و "ئەخیرەن" دەقێکی رێککەوتنامەی شەراکەت ئاشکرا کرا.
راگەیاندنەکانی دو لایەنە هۆکارەکانی ئاشکراکردنی ئەم رێککەوتنامە پاش چەند ساڵێک لە واژۆکردن وکارکردن پێی گەڕانۆتەوە بۆئەوەی هەمو خەڵکی کوردستان ئاگاداری راستگۆیی ئەم دو لایەنە بن بەرامبەر بە میللەتەکەیان وکە رێککەوتنەکە تەنیا رێککەوتنی دو حیزب نیە، بەڵکو بۆ بەرژەوەندی خاک ومیللەتە وبۆ پاراستنی ئاسایشی هەرێم وبەرەنگاربونەوەی تیرۆر وگەشەپێدانی بیری نەتەوەیی لەسەر بنەمای دیموکراسی ومۆدێرن وبۆ دابینکردنی ئازادییەکانی تاک وکۆمەڵ.
ئاشکراکردنی رێککەوتنامەکە باشترە لەمانەوەی بە شاراوەیی، بەلایەنی کەمەوە خەڵک دەتوانێت هەڵیسەنگێنێت وڕێککەوتتنامەکەش ناخرێتە ژێر هەڵچونی مەدح وسەنا یا بێڕەحمی هێرش وڕەخنەی کوێرانەوە. لەلایەکی تریشەوە بەبەراوردکردنی ناوەڕۆکی رێککەوتنامەکە لەگەڵ پراکتیکدا راستگۆیی جێبەجیکردنی یا کەموکوڕی وکەلێن وکەلەبەرەکانی بەرچاودەبن وبوارێکی گونجاوتریش بۆ هێزەکانی ئۆپزسیۆن وشەقامی کوردی وڕای گشتی لە هەرێم دەرەخسێت تا یەخەی دەسەڵاتداران بە بەڵگە ورێککەوتنەکانی نێوانیان بگرن.
کەس نیە بتوانێت نکۆڵی بکات لەوەی کە بەشێک لە ئاکامەکانی ئەم گرێبەستە هێمنی هەرێم ونەبونی شەڕ ومەرافەیە، لە سایەی ئەم دۆخەشدا میللەت تا رادەیەک پشویەکی داوە وبوارەکانی گوزەرانی وکۆمەڵایەتی وحوکمرانی وئاوادانکردنەوە گەشەیان کردوە. ئەم گرێبەستە ودەیانی تریش لەو جۆرە لە شەڕ وماڵوێرانی باشترن بەمەرجێک لەسەر حسابی بەرژەوەندی باڵای نەتەوەیی نەبێت. وەلێ ئایا لەسایەی هێمنی وهێوری نێوان ئەو دو هێزەدا ئاشتی راستەقینە بەرقەرار بوە وزەمینە وپێداویستەکان بۆ ئامانجانە نەتەوەییەکان دابینکراون؟ ئایا کارکردن بەو گرێبەستە پێگەکانی ئازادی ودیموکراسیەت ودادپەروەری وشەفافیەتی لەهەرێم پتەوکردوە وبۆتە کۆڵەکەی پاراستنی یەکڕیزی ناوماڵی کورد وپێگەی کوردیشی لە بەغدا بەشێوەیەکی ئەوتۆ چەسپاندوە کە مەترسیەکانی سەر دەسکەوت ومافە نەتەوەیەکانمانی فەرامۆش کردبن ومەسەلە چارەنوسسازەکان بەرەو کەناری ئارام بەرن؟ یا ئەم گرێبەستە وبەرنامەی کارەکەی هەنگاوێکی تەکتیکیە لەئاکامی فشاری ئەمریکا ودۆخی عێراقدا ودیوێکی ساردی شەڕ وملمڵانێی خەستی نێوان ئەو دو هێزەیە کە بەدرێژایی مێژو نەیار وناحەزی یەکتربون؟.
مێژویەک پێش گرێبەست
باوەڕناکەم کاتێک دەسەڵاتداران بە چەند لاپەڕەیەکی مێژویان بەئاگا بهێنرینەوە هیچ سودێکی هەبێت. لەم سەردەمەدا چاوەڕوان ناکرێت دەسەڵاتداران بەبۆچونێکی جیاوازی من وڕەخنەی یەکێکی تر دەمارگیریان خاوبێتەوە وشەرمی نەتەوەیی بیانگرێت یا هەستکردن بە گوناهی مێژویی ویژدانیان بوروژێنێت وناچاری رێباز وڕەفتاری تریان بکات. بەڵام پێویستە کورتە باسێکی ئەو خاڵانە بکەین کە بەشێکی مێژوی سیاسیانی پرکردۆتەوە:
سەردەمی جەلالی ومەلایی، نسکۆی 1975، کارەساتی هەکاری، شەڕەکانی ناوخۆی سەردەمی خەباتی شاخ وسەرگەردانی وماڵوێرانی وخوێنرشتن وشەتەککردنی ناو ماڵی کورد، خولەکانی شەڕی ناوخۆ لە 1994 ەوە تا 1998، کارەساتی 31 ئۆگۆستی 1996، شەڕکردنی شۆڕشی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان وگرتن وراونانیان وتەنانەت تەسلیمکردنەوەی بەشێک لە خەباتکەرانی کوردی ئەو بەشەی کوردستان بە تەهران، لاوازکردنی قوڵاییەکی نەتەوەیی شۆڕشی باشوری کوردستان بەشەڕکردنی شۆڕشگیرانی باکوری کوردستان ودەعوەتکردنی سوپا وپیاوکوژانی تورکیا وئێران بۆ باشور.
ئەم روداوە گەورانە مشتێکن لە خەروارێک، هەزار جار رەوایە کاتێک هەر تاکە کەسێک دەیان پرسیار لەبەردەم رێککەوتنامەیەکی دو هێزی خاوەنی ئەو جۆرە مێژوە بەرزبکاتەوە وبە هوشیاری وگومان وتەنانەت ترسیشەوە کێڵگەی ئەو گرێبەستە بکێڵێت. بەدید وبۆچونی ئەم دەسەڵاتدارانە مێژو وهەڵە ولادان وکارەکانیان دژ بە بەرژەوەندی نەتەوەیی هیچ جۆرە پەیوەندیەکیان بە دۆخی ئێستاوە نیە وبەبۆچونی قەڵەمحاڵانی دەسەڵات پێویست ناکات ئەو لاپەڕانەی مێژو هەڵدرێنەوە. ئەم بیرۆکەیە زۆر سادە وبێپێزە وڕاکردنێکە لە بەرپرسیاریەتی نەتەوەیی ولای میللەتێک مەبەستی بێت بە زیندویی بژیت قایڵی قبوڵکردن نیە. ئەمە مانای ئەوە نیە بەردەوام دیلی ئەو بەشە لە مێژو بین وچاومان لێی نەتروکێنین، وەلێ سڕینەوەشیان مەحالە وئەوە تەنها خواست وکاری ئەهلی شاری کوێرانە. ئێستاش مورید و وەفادارانی ئەو دەسەڵات ومێژوە مەبەستیانە بە ترش وخوێکردن وڕازاندنەوەی گرێبەستێکی حیزبی ودابەشکردنی دەسەڵات وموڵکی میللەت وانەکانی کوردایەتیمان بۆ بچڕنەوە وخوێنی بەفیرۆدراوی دەیان هەزار کوژراوی ململانێی وشەڕی نێوانیان هەروا لەیاد بکەین. من هیچ گومانێکم نیە کە نەوەکانی ئایندە زۆر بە وردی ولەرێی یاسا وبە پێوەرەکانی کوردایەتی ئەم لاپەڕانە هەڵدەدەنەوە، چونکە بەشێکیان بەتەواوی دەچنە بواری تاوانە نەتەوەییەکانەوە وناکرێت چاویان لێدابخرێن.
مێژویەک دوای گرێبەست
گرێبه‌ست وئۆپزسیۆن:
باواز لە مێژو بهێنین وباسێک لە کارەکانی دوای گرێبەستەکە بکەین.
بێگومان ئەم دو لایەنە تەواوی مافی خۆیانە رێککەوتن وپرۆتۆکۆڵ وهاوپەیمانیەتی لەسەر ئاستی حیزبیان ببەستن، بەڵام وەک دو حیزب بۆیان نیە بەناوی میللەتی کورد وبزافەکەی لەباشور قسەبکەن ونوێنەرایەتی بکەن وڕێککەوتنامەکانی نێوانیان بەهەمان نەفەسی شەڕ ومەرافەیان بەسەر خاک ومیللەتەدا بسەپێنن. لەگەڵ ساختەکاری وفروفێڵی هەڵبژاردنەکانیشدا ئەوان بچێک زیاتر لە نیوەی متمانەی خەڵکیان هەیە وئەم راستیە دوای هەڵبژاردنەکانی تەمموزی ساڵی پار به‌پێی یاساخۆی چەسپاند. ئەو دولایەنە دەبوا دوای ئەو هەڵبژاردنانە پێداچونەوەیەکی وردی ئەم گرێبەستە حیزبیەی خۆیان بکردایە، چونکە هاوسەنگی سیاسی لە کوردستان گۆرانکاری گەورەی بەسەردا هات. بەمەبەستی گونجاندنی ئەرکە نەتەوایەتیکانیش دەبوا سەرجەم خاڵە ئاشکرا وشاردراوەکانی پابەندن بەو ئەرکانەوە بیانخستایە بەردەم پارڵەمانی هەرێم تا نوێنەرانی میللەت بەتیروتەسەلی لێدوان وقسەیان لەسەربکردایە. چونکە وەک خۆیان لە گرێبەستەکەدا ئاماژەیان پێکردوە " کە تا وتاری سیاسی کوردی لەسەر ئاستی بەرژەوەندی باڵا رەنگبداتەوە". بەداخەوە دەسەڵاتداران چاویان لە واقیعی نوێی سیاسی کوردستان داخست وبە پێچەوانەوەی چەند رستەیەکی بریقەداری ناو گرێبەستەکەیان بەڕۆژی نیوەرۆ رەفتاریان کردوە: بۆ نمونە، ئێستاشی لەگەڵدا بێت، دژایەتیکردنی سەرسەختی بزوتنەوەی گۆڕان وبه‌گه‌ڕخستنی مۆدێلی سزای سیاسی ونانبڕین وبەرتەسککردنەوەی پانتایی ئازادی وئازادی بیروڕا وتۆقاندنی نەیارانیان لە رۆڵەکانی میللەتی کورد.
هەردو لایەنی گرێبەستەکە ولە رێگەی سەرۆکایەتی وحکومەتی هەرێمەوە هەوڵی جدی وپەرۆشانەیان نەدا بۆ کۆتایی هێنانی بەپەلەی ئەو ئیجرائاتە توند ونامرۆڤانە ونایاسایانەی دژ بە گۆڕان ئەنجامدران وسنورێکیشیان بۆ خراپ بەکارهینانی دەزگاکانی حکومەت وهەواڵگری وئاسایش دانەنا کە کەوتبونە گەمارۆدان وئەزیەتدان وڕاوکردنی گۆڕانخوازان وڕۆژنامەنوس ونوسەرە سەربەخۆ وبیڵایەنەکان. بێگومان بەدیدو بۆچونی ناخی دڵیان ئەم ستەمکاری وبێدەنگیەی دەسەڵات رەنگدانەوەی خاڵی سێهەمی ئەو گرێبەستە حیزبیەی نێوانیانە کە دەڵێت: هەردولا لەژێر پاساوی تەیاری فیکری سیاسی نابێت ئەم رێککەوتنامەیە بەلاوە بنێن، بەڵکو دەبێت پابەندبن، لەهەمو کۆنفرانس وکۆنگرەکانیشدا رەچاوی ئەم پرۆسەیە بکەن. گومانی تێدانیە ئەم خاڵە کۆسپێکی گەورەیە بۆ ئازادی فیکر وبۆچونی ناو ئەو دو حیزبەش. بە واتایەکی تر کەس بۆی نیە لەناو ئەو دو حیزبەدا بە ئاراستەی رەخنە یا ناحەزی بەرامبەر بەم گرێبەستە بیربکاتەوە. بۆیە نیەت وهەوڵە شەڕەنگخوازەکانی سەرانی یەکێتییش کە تا ئەم ساتەش بەردەوامە بۆ پیشاندانی گۆڕان وەک بەشێکی "مونشەق" لەیەکێتیی هێنانەوەی پاساو وزەمینەیە بۆئەوەی بەپێی ئەم گرێبەستە هەر دولا بکەونە گیانی گۆڕان وپرۆسەی دیموکراسی لەبەردەم مەرقەدی ئەم گرێبەستەدا بکەنە قوربانی بەرژەوەندیەکانیان. چونە ژێرباری سەرانی پارتی لەم دواییەدا بۆ ئەو نیەت وهەوڵە ترسناکانە بەتەواوی دژە بە خاڵی چواری گرێبەستەکە کە دەڵێت: پتەوکردنی هاوکاری وهەماهەنگی لەگەڵ لایەنە سیاسییەکانی کوردستان. رەفتار ونەفەسی بەرەنگاربونەوە وپوچەڵکردنەوەی پرۆسەی دیموکراسیەت لەلایەن ئەو دو لایەنەوە نیشانەی زیندون بۆ مەترسیان لە بەرپابونی کەش وهەوای دیموکراسی راستەقینە وچەسپاندنی ئازادی بیروڕا. لەهەمان کاتیشدا رەترکردنەوە ودژایەتیکردنی سیاسی ئۆپزسیۆنێکی یاسایی گەورە هۆکارێکی ترسناکه بۆ لاوازکردن وپەکخستنی یەکڕیزی کورد.
گرێبه‌ست ودیموکراسیه‌ت وپه‌رله‌مان:
لەخاڵەکانی لایەنی پەرڵەمانی گرێبەستەکەدا هاتوە کە بەیەک لیست بەشداری هەڵبژاردنی پەرڵەمان بکەن وئەمەش رەنگدانەوەی دەبێ لەسەر هەمو ئەنجومەن وسەندیکا وکۆمەڵە ورێکخراوەکان وئۆڵۆمپی بەپێی تەوافق وتەواز ن وهەروەها فراکسیۆنی هەر دولایان یەکدەنگ بن لەسەر یاسا وپرۆژەکان ودەنگدان لەسەریان.
لەپراکتیکدا دەرکەوت کە ئەحکامەکانی گرێبەستەکە پێشوەخت ئاکامەکانی پرۆسەی دیموکراسیان دیاری کردوە وچۆنیەتی مامه‌ڵەکردن لەگەڵ ئاکامەکانیشدا بە رەچەتەی ئەو گرێبەستە ئەنجامدراوە.
ئەم نەفەسە حیزبیە پاوانکار وخۆسەپێنەرە هۆکاری سەرەکی ئیفلیج کردنی په‌رڵەمانە، ونوێنەرانی فراکسیۆنی دو لایەنەکەش کراونەتە دەسکەلایەکی حیزبی بێدەنگ وبێڕەنگ. لەگەڵ رێز وبەرزنرخاندنم بۆ بەشێک لە ئەندامانی دڵسۆزی پارڵەمان خاوەن رابوردویەکی پاک وسەر بەو دو حیزبەن، بەڵام لە کۆتایی مەتافدا وەک رۆبۆتێکی حیزبی دەست ودەمیان بە رستەکانی ئەم گرێبەستە قفڵکراون. پەراوێزکردن وئیفلیج کردنی پارڵەمان کۆسپێکی سەرسەختە لەبەردەم گەشەکردن ونوێکردنەوەی رەوشی کوردایەتی وحوکمرانی کورد. پرۆسەی دیموکراسیش بە فیڵتەری حیزبایەتی وبەرژەوەندیە تایبەتیەکانی دەسەڵاتداراندا لە پێکهاتە "نامۆکان" پاکدەکەنەوە. هەرکاتێک پرۆسەی دیموکراسی خرایە خزمەتی بەرژەوەندی حیزبی وتایبەت و ئاستەنگ وفیڵتەر وهزرەکانی نەمری ورابەر لەسەر رێگەکەی چەقێنران ئەوا ئەو دیموکراسیەتە نە راستگۆیە لەگەڵ خەڵکەکەی ونە رەسەنیشە لە جەوهەریدا. کاتێکیش ئەم رەفتار وهەڵوێستانە بۆ ناو کۆمەڵگە ورێکخراوەکانی شۆردەکرێنەوە ئەوا دەستەمۆکردن وگوێرایەڵکردنی خەڵکی گورزێکی توندی تر لە پرۆسەی بەدیموکراتیزەکردن دەهاوێژێت وتاکە ئاکامیش لەباربردنی دیموکراسیەت وبەرتەسککردنەوەی پانتایی ئازادی وپێشێلکردن وپشتگوێخستنی مافەکانی مرۆڤە.
گرێبه‌ست وکۆمه‌ڵگه:
ئەم گرێبەستە کۆمەڵگەی کوردی لەلوتکەوە تا بنکە کردوە بە دو لەتەوە. ئەوانەی لەگەڵیدان وسوجدەی بۆدەبەن دەسەڵاتدار وخاوەن مەقام وئیمتیاز وپلە وپایەن، ئەوانەشی لەگەڵیدا نین، پەراوێزکرا وبێدەسەڵات، ئەوانەشی لەنێو ئەو دو چەمکەدا گیرساونەتەوە ئەو خەڵکەن کە هەمو رۆژێک خەمی سەرەکیان چۆنیەتی پەیداکردنی قوتی رۆژانەیانە وسەرقاڵی چەند ئەمپێرێک کارەبا وچەند لیترێک ئاو ومەساریفی خزمەتگوزاریەکانی پزیشکی وخوێندن وهاتوچۆن بۆ خێزان وکەس وکاریان. لەم دەرگای حیزب ولەو دەرگای بەرپرسێکی سەر بەو گرێبەستە دەدەن بۆ پێداویستیەکانی ژیانیان. کۆمەڵگەیەک رێژەیەکی زور کەمی لە ئاسماندا دەژین ورێژەیەکی زۆریش لە سنوری هەژاری وکولەمەرگیدا. لەئاکامە چاوەڕوانکراوەکانیشی لەیکترازانی خێزانی وکۆمەڵایەتی وکۆچی گەنجان وپەرەسەندنی تاوانەکانی دزین وفراندن وکوشتن وکاڵبونەوە وسرینەوەی نەریتە جوانەکانی کوردەواری وبەها ئاینیە پیرۆزەکان...تاد. نەهج وسیاسەتێک کە لاساییکردنەوەیەکی ئەم سەردەمەی عەلمانیەتی ئەتاتورکە کە ئاکامەکەی پەراوێزبونی تورکیایە لە دنیای ئاین وسیاسەت وکەڵتور وئابوریدا.
گرێبه‌ست وئاڕاسته‌کانی تر:
بێگومان هەڵبژاردنی کاتی ئاشکراکردنی گرێبەستەکە مەبەستی سیاسی لەپشتەوە بو. چەند رۆژێک پێش کۆنگرەی سێهەمی یەکێتیی، لەکاتێکدا دەنگی پرسیارکەر لەمەر گرێبەستەکە لەناو ریزەکانی یکێتیی دا بەرگوێ دەکەوتن. ئاشکراکردنی هەولێکیشە بۆ کپکردنی ئەو دەنگانەی کە پێداچونەوە وهەڵسەنگاندنی گرێبەستەکە بەپێویست دەزانن. هەروەک لە خاڵی سێهەمی لایەنی سیاسی وتیۆری گرێبەستەکەدا هاتوە کە دەبێت لەهەمو کۆنفرانس وکۆنگرەکانی دو لایەنەکە رەچاوی پرۆسەی گرێبەستەکە بکەن. بۆیە گرێبەستەکەش هەر دو حیزبەکەی، بەتایبەت یەکێتیی، دەستەمۆکردوە ودەروازەکانی لەبەرده‌م هزر وچەمکەکانی ئازادی بیروڕای ناو ئەو حیزبەی بەتوندی داخستوە.
گرێبەستەکە ژیانی حیزبایەتی لایەنەکانی کردوە بە سیستەمێکی تۆتالیتار وتاکڕەوی ولاساییکردنەوەیەکی بێپێزی نمونە سەرنەکەوتوەکانی ئەو جۆرە سیستەمی حیزبی وحوکمرانی وبەرێوه‌بردنەیه لە دنیادا.
بەپێی بڕگەکانی گرێبەستەکە بێت بەشێکی بەرچاو لێیان جێبەجێ نەکراون، یا زۆر خاو وخلیچکانە پاش سێ ساڵ کار بۆ ئەنجامدانیان دەکرێت، ئەمەش لەسەر ئاستی تێکەڵاوکردنەوەی دو ئیدارەیی وئەرکە نەتەوەییەکان لە بەغدا ونوێنەرایەتی لەدەرەوەی وڵات بەرچاون.
دو حیزبی گرێبەستەکە بەناوی هاوپەیمانی کورستان ەوە چونەتە هەڵبژاردنەکان وئەمەش مافێکی رەوای خۆیانە، وەلێ خودی گرێبەستەکە ناوەڕۆک وچەمکی سیاسی توند وتۆکمەی لەخۆ گرتوە بۆ دیاریکردن وپراکتیزەکردن وسەپاندنی پێشوەختی ئەو مافە، دەرەنجامەکەی دیموکراسیەتیەکی فابریکەکرا وڕتوشکراو بەسەر خاک ومیللەتێکدا سەپینراوە. دەکرا ئەمەش پەسەندبکرایە ئەگەر ئەزمونی حوکمرانی وسیاسیان بە کۆڵەکه‌کانی سەروەری یاسا وئازادی ودادپەروەری کۆمەڵایەتی ودیموکراتی راستەقینە بنیات کردایە وگەشەیان پێبدایە.
ئەزمونە خوێناوی وتاڵەکانی نێوان ئەم دو لایەنە هۆکاری سەرەکی بون کە خیتابی کوردی هەمیشە یەکنەبوە وخیتابە حیزبیەکانیشیان بەکردەوە لەیەکتر نزیک نەبون. "ڕێککەوتنامەی ستراتیژی" بەرنامەی کاری نزیککردنەوەی خیتابی ئەو دو حیزبەیە لەسەردەمی عێراقی دوای سەدام وباڵادەستی ئەمریکادا وفراونبونی بێئەندازەی بەرژەوەندیە حیزبی وتایبەتیەکان. لەگەڵ ئەوەشدا لەڕەگ وڕیشەی وردەکاری گرێبەستەکەدا تۆوەکانی شەڕێکی ساردی شاردراوە بەدی دەکرێن ولەپێکهاته وکاری حکومه‌تی هه‌رێم وپراکتیکی رۆژانەدا بەرچاو دەکەون.
کاتێک ئەم بەرنامەی کارە رەنگدانەوە وکاریگەری نادروستی لەسەر بزافی کوردایەتی وئایندەی هەبێت، پێویستە پێداچونەوەی ورد وگونجاو ئەنجام بدرێن وتا ئەو ساتەش ئەمە لە گرێبەستی دو حیزب تێپەرناکات کە زۆر تینوی دەسەڵات وپاراستنی بەرژەوەندیەکانیانن.