ئا/ دەشتی سالار

زیاتر لە (10) مانگە کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهێنراوە، کە ناوی لێنراوە (حکومەتی بنکەفراوان)، بەڵام ئەوەی لەسەر ئەرزی واقیع دەبینرێت، بەو جۆرە نییەو تائێستا بەشێوەی کرداری شەراکەت و هاوسەنگی راستەقینە لەحکومەت و بەشداری لایەنەکان لە دەسەڵاتدا بەدیناکرێت.

رێكخه‌ری‌ ژوری‌ په‌یوه‌ندیه‌ دیبلۆماسیه‌كانی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕانیش هۆکاری پێنەدانی پۆستەکان دەگەڕێنێتەوە بۆ شێوه‌ی‌ حكومڕانی‌ پارتی‌‌و یه‌كێتی‌‌و عه‌قڵیه‌تی‌ حكومڕانی‌ ئه‌و دو حیزبەو لەمڕوەوە‌ هۆشداری دەدات و دەڵێت: گۆڕان هه‌تا سه‌ر ئه‌م وه‌زعه‌ قبوڵ ناكات، هەڵسوڕاوێکی بزوتنەوەکەش ئاماژە بەوە دەکات، هەمو جومگەکانی دەسەڵات و حکومڕانی لە هەرێمدا، بەدەست یەکێتی و پارتییەوەیەو ئەگەر گۆڕان نائومێد بێت، دەبێت خۆی بۆ هەڵوێستێکی تر ئامادە بکات.
 
لە ئۆپۆزسیۆنەوە بۆ دەسەڵات
رۆژی (18-6-2014) پەرلەمانی کوردستان متمانەی بەخشیە کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، سێ لایەنەکەی پێشوی ئۆپۆزسیۆن (بزوتنەوەی گۆڕان، یەکگرتو، کۆمەڵ)، پاش چوار ساڵ ئۆپۆزسیۆن بون و سەرەڕای کێشەو قەیرانەکانی (23) ساڵی رابردو، بە ئامانجی کۆتایی هێنان بەو کێشانەو لە بەرژەوەندی هاوڵاتیان، بەشدارییان لە حکومەتدا کرد.

بەشداریکردنیشیان کاتێک بو کوردستان لەگێژاوی چەندین قەیرانی قوڵدا بو، لەوانە قەیرانی گرژی سیاسی نێوان بەغداو هەولێر و قەیرانی دارایی و بڕینی بودجەی هەرێم لەلایەن بەغداوەو دواتریش سەرهەڵدانی داعش و بەرپابونی جەنگ.

بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان، بۆ راستكردنه‌وه‌ی‌ باری‌ ناهه‌مواری‌ خه‌ڵك و هێنانەدی دادی کۆمەڵایەتی و خواستی خەڵک دروستبو، به‌شداریكردنیشی‌ له‌ حكومه‌ت هه‌ر له‌پێناوی‌ جێبه‌جێكردنی‌ داواكارییه‌كانی‌ کۆمەڵانی خه‌ڵكی‌ كوردستاندا بو.

بزوتنەوەی گۆڕان وەک چۆن بەڵێنیدابو، کە سازش لەسەر ماف و خواستی دەنگدەرەکانی ناکات، ئێستاش ئەو دروشمە بەرزدەکاتەوە کە "چونه‌ ناو حكومه‌ت پشتكردن نییه‌ له‌جه‌ماوه‌ر و مانای‌ بێده‌نگی‌ نییه‌ له ‌گه‌نده‌ڵی ‌‌و كه‌موكوڕییه‌كان، به‌ڵكو بۆ خزمه‌تكردنی‌ خەڵک و لەپێناوی خەڵکدایە" ئەمەش دیسانەوە بردنەسەر و بەدیهێنانی خواست و داوای دەنگدەرانیەتی و هێمایەکە بۆ سەرکەوتنێکی تری ئەم بزوتنەوەیە.

پێکهێنانی حکومەت و جێبەجێنەکردنی رێککەوتنەکان
رۆژی (17)ی نیسانی (2014) پارتی دیموکراتی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان، وەک براوەی یەکەم و دوەمی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی (21)ی ئەیلولی (2013) لەسەر هێڵە گشتییەکانی پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێم رێککەوتون.

بەپێی راگەیاندراوی رێککەوتنەکەی نێوانیان، هەردولا لەسەر چەند خاڵێک رێککەوتون، لەخاڵی یەکەمیدا دەڵێت ''پێكهێنانی‌ حكومه‌تی‌ بنكه‌فراوان و یه‌كگرتو كه‌ ره‌نگدانه‌وه‌ی‌ ئیراده‌ی‌ ده‌نگده‌ران و ته‌واوی‌ خه‌ڵكی‌ كوردستان و رێزگرتن له‌ده‌ره‌نجامه‌كانی‌ هه‌ڵبژاردن بێت" خاڵی چوارەمی رێککەوتنەکەش تایبەتە بە "چه‌سپاندنی‌ پره‌نسیپی‌ (شه‌راكه‌ت) له‌ ده‌سه‌ڵاتی‌ سیاسیی‌ هه‌رێمی‌ كوردستاندا".

دوای هەشت مانگ لەدەستبەکاربونی کابینەی نوێی حکومەت، ئەوەی ئێستا بەدیدەکرێت، پێچەوانەی ناوەرۆکی ئەو رێککەوتنەیەو لایەنەکانی پێشوی ئۆپۆزسیۆن، جگە لەو چەند وەزارەتەی پێیاندراوە، لەئاستی خوار وەزارەتەکان بەشدارییان لە دامەزراوەکانی حکومەت و پۆستەکانی دیکەدا پێنەکراوە.

ئەوەی پەیوەندی بە بزوتنەوەی گۆڕانەوە هەیە، جگە لەسه‌رۆكی په‌رله‌مان، وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌، وه‌زاره‌تی دارایی و ئابوری، وه‌زاره‌تی بازرگانی و پیشه‌سازی، وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف و كاروباری ئاینی، سه‌رۆكی ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنان و بریکاری وه‌زارەتی ناوخۆ، پێویست بو به‌پێی ئیستیحقاقی هه‌ڵبژاردن (24%)ی سه‌رجه‌م پۆسته‌كانی دیكه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانی به‌ربكه‌وێت، بەڵام تا ئێستا ئەوە جێەجێنەکراوە.

بەرپرسیاری یەکەمیش لە جێبەجێنەکردنی ئەو رێککەوتنەو پڕنەکردنەوەی پۆستەکان دەکەوێتە ئەستۆی لایەنی براوەی یەکەم کە پارتی دیموکراتی کوردستانە، هەرچەندە نێچیرڤان بارزانی لەکارنامەی حکومەتەکەیدا لە میانی سوێند خواردنی بۆ دەستبەکاربونی ئاماژەی بەوە کرد، کە كابینه‌ی هه‌شت كابینه‌ی هاوبه‌شی بنكه‌فراوانه‌، گوزارشت له‌ خواستی هێز و لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی ناو هه‌رێمی كوردستان ده‌كات، بەڵام ئەمە رەنگدانەوەی نەبوە.

بۆ ئەوەش زۆربەی جار پاساوی نەبونی بودجەو شەڕی داعش دەهێنرێتەوە، هاوکات سەرباری پەیڕەوکردنی سیاسەتی دەستی دەستیکردن لەلایەن پارتی دیموکراتی کوردستانەوە، بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان لە بەرامبەر هەمو ئەوانەدا، لەئاست هەستیاری دۆخەکە مامەڵەی کردوە بە تایبەتیش لەڕوی راگەیاندنەوە.

بۆ ئەوەش هەر لە سەرەتای دەستپێکردنی گفتوگۆکانی پێکهێنانی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمەوە، بزوتنەوەی گۆڕان جەختی لەسەر ئەوە کردەوە، کە دەیانەوێ چوار ساڵی داهاتو، چوار ساڵی ئارامی بێت لە هەرێمی کوردستان.

سەبارەت بەو پەیامەی بزوتنەوەکەش، نەوشیروان مستەفا، رێکخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان رایگەیاند: راستە ئێمە داوامانكردوە، چوار ساڵی‌ داهاتو، چوارساڵی‌ ئارامی‌ سیاسی‌، ئابوری‌، كۆمەڵایەتی‌، سایكۆلۆجی‌ بێت، بەڵام هێنانەدی‌ ئەم هەمو ئارامییە، كۆمەڵێك مەرجی‌ سیاسی‌ و ئابوری‌ و كۆمەڵایەتیشی‌ پێویستە لەسەرو هەموشیانەوە ئاشتكردنەوەی‌ شەقامە لەگەڵ دەسەڵات، لەرێی‌ دەستەبەركردنی‌ داواكارییەكانی‌ خەڵك و گۆڕینی‌ حكومەتی‌ حیزب بە حكومەتی‌ هاوڵاتی‌".

''ئەزمونێکی رزیو"
مەریوان وریا قانع، نوسەر و رۆشنبیر رەخنەی توند لە سیستەمی حوکمڕانی هەرێمی کوردستان دەگرێت و لە وتارێکیدا ئاماژە بەوە دەکات، ئاشکرابونی بەردەوامی ئەو ھەمو گەندەڵیی و دزیی و تاڵانکارییە بێ وێنەیەی لە کوردستاندا لەڕێگای دەزگاکانی حوکمڕانییەوە ئەنجامدەدرێت، جارێکی دیکە بەرەو سەرەتای سەرەتاکانمان دەباتەوە.

بۆ ئەوەش نمونە بە نوسینێکی نوسەری مەغریبی محەمەد عابد ئەلجابری دەهێنێتەوە، کە لە سێ شێوازدا کۆیاندەکاتەوە، ئەوانیش (لۆژیکی غەنیمە، لۆژیکی قەبیلە، لۆژیکی عەقیدە)، لۆژیکی غەنیمە، مانای مامەڵەکردنی ئابوریی وڵات وەک غەنیمەی جەنگ و دەستکەوتێکی شەخسیی خێزانی دەسەڵاتدار خۆی، کە ھیچ یاسایەک نەتوانێت ئەو ئابورییە لەوە دەرکات کە غەنیمەیە.

لۆژیکی قەبیلە، مانای کورتکردنەوەی دەسەڵات لەدەستی خێزان و بنەماڵە و خێڵێکدا و بینینی وڵات و کۆمەڵگاو دانیشتوان وەک موڵکی شەخسی ئەو خێڵە. لۆژیکی عەقیدەش مانای پەنابردن بۆ گوتارێکی ئایدیۆلۆژیی کە بتوانێت خەڵک بە ئاگاو بێئاگا لەدەوری سیاسەتەکانی غەنیمە و قەبیلە کۆبکاتەوە.

بە ئاماژەدان بەو شێوازانە، مەریوان وریا قانع، دێتە سەر باسی دۆخی ئەمڕۆی کوردستان و دەڵێت: "ئەم لۆژیکی عەقیدەیە لە شێوەی گوتارێکی ناسیۆنالیستیی وەرزیی رزیودا ئامادەیە کە میدیا ئاراستەکراوەکان بە دەرەوە و ناوەوەی کوردستاندا بڵاویدەکەنەوە. ئەزمونی حوکمڕانیی لە دونیای ئێمەدا ئەزمونی زانین و زانیاری و مەعریفە نییە، بەڵکو ئەزمونی غەنیمە و قەبیلە و عەقیدەیەکی رزیوە".

گرێیەکە لەکوێدایە؟
کاتێک باس دێتە سەر چاکسازی لە دامودەزگاکانی حکومەت و پڕکردنەوەی پۆستەکان لەلایەن لایەنەکانەوە بەپێی بەرکەوتی هەڵبژاردن، نەبونی بودجەو شەڕی داعش وەک پاساو دەهێنرێتەوە، بەڵام ناکرێت سیاسەتی لایەنی یەکەمی براوەی هەڵبژاردنیش لەم دۆخەدا نادیدە بکرێت، کە بەڕای چاودێران بە ئاشکرا سیاسەتی دەستی دەستیکردن دەبینرێت لە بەرامبەر پێدانی پشکی لایەنەکان بەپێی ئیستیحقاقی هەڵبژاردن.

وەک بەشێک لە چاودێران ئاماژەی بۆ دەکەن، هێشتنەوەی دۆخەکە بەمشێوەیە جۆرێک لە سیاسەتی پارتی و یەکێتییە بۆ مانەوەی دەسەڵات و بڕیاری سیاسی لەلای خۆیان و کۆنتڕۆڵکردنی جومگەکانی حوکمڕانی لای خۆیان.

بەشێکی دیکەش، گرێیەکە دەبەستنەوە بە پرسى گەڕانەوە و گۆڕانکاری لە پرۆژەى دەستوری هەرێمداو پێیانوایە، پارتی دیموکراتی کوردستان تەواوکردنی رێککەوتنی پێکهێنانی حکومەت و بەشداری پێکردنی لایەنەکانی بەپێی سەنگی خۆیان لە دامەزراوەکانی حوکمڕانیدا، بەستوەتە بە پڕۆژەی دەستورەوە.

جگەلەوەش، پرسیاری ئەوە دێتە ئاراوە، لەکاتێکدا ماوەی سەرۆکایەتی مەسعود بارزانی لە پۆستی سەرۆکی هەرێمدا چەند مانگێکی ماوە، ئایا پارتی دیموکراتی کوردستان هەمو رێککەوتنەکانی تایبەت بە پێکهێنانی حکومەتی بەستوەتەوە بە درێژکردنەوەی ماوەی سەرۆکایەتی بارزانی؟

گۆڕان بەشدارە لە دەسەڵات؟
ئەوەی بەرچاوە،  لە هەرێمی کوردستان دەسەڵاتێکی یەکگرتو نیە کە لەسەر بناغەی بەرژەوەندی و سیاسەتێکی باڵای یەکگرتوی نیشتیمانی حوکمڕانی بکات. ئەوەی هەیە پارتی بە تەنها دەسەڵاتداری هەولێر و دهۆکە (زۆنی زەرد) و یەکێتیش بە تەنها دەسەڵاتداری سلێمانی و گەرمیانە (زۆنی سەوز).

سەبارەت بە بەشداری بزوتنەوەی گۆڕان لەدەسەڵاتی سیاسی، رابون مەعروف، سەرۆکی فراکسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی کوردستان وتی: هەمیشە سێ چەمك تێکەڵ دەکرێت؛ دەسەڵات و حکومەت و کابینە! کابینە (مجلس الوزراء Cabinet)؛ ئەو پێکهاتەیەیە کە لە وەزیرەکان پێکدێت، واتە ئەنجومەنی وەزیران. حکومەت (حکومة Government)؛ لە کابینە فراوانترە و ئامرازی هەڵسوڕاندن و جێبەجێکردنی سیاسەت و یاسا و بڕیارەکانی دەوڵەتە. دەسەڵات (سلطة Authority)؛ هەمو ناوەندەکانی بەڕێوەبردنی دەسەڵات لە وڵاتدا دەگرێتەوە، وەك؛ حکومەتە لۆکاڵیەکان (پارێزگار و قائمقام و بەڕێوەبەری ناحیە) پۆلیس و ئاسایش و بەڕێوەبەرایەتیە جۆراوجۆرە لۆکاڵیەکان.

ئەوەشی خستەڕو، سروشتی حوکمڕانی لە هەردو زۆنی زەرد و سەوز رەنگدانەوەی بەرژەوەندی حیزبیە نەك نیشتیمان و نەتەوە وەك یەکەیەکی یەکگرتوی باڵاتر لە ناوچە و حیزب و بزوتنەوە سیاسیەکان.

هێما بۆ ئەوەشدەکات، کە "جگە لە یەکێتی و پارتی کە هەر هەمو ناوەندەکانی دەسەڵات و بەڕێوەبەرێتیان لە هەردو زۆنی زەرد و سەوز داگیر کردوە، هیچ هێزێکیتر بەشداری ناوەندەکانی دەسەڵات نین لەو دو زۆنە سەپاوەدا" هەروەک دەشڵێت: حکومەت (دەزگا و فەرمانگە و بەڕێوەبەرایەتی ئەنجومەنی وەزیران) وەك بەرئەنجامی هاوسەنگی دوای جەنگی ناوخۆ و سیاسەتی بەڕێوەبردن لە هەرێم، زۆرینەی پارتیە و کەمایەتیەکیش یەکێتی. هێزەکانیتر بەتەواوی لەو دەزگایەی جێبەجێکردن پەراوێز خراون.

سەرۆکی فراکسیۆنی گۆڕان رونیدەکاتەوە، ئێستا ئەگەر بە جدی قسە بکرێت، گۆڕان نە لە دەسەڵات بەشدارە و نە لە حکومەت! تاکە دەزگایەكی جێبەجێکردن کە گۆڕان تێیدا بەشدارە کابینەیە، واتە ئەنجومەنی وەزیران، کە تەنها چوار وەزیر نوێنەرایەتی گۆڕان دەکەن. هەروەک دەپرسێت: ئێستا کە ئەوە نەخشەی دەسەڵاتی سیاسیە لە هەرێمی کوردستان، ئایا رەوایە بوترێت؛ گۆڕان بەشدارە لە دەسەڵات؟

د. شێرکۆ حەمە ئەمین، پەرلەمانتاری فراکسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی کوردستان، حکومەتی ئێستای هەرێمی کوردستان بە "حکومەتی لوتکە فراوان" ناودەبات و دەڵێت: نزیکەی ساڵێک و چوار مانگە دانوستانەکانی پێکهێنانی حکومەت دەستی پێکردوەو زیاتر لە (10) مانگە کابینەی کابینەی هەشتەم دەستبەکاربوە، بەڵام تا  ئێستا بزوتنەوەی گۆڕان، لە (10) هەزار پۆستی ناو حکومەت، تەنیا (7) حەوت  پۆستی وەرگرتوە" دەشپرسێت: ئەگەر ئەمە حکومەتی لوتکە فراوانی بنکە تەسک نەبێت، ئەی چییە!؟

جەختیشی کردەوە، بزوتنەوەی گۆڕان، لە 18/6/2014ەوە، لێپرسراوێتی بەردەکەوێت و دەبێت شەڕی جێبەجێکردنی پلان و بەرنامەی چاکسازی خۆی، لە هەمو ئاستەکاندا بکات و وتی: هەرکاتێکیش رێگری، بۆ دروستکرا دەبێت، هەمو تواناکانی، بۆ لابردنی دڕکوداڵی سەرڕێی بەکاربێنێت و بە خەڵکی کوردستانیشی بڵێت، تا پشتیوان و هاوکاری بن. ئەم وێنەی بەشداری حکومەتە، بەبچوککراوەیی، بۆ حکومەتی خۆجێی سلێمانیش راستە.

"ئەم دۆخە قبوڵ ناکرێت"
لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن کە بەشداریی حکومەتیان کردوە، جگە لە چەند پۆستێک کە لە (20) پۆست تێپەڕناکات، پشکی خۆیان بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی (2013) بەرنەکەوتوەو دوای تێپەڕبونی زیاتر لە ساڵێک، تا ئێستاش دانوستانەکانی پێکهێنانی ئەو کابینەیە بە ئەنجام نەگەیشتون.

بزوتنەوەی گۆڕان لەهەڵبژاردنە پەرلەمانیەکەی (21)ی ئەیلولی (2013)ی کوردستان، توانی متمانەی زیاتر لە (475) هەزار دەنگدەر بەدەستبهێنێ و (24) کورسی پەرلەمانی بباتەوە، بەوەش هاوکێشەی سیاسی لەهەرێمی کوردستان گۆڕاو ئەم بزوتنەوەیە دوای چوار ساڵ لەدروستبونی، بوە هێزی دوەم لەسەر گۆڕەپانی سیاسی، بەڵام ئەوەی دەبینرێت تائێستاش به‌شداری‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان له‌حكومه‌تی‌ هه‌رێم ته‌نیا له‌ئاستێكی‌ دیاریكراودا بوه‌‌و زۆر نه‌هاتۆته‌ خواره‌وه‌.

محەمەد تۆفیق رەحیم، رێكخه‌ری‌ ژوری‌ په‌یوه‌ندیه‌ دیبلۆماسیه‌كانی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی دەڵێت: بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان داوای (24%)ی ته‌واوی پۆسته‌كانی په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت‌و سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان ده‌كات وه‌كو ئیستحقاقی خۆی‌ به‌پێی‌ ده‌ره‌نجامی‌ هه‌ڵبژاردنه‌ په‌رله‌مانیه‌كه‌ی (‌2013)".

هۆکاری پێنەدانی پۆستەکانیش دەگەڕێنێتەوە بۆ شێوه‌ی‌ حكومڕانی‌ پارتی‌‌و یه‌كێتی‌‌و عه‌قڵیه‌تی‌ حكومڕانی‌ ئه‌و دو حیزبه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و بارودۆخه‌ی‌ هاتۆته‌ پێشه‌وه‌ له‌هه‌رێمی‌ كوردستان، بەڵام وتی: "گۆڕان هه‌تا سه‌ر ئه‌م وه‌زعه‌ قبوڵ ناكات ئه‌گه‌ر پشكی‌ پۆسته‌كانی‌ خۆی‌ لەكابینه‌ی‌ هه‌شته‌می‌ حكومه‌تی‌ هه‌رێمی‌ كوردستاندا پێنه‌درێت".

شۆڕش حاجی، هەڵسوڕاوی بزوتنەوەی گۆڕان باس لەوە دەکات، هەمو جومگەکانی دەسەڵات و حکومڕانی لە هەرێمدا، بەدەست یەکێتی و پارتییەوەیەو بە (سبەی) وت: جومگەکانی دەسەڵات لە هەرێمی کوردستان زۆرن، بەڵام گرنگترینیان بریتین لە هێزی چەکدارو داهاتی ناوخۆو پەیوەندییەکانی دەرەوەو بڕیاردانی سیاسی، کە هەمو ئەوانە بە دەست یەکێتی و پارتییەوەن.

ئاماژە بە هەڵوێستی بزوتنەوەکەشی دەکات لەوبارەیەوەو دەڵێت: ئەگەر بێت‌و گۆڕان نائومێد بێت لەوەی کە بە فیعلی بەشدارە لە دەسەڵات‌و بزانێ کە ناتوانێ ئەو بەرنامەی کاری بۆ کردوەو ئەو بەڵێنانەی بە خەڵکی کوردستان‌و دەنگدەرانی داوە جێبەجێیان بکات، ئەوا دەبێ خۆی بۆ هەڵوێستێکی تر ئامادە بکات‌و شێوەیەکی تری کارکردن بۆ جێبەجێکردنی چاکسازی ریشەیی لە سیستمی حوکمڕانی لە کوردستان بگرێتە بەر.

هەروەک وتیشی: "پیادەکردنی هەڵوێستێکی لەم جۆرە بۆ بزوتنەوەی گۆڕان کارێکی نەکردە نیەو ئاساییە. بەڵام ئەو دەرەنجامەی کە لە ئێستادا ناتوانرێ پێشبینی بکرێت ئەوەیە کە ئایا کاتێک خەڵکی کوردستان لەم شێوەی خەبات‌و کارکردنە بۆ گۆڕینی سیستمی حوکمڕانی لە کوردستانی عێراق نائومێد دەبن ئەبێ چی بکەن‌و پەنا بۆ چ شێوازێکی تری کارکردن‌و خەبات بەرن!".