نیوارێ باشوری
د. كامیران به‌رورای مامۆستایێ زمان و ئه‌ده‌بێ كوردی ل زانكۆیا دهۆك د دیداره‌كێ دا دگه‌ل رۆژنامه دا باس ل ره‌وشا لیستان و به‌ژداری كرنا خه‌لك و هه‌لبژارتنێن سه‌رۆكی هه‌رێمێ دكه‌ت و تێدا دیارده‌كات كو خه‌لكێ كوردستانێ پێدڤی ب گورانكاریان هه‌یه چونكی چ بۆ ڤی میلله‌تی نه‌هاتیه كرن و خه‌لكێ كوردستانێ پێدڤی ب تشتێ باشتره.
* ئایا ئه‌ڤ هه‌لبژارتنه دێ بنه میكانیزمه‌ك بۆ گورینا سیسته‌مێ سیاسی ل كوردستانێ؟
دكتور كامیران: گورینا سیسته‌مێ سیاسی ل كوردستانێ یا بساناهی نینه چونكی ئه‌ڤه 19 ساله خه‌لكێ هیبویه ره‌نگه‌كێ سیسته‌می، ژبه‌ر هندێ ئه‌و وه‌سان هزر دكه‌ن ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ سیسته‌مه بهێته گوهرین دێ بیته دوماهیا دونایێ یان دێ كاره‌كێ ترسناك رویده‌ت، هه‌ر ژبه‌ر هندێ كورد زۆر ژ گورانكاریان دترسن وه‌سا هزر دكه‌ن ئه‌گه‌ر تشته‌كی بگورن و تشته‌كێ دی بچیته جهێ وی، دێ ئه‌وا هه‌ی هه‌می ژ ده‌ست چیت. گومان تێدا نینه كو ئه‌ڤه دویتنه‌كا خه‌له‌ته چونكی هه‌می نه‌ته‌وه و جڤاك ب گورانكاریان و تشتێ نو ب سه‌ر دكه‌ڤن و دچنه پێش، نوكرن یا هندێ دا مرۆڤێن نو ب په‌یره‌و و پروگرامێن نو، هزرێن نو، ئایدولوجیایێن نو بهێنه پێش، هه‌ر ژ به‌ر هندێ ژی ئه‌ز پێشنبینی دكه‌م ئه‌گه‌ر ب گیانه‌كێ نه‌ته‌وه‌ی و برایه‌تی بهێنه د هه‌لبژارتنان دا دی َگورینێن باش په‌یدابن.
* ئه‌گه‌ر سه‌رۆك ژ لایێ ژ لایێ خه‌لكی ڤه بیت چ دگه‌هینیت؟
دكتور كامیران: ب بوچونا من چ جوداهی نینه ئه‌گه‌ر سه‌رۆك ژلایێ په‌رله‌مانی ڤه بهێته هه‌لبژارتن یان خه‌لكی، به‌لێ ئاریشه لڤێره ئه‌وه دام و ده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تێ خۆ د گه‌ل وی لایه‌نی دهژمێرن ئه‌وێ ده‌سته‌لاتدار دی بێژی حكومه‌ت و ئه‌و كه‌سێن خۆ د هه‌لبژێرن سه‌نگه‌ره‌كن و ئوپوزسیون و هاولاتی سه‌نگه‌ره‌كێ دی، خه‌له‌تی لڤێره ده‌ست پێدكه‌ت چونكی د وه‌لاتێن دیموكراسی یێن دروست دا نابێت هیچ دام ده‌زگایه‌كێ ده‌وله‌تێ نه‌ك پولیس، نه‌ك له‌شكه‌ر، نه‌ژی ئاسایش پشته‌ڤانیا پالێوراوه‌كی بكه‌ت و ژبو به‌رژه‌وه‌ندی یا وان كه‌سان بكه‌ت و دژی به‌ژه‌وه‌ندیا هنده‌كێن دی ب راوه‌ستیت.
شیانێن سه‌رۆكی هه‌رێم ب ده‌ستوری دهێنه ده‌سنیشانكرن و هه‌مو سه‌روكێن دونیایێ ب ده‌ستوری كاردكه‌ن، به‌لێ ئاریشا هه‌ره مه‌زنا مه ئه‌وه ئه‌م وه‌لاته‌كێ بێ ده‌ستورین.
* لیستێن سه‌ربه‌خۆی یێن كوردستان چه‌وان دبینی د هه‌لبژارتنان دا ب تایبه‌ت ل دهۆكێ؟
ئه‌ز دوێ باوه‌رێ دامه ئه‌ڤ لیسته دشێن تشته‌كێ گه‌له‌ك باش بكه‌ن و ل دهۆكێ ژی چونكی خه‌لكێ دهۆكێ ژی وه‌كی خه‌لكێ هه‌می ده‌ڤه‌رێن دی یێ هوشیاره، حه‌ژ گورانكاریان دكه‌ت، خودان بیروبوچونێن خۆ یێن تایبه‌تن. ئه‌گه‌ر خه‌لكێ كوردستانێ حه‌ژ گورینان نه‌كه‌ت ژی خه‌لكێ دهۆكێ حه‌ژ گورینا دكه‌ت چونكی چ تشت بۆ دهۆكێ نه‌هاتیه‌كرن دڤان نوزده سالێن بوری دا بۆ نمونه ب گوره وان سه‌رژمێریاریێن هاتینه‌كرن دا دیار بو كو كێمتر ژ 2.5% پروژێن خزمه‌تگوزاریێ یێن ل دهۆكێ هاتینه‌كرن و به‌هرا دهۆكێ ل پارسال ژ ده‌ه ملیار دولاران 6%ێ بو. ژبه‌ر ڤان ئه‌گه‌ران ئه‌گه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كا غه‌درلێكری ل كوردستان و عیراقێ هه‌بیت دهۆكه. تا نها كه‌سه‌ك نه‌بویه به‌ره‌ڤانیێ ژ زمانێ كرمانجی بكه‌ت. خه‌لكێ دهۆكێ چ نه‌مایه به‌رڤانیێ ژێ بكه‌ت چونی ده‌ڤه‌ره‌كا كاڤل كریه. نه ده‌زگایێن راگه‌هاندنێ یێن سه‌به‌خۆ هه‌نه نه ئوپوزیسیون هه‌نه چ تشته‌ك نیه و چ ده‌نگێن جودا ل دهۆكێ دیارنابن، هه‌ر ژ به‌ره هندێ ل هه‌می جهه‌كی پتر پێدڤی ب گورانكاریان هه‌یه.
* ته باوه‌ری هه‌یه كه‌سه‌ك یان لایه‌نه‌ك خۆ بۆ هه‌لبژارتنێن سه‌رۆكێ هه‌رێمێ هه‌لبژێریت؟
دكتور كامیران: ئه‌ز دبینم هه‌ر كورده‌كی شیانێن هه‌ی سه‌رۆكایه‌تیا هه‌رێمی و عیراقێ بكه‌ت چونكی ل كوردستانێ كه‌سێن ئه‌كادیمی و سیاسی و ره‌وشه‌نبیرێن زۆر یێن هه‌ین و خودان باوه‌رنامێن بلندن، نوكه ب هزاران هه‌لگرێن دكتورایێ ل كوردستانێ هه‌نه، تشته‌كێ به‌ر ئاقل نینه مه پتر ژ 60-70 سالان خه‌بات و شوره‌ش كرین نه‌ه تا ده‌ه كه‌سان نه‌بن خۆ سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ هه‌لبژێرن.
* پێشبینیێن ته چنه ئه‌گه‌ر هات و سه‌رۆكێ هه‌رێمێ پارتی یان ئێكه‌تی نه‌بو؟
دكتور كامیران: ئه‌گه‌ر حكومه‌ت حكومه‌تا خه‌لكی بیت دڤێت رێز له ئیرادا خه‌لكی بێته‌گرتن و پارتی و ئێكه‌تی رێكێ ڤه‌كه‌ن كو خه‌لك ب سه‌ربه‌ستی و ئازادی خۆ بۆ سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ هه‌لبژێرن و ئه‌و كه‌س یان ئه‌و لایه‌نێ دبیتَه سه‌رۆكی هه‌رێمێ دڤێت رێز هه‌بێت وه‌ك سه‌رۆكی هه‌رێما كوردستانێ و نوكه، چونكی نابیت وه‌ك به‌عسیان ره‌فتارێ بكه‌ن (جئنا لنبقی) ئه‌مێن هاتین دا بمینین.
* پێشبینیا هندی َدكه‌ی ئه‌گه‌ر پارتی و ئێكه‌تی سه‌رنه‌كه‌فتن د هه‌لبژارتنان دا دێ بیته ئه‌گه‌رێ شه‌ره‌كێ ناڤخۆیی؟
دكتور كامیران: قوناغێن شه‌رێ ناڤخۆیی ب دوماهیك هاتن، شه‌رێن ناڤخۆیی مه نه‌كرینه، شه‌رێن ناڤخۆیی یێ ب مه هاتینه‌كرن ب رێكا دوژمنان. حه‌تا كه‌نگی دێ ب كونترولێ دوژمنان كاركه‌ین. دڤێت هه‌می وێ راستیێ بزانن كو چاره‌نڤیسێ كوردستانێ ل سه‌ر ده‌ستَێ چ لایه‌ن و چ حیزبان نینه، به‌لكو یێ د ده‌ستێ ملله‌تێ كورد ب خۆ دا.
* چاڤدێرێن نیڤ ده‌وله‌تی دێ بنه ئه‌گه‌ر بۆ نه‌بونا پێشێلكاریان؟
دكتور كامیران: ئه‌ز نابینم ببنه رێگر، به‌لێ دبیت ببنه هاریكاره‌ك بۆ كێم كرنا پێشێلكاریان. مخابن د هه‌لبژاردنێن بورین دا ل1992ێ و ل 2005 ێ من نه دویتیه هه‌لبژارتنێن پاقژ ل هه‌رێما كوردستانێ هاتینه ئه‌نجام دان، به‌لكو خه‌لكێ هیكریه ده‌ستكاری كرنێ د هه‌لبژارتنان دا، هه‌ڤدژی ڤێ چه‌ندێ ئه‌گه‌ر پارته‌كا سیاسی بڤێت كێشا خۆ دناڤ خه‌لكێ خۆ دا بزانیت دڤێت پێشێلكاریا نه‌كه‌ت دا بزانیت كا قیمه‌تا وی چه‌نده دناڤ خه‌لك دا. ل شوینا خه‌لكی هی بكه‌نه ده‌ستكاری و پێشێلكاریا د هه‌لبژارتنان دا بلا خه‌لكی هی بكه‌نه راستگۆیی و ده‌ست پاكیێ چونكی خیانه‌ت د ده‌نگ دانێ دا وه‌ك خیانه‌تێ یه د هه‌ر شتێكی دی تردا.
* به‌ری هه‌لبژارتنان دژایه‌تیكرنا لیستان یا دهێته‌كرن بوچوونێن ته ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ چنه؟
دكتور كامیران: به‌ژداری كرن د هه‌لبژارتنان دا دڤێت بۆ هندێ نه‌بیت هێزه‌ك یان پارته‌ك بهێت و ئێكا دی نه‌مینیت. دڤێت ئارمانجا حیزبێن ده‌سته‌لاتدارو ئوپوزسیونێ خزمه‌تكرنا ملله‌تی بیت نه‌ك دژایه‌تیكرنا ئێك دو و هه‌لكولاندنا برینا بیت. خه‌لك هه‌می دزانن ب پێدڤی خزمه‌تا ڤی ملله‌تی نه‌كریه، وه‌لاتێ مه ئێكه‌ژ گه‌نده‌لترین وه‌لاتان ل جیهانێ، وه‌كو پێدڤی وه‌لاتێ مه ئاڤه‌دانكرن ب خۆ ڤه نه دویتیه، وه‌لاتێ مه هێژایێ پترێ یه. دیسان دخوازم ئوپوزسیون ب ره‌نگه‌كێ نه‌رم و ره‌حه‌ت بێته دناڤ پروسێسا هه‌لبژارتنان دا و حیزبێن ده‌سته‌لاتدار وه‌سان هزر نه‌كه‌ن كو وه‌لات ل سه‌ر ناڤێ وان یێ تاپو كریه و مولكی چ لایه‌نێكی دی نیه.