ئاسۆ عه‌لی
گەلەكەمان مێژویەكی درێژ لە سەرگەردانی و گلەیی لە بەختی خۆكردنی بەدەست فەرمانڕەواییە ناخۆماڵییەكانەوە تێپەڕاند. لە وەرچەرخانێكیشدا هەمان ئەو رۆژگارەی گلەییمان لێدەكرد، لە رێی هەڵەی دوژمنانمانەوە هەلی بەخاوەنی خۆبونی بۆ رەخساندین. بەڵام هەر خۆمان هێندەی بەئاڕاستەی كات لەدەستدانو هەل بەفیڕۆدان هەنگاومان نا، نیوهێندە بۆ هەل قۆستنەوەو قەرەبوكردنەوە رابوردو سودمان لێنەبینی و دەستمان لە خوی گلەیی لە زەمانە و دەرودراوسێ و هەڵكەوتی جوگرافی بەرنەدا. گەلەكەمان بە كۆمەڵێك خەون و هیوای گەورەوە، وەك لاپەڕەیەكی نوێ و بواردن و لێخۆشبون لە رابوردو، پێشوازی لە هاتنەپێشەوەی هەر هەلێكی نوێ كرد، بەڵام هەمیشە و هەمو جارێ قەدەرمان بەدەست سیاسەتكارانی ئەم وڵاتەوە هەر خولانەوەی سەر هێڵی بازنەی بێهودەیی و گەڕانەوە بوە بۆ خاڵی سفر. ئەو سیاسەتكارانەی نە پێشبینی و خوێندنەوەی رابوردو، نەڕوانینیشیان بۆ داهاتو هەیە. لە هەمو قۆناغێكدا هەمیشە دوای هەنگاونان بیر دەكەنەوە و سەرباری ئەوەش هەمو شكستەكانیان دانایی و هەمو سەركەوتنەكانی خەڵكیش دەكەنە داستان و داهێنانی خۆیان.
دیالەكتیكی نێوان (خـــــەڵک) و (دەســـتــەبــژێـر)ی سیاسی هەر وڵاتێك بە فەرمانڕەوا و ئۆپۆزسیۆنەوە پێمان دەڵێت، ئەو دو لایە وەك مەنجەڵ و سەرقاپن، گەلی دواكەوتو دەسەڵاتی پێشكەوتو بەرهەم ناهێنێت و گەلی پێشكەوتوش دەسەڵاتی دواكەوتو قبوڵ ناكات، بەڵام هەر دو تای ئەم هاوكێشەیە بە بەردەوامی وەك دو قاچی بزاوتن و هەنگاونان وەهان، هەمیشە یەكێكیان لەپێشتر و ئەویتریان لەدواترە. ئەو كاتەی دەستەبژێری دەسەڵاتدار پێگەیشتوترە لەخەڵك، رۆڵی پێشكەوتنخوازانە لە پێشخستنی گەلدا دەبینێت و ئەو كاتەش كە توشی چەقبەستن دەبێت و لە ئاست خواستی گەلەكەیدا نابێت، دەبێتە كۆسپی بەردەم پێشكەوتن. چارەسەریش بۆ دۆخی لەو جۆرە پێشخستنی دەسەڵات، یان گۆڕینێتی.
ئەو كۆمەڵگایانەی بنەماو میكانیزمەكانی رەخساندنی هەلی یەكسانی كێبەركێی بێگەردو رونكارییان بۆ بوارەكانی ژیان و لەپێش هەموشیانەوە بۆ دەستاودەستكردنی دەسەڵات دانەمەزراندوە و عەقڵیەتی هۆزگەریی مۆركی زاڵی فەرمانڕەواییانە و كۆمەڵگە داخراو و دواخراوە، ئەوا هاوكێشەی دواكەوتویی هۆشیاریی گشتی، لەبەرامبەر دواكەوتویی دەسەڵاتدا هاوسەنگ و هاوسازە، بەڵام لەسەردەمی پەرەسەندنی تەكنۆلۆجیای زانیاریدا، بە كرانەوە و هۆشیار بونەوەو پێشكەوتنی كۆمەڵگە، ئەو هاوكێشەیەی نێوان دەسەڵاتو گەل لاسەنگ دەبێت و پێویستی هاوسەنگكردنی دەبێتە دینەمۆی بزواندنی خەڵك. ئەمە ئەو دۆخەیە كە لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگوزەرێ. دۆخی ناسازی ئەم ناوچەیە نەك هەر لەسەر ئاستی ناوخۆی دەوڵەتەكان، بەڵكو لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، لەگەڵ سیستمی كراوەی جیهانگیریشدا ناسازە. له ساڵانی رابوردودا لە هەردو ئاستەكەدا لەپێناو چاكسازیی و هاوسەنگكردندا، چەندین داواو پێشنیار و پرۆژەی خرانەڕو، بەڵام دەسەڵاتداران نەیانبیست و لەبری كردنەوەی دەرگاكان بەڕوی چاكسازیدا، بە سوربون لەسەر داخران و پەنابردن بۆ هەنگاوە درەنگ وەختەكان، بارودۆخی ناوخۆییان بەرەو هەڵچون و راپەڕین برد.
هەرێمی كوردستانیش بەتایبەتمەندییەكانی خۆیەوە بەشێكە لەهەمان ژینگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەمان ئەو دۆخانەی لەچواردەوری دەگوزەرێ لێرەش لە ئارادایە بە سەرباری بە دەڵەمەیی مانەوەی چارەنوسی سیاسیشەوە.
بۆ لێكدانەوەیەكی بابەتیانەی دۆخی كوردستانیش دەكرێت بڵێین: عەقڵیەتی (هەر ...من)و سەپاندن، كە لە پاشماوەی عەقڵیەتی هۆزگەرایی زاڵ بەسەر سیستمی بیركردنەوەی ناوچەكەوە سەرچاوە دەگرێت، سەرجەم پنت و بوارەكانی ژیانی داگیركردوە. تائێستاش لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە فەرمانڕەوایی وەك تاپۆ و میرات و ماف مامەڵە دەكرێت، نەك ئەرك. ئەوەی جێگەی سەرنجە هەندێجار عەقڵیەتی زاڵ لای ئۆپۆزسیۆنیش وەك ئاوێنەیەك بۆ وێنەی دەسەڵات و بەمیكانیزمی كاردانەوەی (یەكسان لەبڕو پێچەوانە لە ئاڕاستەدا) یاریی گوریسپچڕێنەی (یان من.. یا تۆ) دەكات، كە هەمان واتای (هەر..من) دەگەیهنێ. ئەم پەتای (هەر..من)ە بە بەردەوامی لەپرۆسەی چەواشەكردنی گەلو بەهەڵەدابردنی بڕیار بەدەستاندا، لەلایەن لەشكرێك لە خوێنەواری مەستی پاداشت یان گیرۆدەی گوزەرانەوە ئارایشت دەكرێت. بە ریتمی ویستو تێركردنی ئارەزوی خاوەن بڕیارو گەورەكردنی درۆكان و بچوككردنەوەی راستییەكان، لە یارییەكی ناشریندا هەر رەخنە و هۆشیاركردنەوەیەكی دەسەڵاتدار بە درۆو بوختان و هەر بەڵێنو گوتەیەكی بڕیار بەدەستانیش وەك پەیامی ئاسمانی دەخرێتە بازاڕی لەخشتەبردن و بێبەهاییەوە.
ئەم ناوچەیە بەهەرێمی كوردستانیشەوە، نە دەسەڵاتی، دەسەڵاتی سەردەمیانەو نە ئۆپۆزسیۆنیشی چارەسازو رێنماكارێكی تەندروستە، نە بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی و دواكەوتوییەكانی دەسەڵات شێنەیی و پێشكەوتوانەو نە وەڵامدانەوەی دەسەڵاتیش هی ئەم سەردەمەیە. ئاشكرایە بەلۆجیكی كێبەركێو ململانێ، توندوتیژی، توندوتیژی بەرهەمدێنێ. بەوپێیەش (هەرچی بەتوندوتیژیی بەدەست بێت... بەتوندوتیژیش لەدەست دەچێت). سەرچاوەی هەمو ئەم توندوتیژییەش عەقڵیەتی نالۆجیكیانەی (هەر..من)ە، كە یارییەكی سفری لەم جۆرە، براوەش تیایدا هەر دۆڕاوە.
دەسەڵاتێك بە یاسای ناعەقڵانی (هەر... من) بپێوێت و هیچ بوارێك بۆ هیوا بە گۆڕانكارییەكی ئاشتیانە و یاسایی نەهێڵێتەوە، نابێت سەری لە كاردانەوەیەكی توندوتیژی هاوشێوە سوڕبمێنێت. راستە ئامانجی رەوای دەسەڵاتدار درێژەپێدان و بەردەوامی دەسەڵاتەكەیەتی. هەروەك چۆن ئامانجی رەوای ئۆپۆزسیۆنیش تەنگپێهەڵچنین و ناچاركردنی دەسەڵاتە بۆ جێگۆڕكێ و تێگەیشتن لە خواستەكانی و قبوڵكردنیان. بەڵام پرسیاری بنچینەیی ئەوەیە كە بە كام رێگە؟ ئایا دەسەڵات بە گوێنەگرتن و پەنابردن بۆ هەڵخەڵەتاندن و توندوتیژی ئەو ئامانجە بەدیدێنێ یان بە قەناعەتپێكردن؟! هەروا ئایا ئۆپۆزسیۆن بە كاردانەوەی هاوشێوەو بەپێی بنەمای (یان یاریی دەكەم یان تێكی دەدەم) بە پشو كورتی و رێگای هەڵپڕوزاندن ئامانجەكەی بەدیدێنێ یان بە رێگەیەكی تەواو جیاواز لە رێگەی بەرامبەرەكەی؟! كارەسات ئەوەیە زۆرێك لە پێكهاتەی ئۆپۆزسیۆن لەوانەن كە بڕوایان بە هەمان رێگەو شێوازی بەرامبەرەكەیانە، بێئاگا لەوەی نهێنی و بەهانەی بونی ئۆپۆزسیۆن جیاوازبونە.
سروشت و مێژو پێمان دەڵێن: پشوی درێژی دڵۆپی نەرمی ئاو، رەقترین بەرد كون دەكاتو ئیرادەی مەزن و پێگەیشتوی گەلیش كۆڵ بە قایمترین و جیڕترین دەسەڵات دەدا. ژیانی كۆمەڵگە هاوكێشەی نێوان گەل و دەسەڵاتە و ئێستا ئەو هاوكێشەیە لەم ناوچەیەدا بە هەرێمی كوردستانیشەوە ناهاوسەنگە و كاتی راستكردنەوەی هاتوە. تەنیا دو رێگەش لەبەردەمدایە بۆ هاوسەنگكردن، كە تێیدا ئۆپۆزسیۆن لەپێناو بەرژەوەندی گشتی، واتە بەرژەوەندی گەلدا ئەرك و رۆڵی لەنگەرگرتنی دەكەوێتە ئەستۆ. ئەو دو رێگەیەش بریتین لەوەی كە یان دەسەڵاتەكان لە ناهاوسەنگبونی هاوكێشەكە تێدەگەن و ژیرانە بە هاوكاری ئۆپۆزسیۆن دەرگاكان بەڕوی جێبەجێكردنی خواستەكانی خەڵك و قۆناغەكەدا دەكەنەوە. یان بە ئاگرتێبەردانی زیاتری توڕەیی خەڵكو گەیاندنیان بە قۆناغی بێهودەی، دەرگاكان لەبەردەم ویستی پەنگخواردوی خەڵكدا دەشكێنرێن. لێرەدایە هەم دەسەڵات و هەم ئۆپۆزسیۆن دەبێت بە تێڕامان و خوێندنەوەی بابەتیانەی دەرەنجامە پێشبینیكراوەكانەوە لە خۆیان بپرسن: دەرگاكان بشكێنین یان بیانكەینەوە؟