مادده‌ی 140 له نێوان مێژوو و واقیعدا
Monday, August 20, 2007 |
 |
|
|
ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ بۆته زه‌نگێكی خه‌ته‌ر له‌سه‌ر كورد خه‌م ساردییه له جێبه‌جێكردنی مادده‌ی 140دا، ته‌نانه‌ت ساردبوونه‌وه و پشدانه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تی كوردیشه له هه‌نگاونان بۆ جێبه‌جێكردنی مادده‌كه، سه‌ركردایه‌تی كورد هیچ هه‌نگاوێكی عه‌مه‌لی و واقعی بۆ راپه‌ڕاندنی به‌نده‌كانی مادده‌ی 140 نه‌ناوه، ئه‌وه‌ی پشتیان پێبه‌ستووه ته‌نها باگراوه‌ندێكی مێژووییه، باس له‌وه‌ده‌كرێت كه ئه‌م ناوچانه كوردنشین و سه‌ر به ویلایه‌تی موسڵ بووه، پشت ده‌به‌سرێت به كۆمه‌ڵێك نه‌خشه و به‌ڵگه‌نامه‌ی ئینگلیزی و به‌ڵگه‌ی عوسمانی كه ئه‌م ناوچانه خاكی كوردستانه، به‌ڵام به‌رژه‌وه‌ندی و هاوكێشه‌ی سیاسی زۆر به‌هێزتره له‌و شتانه‌ی كه له زهنی سه‌ركردایه‌تی كوردایه و ده‌یه‌وێت كوردستانی بوونی ناوچه دابڕاوه‌كانی پێبسه‌لمێنێت.
له ساڵی 1916 له نووسراوێكی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی به‌ریتانیا كه ئاڕاسته‌ی هێزه‌كانی به‌ریتانیای كردووه له عیراق، داواده‌كات كه هێزه‌كانی به‌ریتانیا نزیكی ئه‌و ناوچانه نه‌بێته‌وه كه كوردنشینن، له‌نووسراوه‌كه‌دا باس له چیاكانی حه‌مرین كراوه كه سنووری ناوچه‌ی كوردییه‌كانه، هه‌روه‌ها به‌ریتانیا تا ساڵی 1918 پابه‌ندبووه به رێككه‌وتن نامه‌ی )سایكس بیكۆ( كه ویلایه‌تی موسڵ بداته فه‌ره‌نسا، ئه‌گه‌ر ویلایه‌تی موسڵ له‌ژێر ئینتدابی فه‌ره‌نسی بوایه له‌وانه‌یه ئێستا نه‌خشه‌ی سیاسی ئه‌م ناوچانه به جۆرێكی تر بوایه، به‌ڵام به‌ریتانیا له ساڵی 1918 ویلایه‌تی موسڵی داگیركرد و ئه‌م نه‌خشه سیاسییه‌ی دروستكرد كه ئێستا زه‌حمه‌ته بتوانرێت هێڵه كێشراوه‌كانی كاڵبكرێته‌وه.
له ساڵی 1924 كۆمه‌ڵه‌ی گه‌لان بڕیاریدا به دیاریكردنی هێڵێكی وه‌همی به ناوی هێڵی (بروكسێل) وه‌ك سنوورێكی كاتی نێوان توركیا و ویلایه‌تی موسڵ، لیژنه‌یه‌كی لێكۆڵینه‌وه‌ی پێكهێنا كه بچێته ویلایه‌تی موسڵ و راپۆرتێك سه‌باره‌ت به ویلایه‌ته‌كه ئاماده‌بكه‌ن بزانن خه‌ڵك چیان ده‌وێت، له 16ی حوزه‌یرانی 1925 ئه‌و لیژه‌نه‌یه راپۆرتی خۆی سه‌باره‌ت به پاشه‌رۆژی ویلایه‌تی موسڵ پێشكه‌ش به كۆمه‌ڵه‌ی گه‌لان كرد، راپۆرتی لیژنه‌كه ده‌ڵێت: ویلایه‌تی موسڵ بخرێته‌ژێر چاودێری به‌ریتانیا و به‌ڕێوه‌بردنی كاروباری ئیداری ناوچه‌كه به‌ده‌ستی كورده‌وه بێت، زمانی كوردی له‌م ناوچه‌یه‌دا زمانی فه‌رمی بێت، به‌ڵام كۆمه‌ڵه‌ی گه‌لان له 16ی كانوونی یه‌كه‌می 1925 بڕیارێكی تری ده‌ركرد كه هێڵی (برۆكسێل) كرایه سنووری فه‌رمی له نێوان عیراق و توركیادا، له‌و كاته‌وه ویلایه‌تی موسڵیش بوو به به‌شێك له عیراق، عیراقیش چووه ژێر ئینتیدابی به‌ریتانی و بۆ ماوه‌ی 25 ساڵ، ئه‌مه به‌ڵگه‌یه‌كی شیاوه بۆ به كوردستانی كردنی ناوچه دابڕوه‌كان، به‌ڵام به‌رژه‌وه‌ندی سیاسی هه‌میشه هاوكێشه‌كان ده‌گۆڕێت، جیهانی سیاسه‌ت وا بنیادنراوه كه زلهێزه‌كان قبوڵی ئه‌وه ناكه‌ن كه تای ته‌رازوویان سووك بكێشێت، له‌سه‌ره‌تای رووخانی رژێمی سه‌دام حسێندا كورد به ئومێدێكی گه‌وره‌وه ده‌ژیا، سه‌ركردایه‌تی كورد وا خۆی به‌جه‌ماوه‌ر ناساند كه نزیكترین دۆستی ئه‌مریكایه كورد له تای ته‌رازووی ئه‌و زلهێزه‌دایه، ئه‌و واقیعه‌یان له‌بیركردبوو كه ئه‌مه‌ریكا به‌رژه‌وه‌ندی باڵای له‌ناوچه‌كه‌دا هه‌یه و مانه‌وه‌ی ئه‌م به‌رژه‌وه‌ندییه باڵایه په‌یوه‌ست نییه به كورده‌وه.
شۆڕشی 14ی ته‌مموزی 1958 سه‌كه‌وتنی به‌ده‌ستهێنا رژێمی مه‌له‌كی له‌عیراقدا رووخا، ده‌ستور بۆ عیراق دانرا له به‌ندی (3) ده‌ستوردا نووسرابوو ( العرب و الاكراد شهدا ْ فی هذا الوطن) له‌و سه‌رده‌مه‌دا دانپادانێكی وه‌ها شتێكی گرنگ بوو بۆ كورد، به‌ڵام جێبه‌جێنه‌كرا، به‌یاننامه‌ی 11ی ئازاری 1970 دوای چه‌ند ساڵێك له شه‌ڕ له نێوان بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كورد و حكومه‌تی عیراقی ئه‌و كات مۆركرا، به‌ڵام ئه‌میش جێبه‌جێنه‌كرا، مادده‌ی 140 كه ئێستا له ئارادایه و كێشه‌ی كورد له عیراقدا په‌یوه‌سته به یه‌كلاكردنه‌وه‌ی ئه‌م مادده‌یه، سه‌رده‌مانێك دێت ده‌وترێت ئه‌ویش جێبه‌جێنه‌كرا.
سه‌ركردایه‌تی كورد هه‌نگاوێكی جدی نه‌ناوه له جێبه‌جێكردنی مادده‌ی 140دا ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌مته‌رخه‌مییه نه‌بووایه بارودۆخه‌كه به‌م شێوه‌یه‌ی ئێستا ئاڵۆزنه‌ده‌بوو، دوای پرۆسه‌ی ئازادی عیراق به‌هێزترین و رێكخراوترین هێز له‌عیراقدا كوردبوو، به‌ڵام سه‌ركردایه‌تی كورد هه‌ڵوێستی نه‌رمی نواند بۆ داواكردنی مافی كورد و چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كه‌ركوك و ناوچه دابڕاوه‌كان، سه‌ركردایه‌تی كورد له دوای رووخانی حكومه‌تی به‌عس ئه‌وه‌نده‌ی خه‌ریكبووه به رێكخستنی كاروباری حكومه‌تی مه‌ركه‌زیی نیو ئه‌وه‌نده چاودێری بارودۆخی هه‌رێمی كوردستان نه‌بووه، ئه‌وه‌شی له‌بیركردووه كه كورد شۆڕشی بۆ چ ئامانجێك كردووه، هێزه ناكۆك و مه‌زهه‌بییه‌كانی عیراق كه پێكه‌وه ناگونجێن سه‌ركردایه‌تی كورد ده‌یه‌وێت بیانخاته یه‌ك به‌ره‌وه و بیانكات به یه‌ك هێز به‌م حاڵه شپرزه‌یه‌ی كه ئێستا هه‌یانه كورد و كێشه‌ی كورد و جێبه‌جێكردنی مادده‌ی 140 یان قبوڵ نییه، ئه‌ی ئه‌گه‌ر ئه‌م هێزانه یه‌ك بخرێن و ببنه یه‌ك ده‌ست هه‌ڵوێستیان به‌رامبه‌ر كورد چۆن ده‌بێت.
له بارودۆخی ئه‌مڕۆی عیراقدا هه‌ڵوێستی سه‌ركردایه‌تی كورد دووره له سیاسه‌تی واقعی، دوای ئه‌و هه‌موو خه‌بات و كوشتار و ماڵوێرانییه‌ی به‌سه‌ر كورددا هات له پێناو به‌ده‌ستهێنانی مافی نه‌ته‌وایه‌تیدا، ده‌رفه‌تێك هاته كایه‌وه كه كورد ده‌یتوانی خواسته‌كانی بكات به ده‌ستكه‌وت، به‌ڵام كه‌مته‌رخه‌مییه‌كی گه‌وره‌كرا به‌رامبه‌ر ئه‌م ده‌ستكه‌وته ئه‌و خه‌یاڵه‌ی كه كورد چه‌ندین ساڵ بۆی ده‌ژیا وا ئێستا به پێچه‌وانه‌وه له‌بارده‌برێت.
سه‌ركردایه‌تی كورد بۆ ئه‌وه‌ی بوونی كورد و مافی كورد بسه‌لمێنێت ده‌بێت له‌م قۆناغه‌دا له به‌هێزكردنی مه‌ركه‌ز لێگه‌ڕێت، له خاڵه لاوازه‌كانی ئه‌واندا داواكانی خۆی بسه‌پێنێت، چونكه هیچ گرنتییه‌ك نییه بۆ ئه‌وه‌ی حكومه‌تێكی به‌هێزی عیراق باشتربێت له حكومه‌ته‌كانی پێشوو مافی كورد بدات، هه‌ر له مه‌له‌كییه‌تی عیراق تا رژێمی سه‌دام حسێن حاكمێتی و سه‌ردارێتی عهرهب تۆماركردنی مێژوویه‌كی سوور نه‌بێت هیچیان بۆ كورد نه‌كردووه.
بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی ناوچه دابڕاوه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و جێبه‌جێكردنی مادده‌ی 140 ئێستاش ده‌رفه‌تێك ماوه كه له‌وانه‌یه دوا ده‌رفه‌تبێت له‌م سه‌رده‌مه‌دا بۆیه ده‌بێت سه‌ركردایه‌تی كورد ژیرانه مامه‌ڵه‌بكات، پێداگرتن هه‌بێت له‌سه‌ر جێبه‌جێكردنی مادده‌ی 140 سه‌ركردایه‌تی كورد هێنده خه‌ریك نه‌بێت به كێشه‌ی نێوان هێزه ناكۆكه‌كانی ناو عه‌ره‌بی عیراق، دۆستایه‌تییه‌كی برایانه له‌گه‌ڵ كه‌مه نه‌ته‌وایه‌تییه توركمان و ئاشوری و..... هتد بنیادبنرێت نه‌ك دژایه‌تیكردن و بێبه‌ریكردنی ئه‌وانیش له مافی خۆیان، بۆ بۆ عهرهب ره‌وایه كه زۆرینه‌ی عیراقن نایانه‌وێت حكومه‌تێكی عیراقی به‌هێز دابمه‌زرێت؟ بۆ سه‌ركردایه‌تی كورد كۆڵی به‌مه‌وه هه‌ڵگرتووه؟ كوردیان له‌بیركردووه له كوێی گه‌مه‌كه‌دایه!، له‌م بارودۆخه‌دا هه‌ناسه‌یه‌ك هه‌یه ئه‌گه‌ر له‌داهاتوودا شتێك نه‌كرا بۆ كورد له ئه‌ستۆی سه‌ركردایه‌تی كورده نه‌ك دووژمنه‌كانمان. |
|
|
Print |
|
Send this link
|
 Add
to favorites
|
|
|