ئەم نوسینە نە باسکردنی مێژوی حیزبەکان و دۆخی سەرهەڵدان و کار و خەباتیانە و نە کەمکردنەوەیە لە سەروەری و قوربانیەکانیان و نە لەو دەسکەوتانەی بە خەبات و ماندوبونی ئەوانیش هێنراونەتەدی.باس لە دۆخی ئەم سەردەمەی حیزب و ژینگەی حیزبایەتیە لە کوردستان و بەتایبەت دو حیزبەکەی دەسەڵات.
حیزب بەدرێژایی مێژوی میللەتان زەرورەتێک بوە و کاری بۆ کۆکردنەوە و رێکخستنی خەڵک لەدەوری پرۆگرام و دروشم و سەرکردەکانی کردوە.حیزب بۆمانەوەی خۆی دەبێت لەگەڵ روداوە گرنگەکان یا بەدەستهێنانی دروشم و پرۆگرامەکەی یا بەشێک لێیان لە قەواغەکە کۆنەکەی دەربازبێت و کار بۆ ئاٌاستەکردنە نوێکەی و خۆگونجاندنی لە ئەستۆ بگرێت.
حیزب و حیزبایەتی تا سەرەتای نەوەدەکانی سەدەی رابردو جەستە و سیما زیندوەکەی بەها رەهاکانی کوردایەتی بون، ئاوێنەی رەنگدانەوەی هەستە زامدار و هەڵچو و داخوازیە مرۆیی و نەتەوەییەکانی تاکی کورد بو، ژینگەیەکی بەپیت بو بۆ پێگەیاندن و دروستکردنی کادر و سەرکردەکان.گرێدانی ئەو چەمکانە لەکاری سیاسی و رێکخراوەیی و پێشمەرگایەتی حیزبەکاندا بەرجەستەدەکرا.هەزاران ئەندام و لایەنگری حیزبەکان لەو رێبازەدا لەناوچون و دەیان هەزاریش دوچاری ماڵوێرانی و زیندانی و دەربەدەری و کەمئەندامی بون.ئەو سەردەمانە حیزب و حیزبایەتی بەلای دڵسۆز و بە ئەمەکەکانی گەل لەپلەی یەکەمدا ئامراز و ئەرکێکی نەتەوەیی بون.
ئایا لەم سەردەمەدا حیزب لە باشور توانیویەتی ئەو خەسڵەت و بەهایانە بپارێزێت و بەخۆگونجاندنی لەگەڵ دۆخە نوێکەدا رۆحی بزافەکە زیندو و وروژێنەر رابگرێت؟ز
سەرەتای کاڵبونەوە:
لەدوای راپەرینەوە و بەتایبەت دوای روخاندنی رژێمی سەدام گۆڕانکاری گەورە بەسەر حیزبە کوردیەکان و دۆخ و هەڵومەرجی کارکردنیاندا هاتوە و بەتایبەت یەکێتیی و پارتی.پشکی زۆری ئەم گۆڕانکاریانە بەرگی حیزبی لەو دو هێزە داماڵیوە و ژیانی حیزبایەتی لە هەناویاندا بەشێوازێک گۆڕاندوە کە سیستەماتیک کاڵبۆتەوە و لەم قۆناغەدا ناتوانرێت بەو شێوە و ناوەرۆکە تازەیەوە وەک حیزبێکی سەردەم وەسف بکرێن.
لە فەزای پر فەوزای دوای راپەرین بەشێک لەبەرپرس و کادر و ئەندامی حیزبەکان چاوچنۆکانە کەوتنە گیانی موڵکی گشتی.زەوتکردنی زۆر کاڵا و شۆڤێڵ و ئەودیوکردنیان ببونە نوکتەی سەرزاری خەڵک، دانانی بازنەکانی گومرگی حیزبەکان بەدرێژایی سنورەکان و چەندین رێگاوبانی هاتوچۆی گشتی، فرۆشتنی سەدی بەخمە بەهەمو ئامێرەکانیەوە و تەنانەت پچڕاندنی لابەلای بەشێکی بەرچاو لە یارمەتی نێودەوڵەتی و رێکخراوە خێرخوازەکان، کە زۆر کەمبون، لەلایەن دەسەڵاتدارانی حیزبەکانەوە و دواتریش گەندەڵیەکی بێشەرم و قێزەوەن لە پشکی هەرێم لە داهاتی بەرنامەی نەوت بەخۆراک لەلایەن بەرپرس و کادرە حیزبی و عەسکەریەکان لە ناوچەکانی دەسەڵاتیان، ئەو سەرەتایانە بون کە زەنگی کۆتایی بە ژیانی حیزبایەتی دروست و رەسەنیان لێدا و خەزانی حیزبیشیان راگەیاند.شەڕی ناوخۆ حیزب و حیزبایەتی دو لایەنی شەڕەکەی بە ئاراستەیەکی کوشندەدا بوژاندەوە کە مەبەست لێی لەناوبردنی یەکتری بو.لە خولەکانی شەڕەکەدا بەشی زۆری سەرکردە و کادر و بەرپرسەکانی هەر دولا حیزب و سەرکردەکانیان لەسەروی نەتەوە و خاکەوە سەپاند و لێرەوە چەسپاندنی پیرۆزی حیزب و سەرکردە بوە چەمکێکی "لازم و مەلزومی" حیزبایەتیکردن.
بەماوەیەکی کورت دوای روخاندنی رژێمی سەدام زەنگێکی تری گەندەڵی و بەکارهێنانی حیزب و دەسەڵات بۆ دزی و خۆدەوڵەمەندکردن و زەوتکردنی موڵکی گشتی لەسایەی رەحمەتی هێزی داگیرکەر و بێدەنگی سەرکردایەتی حیزبەکاندا لێدرا.ئەم روداوانە چەندین پرسیاری جدی لەمەر رەفتاری کادر و بەرپرسانی حیزبی و روژاند و سەرکردەکانیشی روبەروی کۆمەڵێک پرسیاری پابەند بە پێوەرەکان و کرۆکی حیزبایەتیەوە کردەوە.بەدرێژایی ساڵانێکی درێژ سەدان پرۆژە و نوسین و شیکردنەوە و کۆڕوکۆبونەوەی حیزبی و چەند کۆنگرە و پلینیۆم و کۆبونەوەی فراوان نەیانتوانی ئەو برینانە بەتەواوی سارێژکەن، هۆکاری سەرەکی زۆر ئاشکرایە: نەبونی نیەتە.
هەرەم وفەرامۆشکردن:
سەرجەم حیزبە کلاسیکیەکانی باشور لەیەکەم رۆژی دروستبونیانەوە و تا ئەم چرکەیەش لەسەر بنەمای هەرەمی دارێژراون و لوتکەی هەرەمەکە کە سەرۆک وسکرتیر ورابەری حیزبن خاوەنی دەسەڵاتی بەها و دوا بڕیارن. لوتکەی هەرەم، مۆتوربەکراو بە خەبات و هزری نەتەوەیی و پەرژینکراو بەسوپایەک لە عەقیدەپەرستان و وەلائی بنەماڵە و دەوروبەر، کاتێک دەسه‌ڵات و پارەی کەوتە بەردەست بوە سەرچاوەی گەورەترین تێکشکێنەری هەمان پرەنسیپ و پەیڕەوانەی خودی ئەو لوتکەیە دایڕشتبون. لە بزافی کوردایەتیدا بۆتە ئیرسێکی مێژویی کە سەرکردە و رابەرەکان فێربون دەوروبەر و ئەوانەی ژێر دەسەڵاتیان بە پارە و ئیمتیازات و خاڵە لاوازەکانیان دەستەمۆ و پەرتەوازە دەکەن تا نەتوانن یەک و دویان لەگەڵ بکەن و دەسەڵاتی رەها تەنها بۆ خۆیان بمێنێتەوە. ئەمجارەش لوتکەی هەرەمەکە حیزبی بە ئاڕاستەیەکدا برد کە ناوەڕۆکی حیزبی تێدا فەرامۆشکرا، چونکە ئەو حیزبانە لە ژینگەی تاکڕەوی و هەرەمی و عەقیدەی چەقبەستودا پەروەردەکراون و گەورەبون و فەزایەکی تری ژیانی حیزبایەتی تێدا نە رەخسابوە و نە لەباریشبوە. دواتر لە قۆناغی نوێی گرتنەدەستی دەسەڵات و حوکمڕانی بۆ ئەو حیزبانە زۆر ئەستەم بو بتوانن لەو قوتماتە توندە فرە پێچە دەربازبن. ئەزمون و نمونەکانی رێکخراوی فەتحی عەرەفات، پارتی کۆمینیستی بنەماڵەی کاسترۆ، پارتی کۆمینیستی بنەماڵەی کیم ئیل سۆنگ، پارتەکەی موگابا، حیزبە نەتەوەییە سربیەکەی میلۆسۆڤیچ و حیزبەکەی موبارەکی میسر و بەعسی ئەسەدی سوریا و چەندین نمونەی تری وڵاتانی ئەمریکای لاتینی و ئاسیا و ئەفریقا ئەو راستیە دەسەلمێنن کە بەسەر حیزبە کلاسیکیەکانی لای خۆشماندا هاتوە. لەم نمونانەدا لوتکەی هەرەم حیزب بە موڵکی خۆی دەزانێت و بڕیار و دیدوبۆچونه‌کانی خاوەن موڵکیش بەراست و چەپدا دەبنە یاسا و دەستور.
لەگەڵ گۆڕانکاریە بەپەلە و چاوەڕوان نەکراو و هەستیارەکانی سەردەمی بەجیهانگیری و یەک جەمسەرگەری و کاڵبونەوەی سنورەکانی نێوان نیشتمانپەروەری و خیانەتدا زۆربەی حیزبە نەتەوەییەکانی دنیا کە بەشێکن لەو گۆڕانکاریانە سەرکەوتو نەبون لە ئاراستەکردنێکی دروست و گونجاو. رەنگە لێرەدا ئەو شێکردنەوەی مارکسیزم و لینینزم دروستی خۆی پێکابێت، کاتێک بۆرژوای نەتەوەیی بە برسی و چاوچنۆک وەسفدەکات و بەگرتنه‌دەستی دەسەڵاتیش لادان و گەندەڵی دەبێتە خەمی سەرەکی بۆ تێرکردنی خواست و حەزە بێ سنورەکانی.
لای خۆشمان کار لە پوچەڵکردنی سەرکردایەتی دەستەجەمعی و پێشێلکردنی پرنسیپەکانی حیزبایەتیدا نەوەستا.
حیزب عەسای سحری دەسەڵاتی خستەگەڕ بۆ بەخشینەوەی پایەوپلە و موچە و زەوی و ئیمتیازات بۆ کادر و ئەندامان و نزیکەکان لێی. سەرکردەکانیشی بە شتی بچوک قایل نەدەبون و پەلاماری شتی گەورەتریان دەدا و سەرجەم پلە بەرزەکانی دەسەڵات لە هەرێم و بەغدا بۆ خۆیان و خانەوادە و دەوروبەریان قۆرخ کرد. بەڕشتنی لێشاوی پارە و پولیش حیزب ئەوەندەی تر سەرقاڵی بچڕاندنی بو بۆ راگرتنی ئەو قەوارە زلەی حیزب و بۆ خۆدەوڵمەندکردن و هەروەهاش بۆ رازیکردن و کڕینی وەلا و دروستکردنی دەستەگەلی و گروپ گروپێنە و ناوچەگەری، لە ئاکامدا لەحەوشە بەرین و گەورەکەی حیزبدا چەندین ماڵی تێدا قوتکرانەوە.
لەو قۆناغانەدا بەدەیان هەزار کەس کە هیچ جۆرێک لە زەمینەسازی بۆ ئەندامبونیان نەکرابو خۆیان بە حیزبەکاندا هەڵواسی و بەدوای دەسکەوت و ئیمتیازاتەوە بون. حیزبیش شل و نەرم لەبەرەدەمیاندا رازی دەکردن. ئەم گەورەبونەی قەوارەی حیزبەکان لەسەردەمی فیفتی بە فیفتی حوکمڕانی هەرێم دەستی پێکرد و دواتریش گەورەبونی بێئەندازە و بێ بنەمای حیزبی لەدوای روخاندنی سەدام و رشتنی پارە و پولەوە بەڕێوەچو. حیزبەکان ئەم جارەش بێدەنگ و رازیکەر، چونکە پێویستیان هەم بەدەنگ بو و هەم بەهێزێکی مرۆیی ئیحتیات بۆ ئەگەرەکانی ئایندەیان.
سەرەرای ئەم گەورەبونەوەی قەوارەی حیزب، سەرکردایەتی حیزبیش سەرقاڵی بەرژەوەندیەکانی خۆیان و خانەوادە و دەستە و تاقمەکانیان بون. ئەم دو گروپەی ناو حیزب لەسەر یەک خاڵی جەوهەری کۆک بون: پێڕەوکردنی بنەما و پرنسیپەکانی حیزبایەتی رێگە بە بەردەوامبونی ئەو هەراجکردنەی حیزب و ئیمتیازات و پلەوپایە نادات. لێرەوە بەشێک لە کادرە مامناوەندەیەکانی حیزبیش کە بە بربرەی حیزبایەتی و جومگەکانی ناسراون لەنێوان ئەو دو ئاراستەیەدا بێدەنگی و بێخەمیان هەڵبژارد و نەیان دەویست خۆیان لەلای خوارەوە و سەرەوە توشی کێشە وگرفت بکەن. ئەوانیش بەهۆی گوزەرانی ژیانی خۆیان و خێزانەکانیان و پایەوپلەیان هەوڵێکی جدیان بۆ راستکردنەوەی دۆخەکە نەدا. حیزبایەتی لە ئەرکێکی پیرۆزی نەتەوایەتیەوە دەگۆڕا بۆ رێگەیەک بۆ گوزەرانی و ئیمتیازات و پایەوپلە و حیزبیش لە هەیکەل و قەڵایەکی تۆکمەی کوردایەتی تادەهات دەبوە مۆڵگەیەکی نەستۆڵژیا و یادەوەریەکان و جومگەکانی بە تاوە باریکەکان بەیەکەوە بەسترابونەوە.
کاڵبونەوەی فکر وسڕینەوەی پێوەرەکان :
لاوازبون و پڕوکانەوەی کۆڵەکانی حیزب کاڵبونەوەی فیکریشی بەرهەمهێنا و تادەهات بنەما فیکریەکان لە گۆماوێکی تەمومژاویدا گیرۆدەی ئەو شەپۆلە هەراسان کەرانە بون کە حیزب و سەرکردەکانی بەرپایان کردبون. لێرەدا کاڵبونەوەی هزری نەتەوەیی و لەتلەتکردن و پەرتەواوەزەبونی بۆ چەند چەمکێکی سیاسی و ئابوری و ئیداری و یاسایی لاواز و نادیار لەئاکامی سیاسەتی ئەو حیزبانەوە رەهاترین زەمینەیانی لەم سەردەمەدا لاواز و نائارام کردوە.
جگە لەم گۆڕانکاریانە لەهەناوی حیزب و حیزبایەتیدا، بێدەنگی و چەپڵەرێزان وەلا و مەحسوبیەت و مەنسوبیەت شوێنیان بەپێوەرە رەسەنەکانی حیزب لەقکرد و لە ئاکامدا کارتەکان تێکەڵ و پێکەڵ بون. پێشمەرگەی دێرین و کادری تێکۆشەر و دڵسۆز لەگەڵ کۆنە جاش و بەعسی و تەواری و خاوەن فایل لە ریزەکانی ناو حیزبدا تێکەڵکران و حیزب لە مۆڵگەی تێکۆشەران و دڵسۆزانەوە کرا بە پانتاییەکی بێ سنور و بێ دەروازە و کەم بەرەکەت و بەرهەم، کورد وتەنی زۆر وبۆر. هەناوی حیزبایەتیش بە دیاردە زەرەربەخش و قێزەوەنەکان تادەهات کلۆر دەکرا و جاریش هەبوە لەو گۆڕەپانەدا لەبری ئەسپ سەگیان لغاوکردوە و نمایشکردوە و خەڵکە بەئەمەک و دڵسۆزەکەش خۆی لەپەراوێزدا راگرتبو و زۆربەی کاتەکان دەستەوستان لە چاوەڕوانکردنێکی بێ بەرنامەدا گوزەریان دەکرد.
حکومەت موڵکی حیزبه:
بێجگە لەم گۆڕانکاریانەی بەسەر حیزبدا هاتون، لەهەمان کاتیشدا دەسەڵاتی حوکمڕانی حیزبەکان بەو شێوازەی تا ئەمرۆ حوکم بەڕێوەدەبەن هۆکارێکی سەرەکی ترە بۆ کاڵبونەوە و پڕوکاندنەوەی حیزب و حیزبایەتی، چونکە حیزب سەیری حکومەت وەک موڵکێکی خۆی دەکات و لەو روانگایەوە رەفتاری لەگەڵدا دەکات. ئەوەی لە نمونەی لای خۆمان پێی دەوترێت دەستتێوەردانی حیزب لەکاری حکومەتدا دەستەواژە و چەمکێکی هەڵە و نابەجێیە، چونکە حیزب خۆی بەخاوەنی حکومەت و هەمو شتێکی دادەنێت و چۆتە ناو هەمو جومگە و شادەمارەکانی حوکمڕانیەوە و ناشکرێت دەست لە موڵک و ماڵی خۆی بەربدات. لەئاستێکی تریشدا حیزب بە تێگەیشتن و پێناسە کلاسیکیەکەی نەماوەتەوە و لە چوارچێوە "مۆدێرنەکەی" ئەم سەردەمەشیدا پەرتەوازە و پەرشوبڵاوە و سەری جەمسەرەکان و باڵادەستەکانی ناو حیزبن کە بە مەزاجی شەخسی و بۆ بەرژەوەندی خۆیان و ئەم و ئەو بەردەوام قورمیشی حکومەت دەکەن و خاوی دەکەنەوە و لە هەمو کارێکیدا پەنجەمۆرێکی ئەوانی لێ نەخشکراوە. بۆیە باشترە لەم قۆناغەدا داوا و کار بۆ کەمکردنەوەی دەستتێوەردانی ئەو باڵادەستانە لەکاری حکومەت بکرێت، ئەمەش کارێکی نزیکە لە مەحاڵ.
ئەم گۆڕانکاری و روداوانە لە مێژوی میللەتاندا دوبارەدەبنەوە و هونەری و حیکمەت لەوەدایە چۆن حیزب خۆی بەدروستی لەگەڵ دۆخە تازەکەدا دەگونجینێت و سەوڵ لە کەشتیەکەی بەرەو کەناری ئارام دەدات.
هەنوکە حیزبە گەورەکانی لای خۆمان سیمای کۆمپانیای بازرگانی گەورەیان گرتۆتە خۆ و لەلایەن ئۆلیگارشیەکی سیاسی و ئابوریەوە بەڕێوەدبرێن و بەهێزی سەربازی و هەواڵگری دەپاریزرێن.
لەسەردەمی جۆری دیموکراسیەتی لای خۆمان و چاودێریکردنی لەلایەن دنیاوە، زەمینەی نەتەوەیی و سیاسی پێویستیەکی ژیانیە بۆ لوتکەی هەرەمی حیزبەکان بۆ درێژەدان بە دەسەڵات ومەقامیان.
لەبەرامبەر ئەم راستیەدا زیندویەتی حیزبەکان تەنها پابەند نیە بە بونی بیرورای جیاواز، وەلێ شادەماری زیندویەتی هەر حیزبێکی سەردەم بریتیە لە رەنگدانەوەی بیروڕا جیاوازەکان لە بڕیار و بەرنامەی کاری حیزبی و حکومیدا.
ئەو دیموکراسیەتەی لەناو حیزبەکاندا روکەشانە نمایش دەکرێت نەیتوانیوە لەلایەک کرۆکی دەسەڵات و رەسەنیەتی حیزب و پرەنسیپەکانی بەشێوازێکی سەردەم و دیموکراسیانە دارێژێتەوە و بگۆڕێت و لەلایەکی تریشەوە تا ئەم ساتەش شکستی هێناوە لەدابینکردن و چەسپاندنی بنەماکانی پێرەوکردنی یاسا و عەدالەتی کۆمەڵایەتی و ئازادی و شەفافیەت و بنبڕکردنی گەندەڵی و داڕشتنەوەی بەرژەوەندی باڵای نەتەوەیی و ئەو گۆڕانکاریانە بەدیبێنێت، کە نەتەوە و خاک چاوەڕوانیان دەکەن.