لەم كه‌وكه‌به‌ی ئێمەدا دەیان جۆر سیستەمی سیاسی وحوکمرانی وکۆمەڵایەتی وبزوتنەوەی جیاواز ژیانی چەند ملیار کەسێک وئایندەیان دیاریکردوە ودەیکەن. چەندین سەدەیە هزرەکانی عەقیدە جیاکان روخساری مێژویان هەم رەنگین وهەم قێزەوەنیش کردوە. عەقیدە ناکۆک ودژەکان بەیەکتر لە ململانێ سەخت ودژوارەکانیاندا هۆکاری لەناوبردنی دەیان ملیۆن کەس وئەو ماڵوێرانی وتەفروتونایە بون کە یەخەی مرۆڤایەتیان گرتوە وبەرینادەن.
بەشێکی بەرچاوی هەڵگرانی هه‌ندێک لەو هزرانە لێکدانەوە وتێگەیشتنیان بۆ چەمکەکانی عەقیدەکە به تاکه راستی ودروست ورێپێشاندەر ناسیوه وبۆیە بەها ویاساو وردەکاریەکانی ئەو چەمکانە لە هەناو وناخی عەقیدەکەدا چەقبەست وزاڵن. زۆرجار ئەم زاڵبون وچەقبەستنە چەمکی "موتڵەقیەت" بەسەر خاوەنەکانیدا دەسەپێنێت. باشترین نمونەی بەردەست حیزبە بەعسەکەی سەدام بو و لەناو توندڕەوە دینیەکان وچه‌ند نمونەی سیاسی ناسیۆنالیزم ئەو چەمکە شادەماری مانەوەیان بوە وزەمینەخۆشکەرەش بوە بۆ گەیشتنیان به ئاستی داخراوی وتوندڕەوی وفاشیزم ودکتاتۆریەت، تەنانەت چەند بزوتنەوە وسیستەمی کۆمینیزمیش توشی هه‌مان ده‌رد بوبون.
کوردایەتی وناسیۆنالیزمی کوردی
یەکێک لەو هزرانەی لە سەدەی هەژدەوە پانتاییەکی زۆر فراوانی مێژوی بۆ خۆی زەوتکردوە ناسیۆنالیزمە. ناسیۆنالیزم لەناوچەکەمان لە سەرەتای سەدەی بیستەوە وتایبەت دوای یەکەمین شەڕی جیهانەوە سەریهەڵداوە ولە ناوەڕاستەکانی ئەو سەدەیەدا بەهێز وکاریگەربوە.
ناسیۆناڵیزم چیە: سەرچاوەکەی وشەی natum، nasci یۆنانیە بەمانای لەدایکبێت، تائەم ساتەش پێناسەیەکی دیاریکراو بۆ ناسیۆنالیزم نەچەسپاوە. چەندین لێکدانەوەی بۆکراوە، وەک خۆشەویستی وڵات، کارکردن وپەرۆشی بۆ بەڕێوەبردنی خۆماڵی یا سەربەخۆیی، یابۆ گرێدانی نەتەوە ودەوڵەت (دەوڵەتی نەتەوەیی) یا بەرزراگرتن وبەرگریکردن لە نەتەوە.
نەتەوەی کورد لەماوەی سەدەی رابوردودا بزافە نەتەوەییەکەی بە هزری ناسیۆنالیزم بەرێکردوە. لە خەسڵەتە گرنگەکانی ناسیۆنالیزمی کوردی پارچە پارچە بون وهەڵکشان ودابەزینی بەردەوامی بوە. بەهۆی کاریگەری چەند فاکتەرێکی ناوخۆ ودەرەکیەوە نەتوانراوە ناوەڕۆکی سیاسی هزری ناسیۆنالیزمی کوردی یەکلابکرێتەوە. ئەگەر حکومەتی شێخ محمودی لێدەرکەین کە نمونەیەی کاتی دەوڵەتی نەتەوەیی بو، ناوەڕۆکی سیاسی ناسیۆنالیزمی کوردی لە باشور نە دەربڕی ویستێکی گشتی بوە بۆ سەربەخۆیی، نەبۆ یەکگرتنەوەی نەتەوەیی ونە بۆ دروستکردنی دەوڵەتی نەتەوەیی ونە بۆ سیادەی نەتەوەیی خۆی بوە ونە بواریشی بۆ رەخسابو بۆ بەگەرخستنی چەمکی نوێنەرایەتیکردنی نەتەوە لە سیستەمێکی دیموکراسی هاوبەش لەگەڵ نەتەوەی زۆرینە وزاڵدا. لە ئاکامدا ناسیۆنالیزمی کوردی لە چه‌مکی "برایەتی وشەراکەت" دا لەگەڵ نەتەوەی عەرەبی زۆرینە ودەسەڵاتدار به‌هیوای دابینکردنی چەند مافێکی نەتەوەیی قەتیس بوبو. روداو وئه‌زمونه‌کانی بزافه‌که ده‌یسه‌لمێنن که سەرکردەکانی کورد تەنانەت بۆ ئەم ناوەڕۆکە سیاسیە شێواوە وسەپێنراوە سازشی گەورەیان لەسەر هزری ناسیۆنالیزم کردوە وجەوهەرە زیندو وڕەسەنەکەشیان شەتەک وپوچەڵ کردۆتەوە.
لەسایەی ئەم پەرتەوازەبون ونائارامی سیاسیەی ناسیۆنالیزمی کوردی لە باشور بوارێک خەڵقابو کە هێزە ئاینی وعەشایری وبنەماڵە وچەمکە تێکەڵاوەکانی میللی وچەپ وکۆمینیزم کەلێنەکانی بزافە نەتەوەییەکە پڕکەنەوە. راپەرین وشوڕشە یەک بەدوا یەکەکان وشکستیان وپەنابردن بۆ دەوڵەتە نەتەوەییەکانی داگیرکەری دراوسێ وبۆ زلهێزەکانی دنیا وناوچەکە ئەو نیشانانەن کە تا دروستبونی پارتی دیموکراتی کوردستان لە ساڵی 1946 ناسیۆنالیزمی کوردی لە باشور سەرکەوتو نەبوە هیچ کام لە هزرە سیاسیه سەرەکیەکانی نمونەکانی ناسیۆنالیزم لە دنیادا لەخۆ بگرێت و وەک چێشتی مجەور دەستا ودەستی پێکراوە وبەهەمان تیرە وشێواز بەردەوامبوە. بەدروستبونی پارتی وگەڕانەوەی خوالێخۆشبو مەلامستەفا لە ساڵی 1958 وبەرپابونی شۆڕشی ئەیلول بەشێک لەو پەرتەوازەبون ولەیەکترازاندنە کۆکرایەوە وبزافەکە چەمکی بەشێک لەمافی نەتەوەیی دابڕاوی تێهەڵکێشی ناوەڕۆکە سیاسیەکەی کرد، به‌واته‌یه‌کی تر ناوه‌ڕۆکێکی سیاسی نه‌ته‌وه‌یی دابڕاو وله‌تله‌تکراو وپساندنی په‌یوه‌ندی خاک ونه‌ته‌وه به‌پاساوی پاراستنی یه‌کپارچه‌یی عێراق. کەم یا زۆر تا ئەم ساتەش ئەو هاوکێشەیە بەو ناوەڕۆکەوە ماوەتەوە ونەبەزێنراوە. ئەگەرچی دروشمی سەرەکی ئەو سەردەمە "کوردستان یا نەمان" سۆزی نەتەوەیی گەرم وبەرپاکرد، وەلێ لە ناوەڕۆکدا ئاوێنەی بێئۆقرەیی ودڵەڕاوکێی سیاسی ناسیۆنالیزمی کوردی بو وپەیوەندیه ره‌سه‌نه‌که‌ی خاک ونەتەوە لەسایەی ئەو دۆخە نالەبارەدا لە چەمکی نیهیڵزمدا بەرجەستە کردبو وئاماژەیەکی زەق بو بە کەم دەسەڵاتی ولاوازی ئومێد بەو چەمکەی سیاسەتمەدارانی ناسیۆنالیزمی کوردی بۆ بزافە نەتەوەییەکە هەڵیانبژاردبو. ئه‌و نائارامیه سیاسیه ولاوازیه له هۆکاره‌کانی نسکۆی شۆڕشی ئه‌یلول له 1975 دابون.
دو جەمسەر وشەتەککردنی ناسیۆنالیزمی کوردی
رەنگدانەوەی پارچەپارچەبون ولەیەکترازانی سیاسی ناسیۆناڵیزمی کوردی لە باشور لە ماوەی نیوسەدەی رابوردو لە دو جەمسەری دژ بەیەکتردا ئاراستەکراون، جەلالی ومەلایی. لە ناوەڕۆک وپراکتیکدا لاوازکردنی ناسیۆنالیزمی کوردی وزیاتر پەرتەوازەبون وداشکاندنی چەمکەکانی ئاکامە سروشتیەکانی دژایەتی ئەو دو جەمسەرە نابەرپرسە بون. ئەم دو لایەنە کە چەمکی "هەر پارچه‌یه‌کی کوردستان بۆخۆی" یان بەزۆرە ملێ بەسەر ناسیۆنالیزمی کورد دا سەپاند، خودی خۆیان نرخێکی زۆر گەورەی ئەو خەتامێژوییەیان وەرگرت کە لە پاشکۆیەتی بۆ سەدام ولە نسکۆی شۆڕشی ئەیلول لە 1975 دا ئاشکرابون. لەمە زیاتریش ئەو دو جەمسەرە هیچ پەندێکیان لەو مێژوە پر شکستیە وەرنەگرت (ماوەیەک نەبێت کە یەکێتیی دروشمی کوردستانیەتی بەجدی وەرگرتبو) وئارەزومەندانە وخۆبەخشانە ناسیۆنالیزمی کوردی یان لە بەشەکانی تری کوردستان سەرکوت کردوە وتێکشکاندوە. کاتێک ئەم گوناهه نه‌ته‌وه‌ییانه‌یان ئەنجامداوە پاساوەکانیان لە دۆخی شەڕی ساردی ئەو سەردەمە وفاکتەری جیۆپۆلیتیکدا بژارکردون، هەرچەندە ئەمە بەشێک لە راستی تێدابوە، بەڵام لوتکەی دەسەڵاتی ئەو دو جەمسەرە به‌کرده‌وه سه‌لماندویانه گەورەترین فاکتەری شکست وپوچەڵکردنەوەی ناوەڕۆکی رەسەنی ناسیۆناڵیزمی کوردی یان لەئەستۆدایه.
هەڵوەرینی ئومێدێک
لەئاکامی پەلاماردانی عێراق لەلایەن ئەمریکا وهاوپەیمانەکانیەوە بۆ رزگارکردنی کوێت بارێکی گونجاو رەخسا. بەشێک لە سەرکردەکانی کورد ئەم دۆخەیان قواستەوە بۆ راپەرینێکی نەتەوەیی لەسەرانسەری باشوری کوردستان. ساتێکی بێ وێنە لەمێژوی بزافی کوردایەتید، بۆ یەکەمجار پاش دەیان ساڵ هزری ناسیۆنالیزمی کوردی بە ئیرادەی نەتەوە ئاراستەکرا بۆ رزگارکردنی تەواوی خاک. ئەگەر هەڵە وخۆپەرستی بەشێک لەسەرکردەکانی نەبوایە دەکرا ئەو ئاراستە نەتەوەییە بە دەوڵەت یا کیانێکی نەتەوەیی پێبنێتە قۆناغێکی نوێیەوە وناسیۆنالیزمی کوردی لەسەرانسەری کوردستان لە دامرکاندن وگەمارۆدان دەربازبکات.
بەداخەوە ئەو دو جەمسەرە دوای راپەرینیش وەک نەریتی کۆنیان لەشەڕ وڕێککەوتنیشیاندا هەر سەرقاڵی خۆیان وبەرژەوەندیەکانیان بون. شەڕفرۆشتن بە شۆڕشگیرانی باکور لە خاکی باو وباپیرانیان، بانگهێشی پاسدەران و چەکداره‌کانی ئێران بۆسەر تێکۆشەر وبارەگاکانی شۆڕشگیرانی خۆرهەڵات لە خاکی باو وباپیرانیان، بانگهێش وکارئاسانی بۆ هێزەکانی تورکیا لە باشوری کوردستان ولوتکەی کارکردنیان گرتنی پایتەختی هەرێم وبینایەی پارلەمانی هەرێم بو لەلایەن هێزی چەکداری دڕەندەترین دوژمنی کورد. ئەمانە کوشندەترین پوچەڵکردنەوە ودامرکاندنی ناوەڕۆکی رەسەنی ناسیۆنالیزمی کوردی بون وبە هەردولایان ئەو ئومێدەشی لەچەکەرەکردندا بو زیندە بەچاڵیان کرد. چاوپێخشاندنێکی بەپەلە بەسەر نامیلکەی (لێزان 30 وانە)، پێدەچێت لەساڵی 2000 دا لەلایەن دەزگایەکەی سەر بەپارتی دەرکرابێت و270 لاپەرەی لەخۆگرتوە کە کۆی ئەو نامە وبەڵگانەی لوتکەی دەسەڵاتی یەکێتی ین کە پارتی لە 1996 دا لە ناوچەی سلێمانی دەستی بەسەریانداگرتوە، دەریدەخات ئەم دو هێزە چۆن بیر لە کورد ویەکتر ودوژمن وناسیۆنالیزمی کوردی دەکەنەوە.
تەنانەت لە گرێبه‌ستی حیزبیشیاندا کە پێوەرەکانی شەڕنەکرنی یەکتریان تێدا داڕشتوە، بەهۆی ئیغرائاتی دەسەڵات وپارەوپول وسەرقاڵی بونیان بە رێکخستنەوەی چەمکە سیاسی ومەزهەبیەکانی ناسیۆنالیزمی عەرەبیەوە لە بەغدا تا کورسی دەسەڵات وپولیان بۆ دابین بکرێت، نەیان پەرژاوەتە سەر گەڕانەوە بۆ ئەو چەمکە "دێرینەی" "برایەتی وشەراکەت"ی ناسیۆنالیزمی کوردی لە باشور. هەر رۆژێک بابەت وبالورەیەک دەکەنە بیانو وخەریکی ئیبداعاتی سەیروسەمەرەن بۆ مەسەلە "چارەنوسسازەکانی" نەتەوەی کورد. بەمانەوەش نەوەستاون دەوڵەتی نەتەوەیی، هزرە رەسەنەکەی ناسیۆنالیزمی کوردی، بەخەونی شاعیران دەزانن و لەبنەوە خەریکی چنینی تۆری داوەکانن بۆ پەکخستنی شۆڕشی باکور. بەم کارانەشیان بەهیوان بزافی کوردایەتیش لە خۆرهەڵات لە سەباتێکی درێژخایاندا بگیرسێننەوە.
ئاراستە مەترسیدارەکان
پروپاگەندە وڕیتۆریکی سیاسی هەر دولا، بەتایبەت دوای راپەرین ودواتریش دوای روخاندنی سەدام، ئیراده‌ی حیزبیان بۆ دابەشکردنی رەنگ ودەنگ وگەنج ولاو وژن وئافرەت وفیفتی بە فیفتی وهێزی چەکداری ئەم وکۆلێژی سەربازی ئەو، سنوری حکومه‌تی ئه‌م وئه‌و مۆڵگه‌ی تاپۆکراوی ئه‌و، زانیاری ئەم وپاراستنی ئەو، حکومەتی سلێمانی وحکومەتی هەولێر، پۆستی سیادی ئه‌م له به‌غدا وده‌سه‌ڵاتی ئه‌و له کوردستان... تاد نمایشده‌کرد. بزاف وناسێۆنالیزمی کوردی له‌تله‌تکرا وبچوک کرایه‌وه ووه‌ک کاڵایه‌کی سیاسی به‌پیت وبه‌ره‌که‌ت خزێنرایه باوه‌شی حیزب وده‌سه‌ڵاتدارانیه‌وه. هه‌ر ده‌سه‌ڵاتدارێک وله‌پشتیه‌وه سوپایه‌کی گه‌وره‌ی حیزب سه‌رقاڵی به‌حیزبکردنی گشت بوارەکانی ژیان بو: پەروەردە وخوێندن وکۆمەڵگە وخزمەتگوزاری وحوکمڕانی وهونەر ووه‌رزش وکەلتور ومیدیا و.... تاد. سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌ش نیەتەکانی پاوانکردن وتاکڕەوی وخۆسەپاندن وتەنانەت تەمجیدکردنی خۆ وخۆ بەپیرۆز زانین تا ئاستی "موتڵەقیەت" ونزیکبونەوەی موریدەکانیان لە عبادەتکردن وکڕنوشبردن ببونه سوننه‌ته‌کانی حیزبایه‌تی وکورده‌وارییان. ئەمانە ئەو خەسڵەتانەن کە ناسیۆنالیزمی کوردی لەسایەی ئەم دەسەڵاتدارانەدا بە ئاراستەیەکی مەترسیداردا دەبات وتادێت لە نمونەی چەمکە توندڕەوەکانی مێژو ودنیا نزیکدەبنەوە. نمونەی توندڕه‌وی وبه‌ناوه‌ندکردنی توندی یاکۆبینەکان لەشۆڕشی فەرەنسا، له‌خۆباییبون وسڕینه‌وه‌ی نه‌یاره‌کانیان له‌لایه‌ن ناسیۆنالیستەکانی ئیتالیا وئیسپانیا، گه‌نده‌ڵی وبێباکی ومه‌غروری فەتحی فەلەستین وچەندین نمونەی تریش.
گۆڕان وناسیۆناڵیزمی کوردی
لەپاش سەرهەڵدانی بزوتنەوەی گۆڕان وسەرکەوتنە پەرلەمانیەکانی پرسیارێکی جەوهەری بەرزبۆتەوە، ئەویش ئایا گۆڕان دەتوانێت رۆڵی کاریگه‌ری له راستکردنه‌وه‌ی ناوەڕۆکە سیاسی وکۆمەڵایەتیەکەی ناسیۆنالیزمی کوردیدا ببینێت وئەگەر واش بێت بە چ ئاراستەیەکدا گۆڕانکاریەکان رودەنێن؟.
راستە گۆڕان لە موعانات وناڕەزایی بەشێک لە نەتەوەی کورد بەرامبەر بە دەسەڵاتی کوردی لە باشوری خاکەکەی هەڵقوڵاوە. رکابه‌ر ونه‌یارانی گۆڕان سەرکەوتن وگەشەکردنی گۆڕان به دیاردەیەکی کاتی ناوده‌به‌ن ولایان وایه ئامانجه‌کانی تەنیا پابەندن بەچاکسازی لە ئەدای سیاسەت وحوکمڕانی خۆماڵیدا. نیه‌تی ئه‌م هه‌ڵسه‌نگاندنه شێواوه که بۆ مه‌به‌ستی سیاسی به‌یان ده‌کرێت نمایشکردنی گۆڕانه تەنیا وەک بزوتنەوەیەکی لۆکاڵی وئامانجەکانیشی لەبوارەکانی کۆمەلایەتی وحوکمرانیدا قه‌تیسماون. به‌واته‌کی تر دابڕاندنی گۆڕان له زه‌مینه نه‌ته‌وه‌ییه‌که‌ی.
بەهەڵسەنگاندنی تەمەنی نزیک یەک ساڵەی ئەم بزوتنەوە نوێیە گۆڕان رێگەی ململانێی دیموکراسی نێو پارلەمان لەگەڵ گرێدانەوەی بە ئاراستەکانی ئۆپزسیۆن لەدەرەوەی پارلەمان گرتۆتە بەر. گۆڕان لە بوارەکانی کۆکردنەوە وتەعبئەی جەماوەر وبەرپاکردنی میدیای ئۆپزسیۆن وپەردەراماڵین لەڕوخساری دەسەڵات وکارە ناڕەوا وقێزەوەنەکانیان وخەڵقاندنی له‌مپه‌رێکی سیاسی ودەرونی ویاسایی لەبەرامبەر بێباکی دەسەڵاتدا وگەڕانەوەی چەندین بەهای پیرۆز بۆ سیاسەت وسیاسەتکردن لە هەرێمدا وبەرپاکردنی کەش وهەوایەکی هیوادار بە گۆڕان وئایندەیەکی روناکتر، سەرکه‌وتوانه ئەمانەی ئه‌نجامداوه ولەخزمەتی ئامانجە جەماوەریەکانی گۆڕاندان. ئه‌م سه‌رکه‌وتنه بۆته زه‌مینه‌یه‌کی به‌هێز و وروژێنه‌ر بۆ هزری نه‌ته‌وه‌یی گۆڕان.
ئایا دەسەڵاتدارانی کورد هەستیارن بۆ ئەم گۆڕانکاریانە وملکەچ دەبن بۆ پرۆسەی دیموکراسی راستەقینە وپێرەوی یاسا ونەریتە بەرزەکانی کوردەواری دەکەن؟ ئەمانە وچەندین پرسیاری تر هەمان وەڵامیان هەیە: خه‌می سه‌ره‌کی دەسەڵاتدارانی کوردستان کورسی وبەرژەوەندیەکانی خۆیانه، بۆ ئەوەش ئامادەن توندوتیژی وناڕەوایی وکاری نابەجێ بکەن. دەسەڵاتێک نە گۆشەی دیموکراسیەت بوە ونە دیموکراسیەتیش دەتوانێت گۆشەی بکات زۆر دژ بە لۆژیکە هیوای بوژاندنەوە وهەڵسانەوەی ناسیۆناڵیزمی کوردی لێبکرێت، به‌تایبه‌ت له‌م سه‌رده‌مه‌ی چه‌مکه‌کانی کرانه‌وه ودیموکراسیه‌ت ومافی مرۆڤدا.
گۆڕان چه‌مکی "شه‌راکه‌ت ویه‌کسانی وه‌ک نه‌ته‌وه" بۆ کارکردن وحوکمڕانی له به‌غدا کردۆته پێڕه‌وی کارکردنی سه‌ربه‌خۆی خۆی. ئایا ئه‌مه گونجاوه له‌گه‌ڵ چه‌مکی "به‌شداری حیزبی وده‌سه‌ڵاتی به‌های سه‌رکرده"ی پارتی ویه‌کێتی که له‌ماوه‌ی حه‌وت ساڵی رابوردو له به‌غدا به‌وردی پێڕه‌ویان کردوه؟.
ئەو مەسەڵانەی دەسەڵاتدارانی کورد ناویان لێناون "چارەنوسساز" هەوڵدانێکی سادەیە بۆ چەواشەکردن وزیاتر لەباربردنی ناسیۆنالیزمی کوردی. شیکردنەوەی ناوەڕۆکی پێکهاتەکانی دەستەواژەی "چارەنوسساز" بۆمان دەردەخەن کە: دیاریکردنی سنوری هەرێمی کوردستان گرنگترە لە شەڕکردن لەسەر ئەم شار وئەو ناوچەی دابڕاو کە لەگەڵ دروستبونی ئەم خاکەدا بەشێک لە کوردستان بون، دەسەڵات رازیبوە مافێکی رەوا وڕەسەنی نەتەوەیی لە مادەی 140 دا ئیختزال بکرێت وبۆ دەیان ساڵی داهاتوش وەک "قەمیس عوسمان" بۆ چەواشەکاری نەتەوەیی نمایش بکرێت، لەهەموش سەرسوڕێنتر رۆڵی خۆی به که‌موکوڕی زۆر وله روانگای حیزبیه‌وه لە جێبەجێکردنیدا ئه‌نجامداوه. لەلایەکی ترەوە ئایندەی هێزی پێشمەرگە وبودجەی هەرێم وسامانە سروشستیەکانی کوردستان پەیوەندیەکی راستەوخۆیان بەو چەمکانەوە هەیە کە دەسەڵاتدارانی کوردستان بەسەر ناسیۆنالیزمی کوردی دا سەپاندویانە ولە مەودای دور ونزیکدا چارەنوسسازن بۆ مانەوەی خۆیان ودەسەڵاتیان وهیچ ئاراستەیەکی تێدا بەدی ناکرێت کە ئەو چەمکانە ببنە موڵکێکی نەتەوەیی وتەوژمێکی وا بەبزافەکە بدەن کە وەرچەرخاندنێکی مێژویی لە بزوتنەوەی ناسیۆنالیزمی کوردی بەدی بهێنن. خۆمان شاهیدین کە چۆن لە رابوردودا هێزی پێشمەرگە وپارەوپولی میللەت وئێستاشی لەگەڵدا بێت سامانەکانی خاک ونەتەوەیان بەکارهێناوە بۆ دژایەتیکردن وشەڕکردنی ناسیۆنالیزمی کوردی لە خۆرهەڵات وباکور وبۆ خۆ دەوڵەمەنکردن وشەڕی ناوخۆی خۆیان وبۆ... وبۆ ....تاد. مایەی سەرسوڕمانە ئەم دەستەواژە سیاسیە چەواشەکاریە بەسەر هەموماندا تێپەڕیوە.
یه‌که‌م زه‌نگی سه‌رکه‌وتنی هزری نه‌ته‌وه‌یی گۆڕان له هاوکێشه‌ی به‌غدا له وه‌رچه‌رخاندنی نوێنه‌رایه‌تیکردنی حیزبی وپاوانکراو له به‌غدا بو بۆ نوێنه‌رایه‌تی نه‌ته‌وه‌یی بو. راسته ژماره‌ی نوێنه‌رانی گۆڕان له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراقدا به‌به‌راوردکردن له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتدا که‌من، وه‌لێ هێز وتوانای ئه‌و نوێنه‌رانه له پێڕه‌وکردنی هزری نه‌ته‌وه‌یی گۆڕان دایه.
بۆیه گرێبەستی گۆڕان لەگەڵ لایه‌نه‌کانی ده‌سه‌ڵات و به‌ره‌ی ئۆپزسیۆنیش له کوردستان ده‌بێت به پڕۆتۆکۆڵێک، یا لایه‌نی که‌م به‌رنامه‌ی کارکردنی، نه‌ته‌وه‌یی نوسراو وئاشکرا بێت وخه‌تم بکرێت به ره‌زامه‌ندی په‌رله‌مانی کوردستان. ئه‌مه‌ش ته‌نها رێگگری یاسایی ومه‌عنه‌و‌یه له درێژەدان بەهەمان رێبازی پێشوی ده‌سه‌ڵاتداران.
ئه‌نجامدانی ئه‌و ئه‌رکانه وگه‌شه‌کردن وتۆکمه‌کردنی زامن ده‌بن گۆڕان کاری هێور وجدی بکات تا بزوتنەوەکە به ئاڵا ودروشمه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی به‌ئاڕاسته‌ی بزوتنەوەیەکی جه‌ماوه‌ری نەتەوەیی وبە رەچاوکردنی تایبەتمەندیەکانی ئەزمونی باشور هه‌نگاوبنێت.
راستە ئەم ئاراستەیەی کارکردن سەریەشه‌ی ئێجگار زۆر بۆ گۆڕان دەخوڵقینێت، بەڵام لە کۆتاییدا تەنها ئەو بنەما نەتەوەییە زامنی گەشەکردن وبەهێزبونی گۆڕانە تابتوانێت ئەو گۆڕانکاریە بنەڕەتیانەی مەبەستیەتی بەدەستیان بهێنێت. کارێکی سەخت ودژوار لە کەش وهەوایەکی دژ وزۆر نالەبار، بەڵام خاوەن زەمینەیەکی تۆکمە وهزرێکی نەتەوەیی رەسەن کە لەبن نایەت. هەرچۆنێک بێت ئەمەیان لەلایەن نەتەوەوه بەرز دەنرخێنرێت وەک لەڕاکردنی دەسەڵاتداران بەدوای سەرابێکدا.