تیی ئێران هه‌بێت، مه‌عقولیش نییه‌ وابزانین هه‌مو كاریگه‌رییه‌كانی ئێران له‌ عێراقدا نادیارو شاراوه‌یه‌، ئه‌وه‌ ئاشكرایه‌ كه‌ سوپای پاسداران‌و حیزبوڵڵا ئاگرخۆشكه‌ری توندوتیژی‌و رێگربون له‌ هه‌مو هه‌وڵێك بۆ سه‌قامگیریی له‌ عێراقدا، شێوازی به‌ڕێوه‌بردنی ئێران له‌ پرۆژه‌ ئه‌تۆمییه‌كه‌یدا، ئاماژه‌یه‌ به‌وه‌ی ئێران له‌ هه‌وڵی خۆگونجاندندایه‌ له‌گه‌ڵ‌ گوشاری نێوده‌وڵه‌تیدا، ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت كه‌ پره‌نسیپه‌كانی ئێران جۆرێكن له‌ خۆگونجاندن‌و هه‌وڵدان بۆ راگرتنی چالاكییه‌كانی له‌ عێراقدا ده‌به‌ستێته‌وه‌ به‌ گه‌ره‌نتی وه‌رگرتن بۆ مه‌ترسییه‌كانی له‌سه‌ر ئاسایشی ناوخۆی وڵاته‌كه‌ی.
ئه‌گه‌ر ئێران سوربێت له‌سه‌ر سه‌پاندنی مۆدێلی حیزبوڵڵا به‌سه‌ر عێراقدا، چاوه‌ڕوانییه‌كان لێڵ‌و تاریك خۆده‌نوێنێت، ئه‌و بێده‌نگییه‌ی ئه‌مإۆ له‌ یارمه‌تیدانی ئێراندا بۆ میلیشاكان ده‌بینرێت، ره‌نگه‌ ئاماژه‌یه‌كی باش‌و گونجاوبێت، له‌ به‌رامبه‌ریشیدا ده‌شێت لێكدانه‌وه‌یه‌ك بێت وه‌ك ده‌رئه‌نجامێكی حساب بۆكراوی ستراتیژی‌و ده‌كرێت به‌ خێرایی بخرێته‌وه‌گه‌ڕ له‌ به‌رامبه‌ر هه‌ر گوشارێكی نێوده‌وڵه‌تی‌و ترسێك له‌ ئه‌مه‌ریكا.