سازدانی: سبه‌ی
دوای ئه‌وه‌ی سایتی ویکلیکس ده‌ستی کرد به بڵاوکردنه‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌کانی ده‌زگا هه‌واڵگرییه‌کانی ئه‌مه‌ریکا، هاوکات چه‌ندین به‌ڵگه‌ی له‌سه‌ر کورد و سه‌رکرده‌کانی کورد بڵاوکرده‌وه، سه‌باره‌ت به کاریگه‌ری ئه‌و به‌ڵگانه له‌سه‌ر هه‌رێمی کوردستان و دیبلۆماسیه‌تی وڵاتانی جیهان، سبه‌ی ئه‌م دیمانه‌یه‌ی له‌گه‌ڵ چیا عه‌باس سازداوه، لێره‌دا چیا عه‌باس پێیوایه که بڵاوکردنه‌وه‌ی به‌ڵگه‌کان له‌لایه‌ن ویکلیکسه‌وه "هاندانە بۆ بەرفراوانکردنی بیروڕای ئازاد و شەفافیەت و بەئاگابونی شەقام و جەماوەر لە نهێنیەکانی دەسەڵاتداران و بەتایبەت لە ناوچەکەمان".
سبەی: سایتی ویکلیکس کۆمەڵێک بەڵگەنامەی بڵاوکردۆتەوە، هاوکات ژمارەیەکی زۆری بەڵگەش لەسەر کورد و سەرکردایەتی کورد بڵاوکراوەتەوە، بڵاوکردنەوەی ئەو بەڵگانامانە چۆن دەبینیت؟
چیا عه‌باس: زۆربەی زۆری بەڵگەنامە و دۆکیۆمێنتەکانی ویکیلیکس لە دەزگاکانی ئه‌مه‌ریکیەوە وەرگیراوە، ئه‌مه‌ریکا وەک تاکە زلهێزی دنیا شوێندەستی لە روداوەکانی دنیادا هەیە و ئاساییە کە دۆکیۆمێنتەکانی پەیوەنددار بە عێراق و کوردیش لەنێویاندا بن، لەلایەکی ترەوە پرسیار ئەوەیە بۆچی لە ئێستادا ئەو بەڵگەنامانە دزەیان پێکراوە و بڵاودەکرێنەوە؟ بەبۆچونی من ئەمە دزەپێکردنێکی هاکەرێک یا پسپۆڕێکی دیجیتاڵ نیە و ئەم کارە زۆر گەورەیە و دەبێت گروپ و کەسانی باڵادەست لەپشتیەوەبن.
تائێستا بەشێکی زۆری ئەو بەڵگەنامانەی بڵاوکراونەتەوە پەیوەندیان بە شەڕی ئه‌مه‌ریکا لە ئەفغانستان و عێراق و ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و پەیوەندیەکانی لەگەڵ هاوپەیمان و دۆست و نەیار و ناحەزەکانیەوە هەیە، بۆیە لەئێستادا ئەگەری بەهێز ئەوەیە کە مەبەست لەم شەپۆلی بڵاوکردنەوەیە گۆڕانی چەند بنەما و چەمکی پەیوەندیەکانی ئه‌مه‌ریکا بەدنیاوە بێت، نابێت لەیادیشی کەین کە پێگەی ویکیلیکس لە ساڵی 2006 لەلایەن چەند زەنگلێدەرێکەوە دامەزرا، وەک خۆیان دەڵێن پرۆژەیەکی ئاژانسی The Sunshine Pressە. ئەوان مەبەستیانە بائاشکراکردنی نهێنیەکان زەنگەکان ببیسترێن.
سبەی: ئەو بەڵگانەی لەسەر کورد بڵاوکراوەتەوە هەندێک نهێنی قسەی کۆبونەوە شەخسی و داخراوەکانی تێدایە، لەرێگەی ئەم بەڵگانەوە دبلۆماسیەتی سەرکردایەتی کورد چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟ بەتایبەت بەو دیوەدا کە لە هەندێک کاتدا سەرکردەکانی کورد لەلای کەسانی بێگانە کەسایەتی یەکتریان شکاندوە؟
چیا عه‌باس: من لەو باوەڕەدام عەقڵیەتی دیبلۆماسیەتی کوردی لە چوارچێوە و ئاڕاستە کۆنەکاندا دەخولێتەوە، دیبلۆماسیەتی سەردەمی شەڕی سارد کە خۆماتدان و قۆستنەوەی فرسەت و پەلاماردان بۆ دەسکەوتی تایبەت و کاتی بەکاردەهێنرێن. دەسەڵاتدارانی کورد لە پەراوێزی بازنەی سیاسەتی پارسەنگی هێزدا، بەتایبەت بەخۆبەستنەوە بە هاوکێشەی عێراق و ناوچەکەوە لەدوای روخاندنی سەدامەوە، خولیای دیبلۆماسیەت و سازدانی پەیوەندین و هەوڵدەدەن بەو شێوەیە شوێنی خۆیان بکەنەوە، ئەمە لەکاتێکدا کە کاری دیبلۆماسی بەرهەمهێنەر لەنێوان دو لایەنی تا رادەیەک سەربەخۆ بەڕێوەدەچێت و ئاڵوگۆری کاڵاکانی دیبلۆماسیەت لەسەر بناماکانی هێز و پانتایی بەرژەوەندیە هاوبەشەکان و تا ئاستێکیش باوەڕ و متمانە دەکرێت، لەم ئان و ساتەدا دەسەڵاتدارانی کورد ئەو هێز و زەمینەیەیان نیە تا بتوانن دیبلۆماسیەت بخەنە خزمەتی ئامانجە ستراتیژیەکانی کوردەوە. ئەزمونی یاسر عەرەفات لەو روەوە زیندوە لە بیرەوەریەکانماندا کە چۆن مامەڵەی دیبلۆماسی لەگەڵ ئه‌مه‌ریکا و دنیادا دەکرد و ئاکامەکەشی زەرەربەخش بو بۆ خۆی و رێکخراوەکەی و دۆزی فەلەستینیەکان، لەم سەردەمەی دنیا و عێراق و ناوچەکەدا کاریگەری کورد لە بوارەکانی سیاسی و سەربازی و ئابوریدا دیاریکراوە و تەنانەت رۆڵی کوردیش لە ئاسایشی ناوچەکە و شەڕی دژە تێرۆر ناسک و لەرزۆکە. کورد ئەو قورساییە بەهێزەی نیە کە بتوانێت کاریگەریەکی ئەوتۆ بکات تا هاوکێشەکان بە ئاراستەی جیاوازدا ببات کە لەبەرژەوەندی نەتەوایەتیماندا بن، کێشەی کەرکوک و ناوچە دابڕێنراوەکان و مادەی 140 و پێگەی نەتەوەیی کورد لە حکومەتی بەغدا و شێواز و ناوەڕۆکی پەیوەندیمان بە وڵاتان و هێزەکانی ناوچەکەوە لەلایەن لایەنە بەهێزەکانی تری ئەو پەیوەندیە دیپلۆماسیانەی کوردەوە چاودێری دەکرێن و لەقاڵبیش دەدرێن. لێرەدا دەبێت ئاماژە بەو راستیە لە پێوەندیەکانمان لەگەڵ دنیای دەرەوە و بەتایبەت لەگەڵ ئه‌مه‌ریکادا بکەین، ئەویش کورد بۆ ئه‌مه‌ریکا و دنیای ده‌وروبه‌رمان ئامانج نیە، بەڵکو ئامرازێکە، مەخابن دەسەڵاتدارانی کورد بەم پێگەیە رازیبون. ئەوان لەو پێگەیەدا لە بازنەی مامەڵەکردن لەگەڵ دۆخ و هێزەکانی تردا لە پەراوێزدان و چەند شتێکیان بە مەرجەوە پێدراوە کە تینیویەتی پێداویستە نەتەوەییەکان ناشکێنن، سەرەڕای ئەمانەش کورد بەگشتی لەکاری دیبلۆماسیەتی سەردەمدا گەشەی نەکردوە و دەزگا و کادر و ئامراز و توانای وەک پێویستی نیە. ئەوەشی کە هەن لە ئاستی یەکەمدا لە خزمەتی حیزبەکان و سەرکردەکانیاندان، کورد لەم روەوە ئەزمونی زۆر زەرەرمەند و تاڵی هەیە. لەهەناوی ئەو جۆرە عەقڵیەتەدا یەکتر شکاندن و پەلاماردان و قۆستنەوەی ناڕەوای فرسەت کاری ئاسایین.
سبەی: یەکێک لە بەڵگەکان لەسەر بزوتنەوەی گۆڕانە، بەپێی بەڵگەکە گوایە گۆڕان لە رێگەی عەشرەتی جافەوە پەیوەندی بە ئێرانەوە هەیە، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە ئەم زانیاریانە لەرێگەی هەندێک لایەنەوە دراوە بە ئەمەریکییەکان، رای تۆ چییە لەسەر ئەوە؟
چیا عه‌باس: ناوەڕۆکی ئەو بەڵگەنامەیە کە باس لە بزوتنەوەی گۆڕانیش دەکات ئەوە رادەگەیەنێت کە گۆڕان هێزێکە بەدەر لە هێزەکانی تر دەستەمۆنەکراوە، بۆیە راپۆرتەکە بەتەم ولێڵیەوە ئەگەری پەیوەندی گۆڕانی لەگەڵ ئێراندا هێشتۆتەوە و ئەوە لە تەخمینکردن تێناپەڕێت، بێگومان گۆڕان لە کوردستان ناحەزی زۆرە و خێرمەندیش زۆرن کە خۆبەخشانە ئەو جۆرە زانیاریە نادروستانه بە دەزگا جاسوسی و هەواڵگری و دیبلۆمەسیە بیانییەکان بدەن بەمەبەستی شێواندنی روخساری گۆڕان.
سبەی: بەڵگەکانی بڵاودەکرێنەوە چەند جۆرێکن هەندێک لەوانە قسەی هەندێک کەسایەتییە و بەمەبەستی چەواشەکردنی راستییەکان داویەتی بە ئەمەریکییەکان، ئایا دەکرێت ئەمەریکا سیاسەتی خۆی لەسەر ئەو جۆرە زانیارییانە دابڕێژێت؟
چیا عه‌باس: لەو باوەڕەدام ئەگەر ئه‌مه‌ریکا سیاسەتی خۆی لەسەر قسەی دەستی دو و سێ و چوار دابڕێژێت ئەو ئه‌مه‌ریکایەی ئەمڕۆ نەدەبو، ئه‌مه‌ریکا گوێ لە هەمو قسەیەک دەگرێت و بەشە سواو و بێتامەکەی راستەوخۆ فڕێدەدات ئەوەشی گومانی لێبێت بەدواداچونی بۆ دەکات و ئەوه‌شی راست بێت بەهەند وەری دەگرێت، لە کۆی گشتیدا کاریگەری لایەنەکانی تر لەسەر داڕشتنی سیاسەتی ئه‌مه‌ریکا بە تەریبی لەگەڵ هێز و پێگە و مسداقیەتیان لای ئه‌مه‌ریکا دەبێت.
سبەی: پێتوایە بڵاوکردنەوەی بەڵگەنامەکانی هەواڵگری ئەمەریکا چ کاردانەوەیەکی دەبێت، ئایا ئەزمەی دبلۆماسی دروست ناکات لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا، وه‌ک ده‌بینین لە هەندێک بەڵگەدا سوکایەتی بە سەرۆک و رەمزەکانی وڵاتان کراوە؟
چیا عه‌باس: من پێموایە ئەم شەپۆلەی ئێستا زەمینە خۆشدەکات بۆ گۆڕین و دارشتنەوەی بەشێک لە بنەماکانی سیاسەت و پێوەندیە نێودەوڵەتیەکانی ئه‌مه‌ریکا، لەدوای شەڕی دوەمی جیهانەوە پێوەندیە نێودەوڵەتیەکان لەسەر بنەماکانی هێز و بەرژەوەندیەکان داڕێژرانەوە و دواتر بارودۆخ و گۆڕانکاریەکان سیاسەتەکانیان دیاریکردوە، نەک پرەنسیپ و تێوری سیاسی، ئەم قوتابخانەیە ناسراوە بە قوتابخانەی واقیعی و ئه‌مه‌ریکا تا هەشتاکانی سەدەی رابردو پێرەوی کردوە، هینری کیسنجەر جێبەجێکەرێکی بەهێزی ئەم جۆرە لەسیاسەتکردن بو. لە هەشتاکانی سەدەی رابوردو ئەم قوتابخانە کلاسیکیە داڕێژرایەوە و چەمکی واقیعی سەردەمی لێکەوتەوە کە درێژکەرەوەی قوتابخانە کلاسیکیەکەیە.
لایەنگرانی ئەم چەمکە تازەیە پێیان وایە کە تیۆری زانستی دەبێت بابەتیانە پێوەندیەکان دابڕێژێتەوە ولاشیان وایە قوتابخانە کۆنەکە چەندین چەمک و رێچکە و بیرۆکەی لێڵ و تێکدەری لەخۆ گرتوە، و ئەوەندە بایەخی بە تیوریە کۆمەڵایەتیەکانی تر نەداوە، وەک ئابوری و دەرونی و زانستی کۆمەڵایەتی و زۆربەی وزە و تواناکانی بۆ تێزەکانی ئاسایش و رامیاری بەکارهێناوە، ئەم چەمکە تازەیە لەسەردەمی هەر دو ئیدارەی جۆرج بۆشی کوڕ لە هزری کونسێرڤەتیزمی نێودا بەدیدەکرا کە بە ناوەڕۆکێکی ئاینیی بەتوندی سیاج کرابو، بۆش ململانێی سیاسیەکانی دنیای بۆ هەیمەنە و دەسەڵاتی ره‌های ئه‌مه‌ریکا بەکارهێنا و لە ناوچەکەمان لەسایەی پڕۆژەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی نوێدا نمایشدەکرا، کە شەڕی ئەفغانستان و عێراق و شەڕی دژە تێرۆر و محوەری شەیتان کۆڵەکانی بون.
ئەوەی ئێستا رودەدات قەیرانێک بۆ قوتابخانەی واقیعی سەردەم لە سایەی ئیدارەی ئۆباما دروست دەکات، ئەگەرێکی بەهێز لە ئارادایە کە بەم هۆیەوە رونکردنەوە و شێکرنەوەیەکی نوێ بۆ پێوەندی نێوان ئامراز و ئامانجەکانی ئه‌مه‌ریکا ئەنجام بدرێن و لە ئاکامدا ئه‌مه‌ریکا پێگە بەهێزەکەی خۆی بەهێزتربکات و ئەو سیستەمە ئابوریە نێودەوڵەتیەی بەرژەوەندیەکانی دەپارێزێت تۆکمەتر بکات، ئێستا هێدی هێدی ئاشکرادەبێت کە لایەنەکانی تری په‌یوەندی لەگەڵ ئه‌مه‌ریکا و بەتایبەت لە ئاسیا و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست نەک تەنیا بەنهێنی دەستەمۆکراون، وەلێ راشکاوانە و بەبەرچاوی دنیاوە زەلیل دەکرێن، شایه‌نی ئاماژەپێکردنە کە بەڵگەکانی پەیوەنددار بە ناوچەکەمان پیشانی دەدەن کە دنیای ئیسلامی و عەرەبی لە چ دۆخێکی بێمتمانە و لەرزۆک و پاشکۆیەتی و پەرتەوازەبون و بەتاڵ لە پرەنسیپ و بەهاکان گوزەردەکەن.
راستە لەو بەڵگەنامانەدا باس لە سەرکردە و سیمبۆڵی وڵاتەکان کراون، بەڵام ئەوەی سوکایەتی پێکردون خودی ئەو سەرکردەوە و سیمبۆڵانە خۆیانن، باوەڕ ناکەم ئه‌مه‌ریکا ئەو قسە و لێدوانانەی بۆ هەڵبەستبن. راستە ئەوانە پێگەیان لاوازدەبێت، متمانە و باوەڕبون پێیان کەمدەبێتەوە و لەناو وڵاتەکان و سنوری دەسەڵاتیشیان دەنگەکانی ناڕەزا و ئۆپۆزسیۆن بەهێزتر دەبن و ئەو نازونوزەی ئێستا بەسەر میللەتەکانیان و دنیاوە دەیکەن بە ئاوازێکی زۆر نزمتر و شەرمەزارانە دەری دەبڕن.
من پێموایە ئەم دۆخە بەگشتی تەوژم و هاندانە بۆ بەرفراوانکردنی بیروڕای ئازاد و شەفافیەت و بەئاگابونی شەقام و جەماوەر لە نهێنیەکانی دەسەڵاتداران و بەتایبەت لە ناوچەکەمان.