ئاماده‌كردنی: عه‌دنان عوسمان
په‌یڕه‌وی ناوخۆ
له په‌یڕه‌وی ناوخۆدا ئه‌رك‌و ماف‌و شێوازه‌كانی كاركردن دیاریده‌كرێت‌و ناكرێت هیچ ده‌زگایه‌ك به‌بێ جۆرێك له سیستمی ناوخۆیی كاربكات. پابه‌ندبون به په‌یڕه‌وی ناوخۆ، په‌رله‌مان له ئیشكلالیاتی یاسایی‌‌و رای جیاواز ده‌پارێزێت‌و كارئاسانیی بۆ به‌ڕێوه‌بردنێكی نه‌رمیی كۆبونه‌وه‌كان ده‌كات.
خولی نوێی په‌رله‌مانی كوردستان له یه‌كه‌م هه‌نگاوی خۆیدا به رونی له به‌نده‌كانی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی لایداو نه‌یتوانی به گوێره‌ی به‌ندی (13)و (14)ی په‌یڕه‌وی ناوخۆ كاربكات، به گوێره‌ی بۆچونی هه‌ندێك یاساناس، سه‌رباری نه‌بونی ركابه‌ر بۆ پۆسته‌كانی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان، به‌ڵام ده‌بوایه هه‌ڵبژاردن بكرایه بۆ زانینی رێژه‌ی ده‌نگه‌كان، به‌تایبه‌تیش كه ئه‌و پرۆسه‌یه له هۆڵێكی كراوه‌دا به‌ڕێوه‌چو به ئاماده‌بونی ژماره‌یه‌ك میوان، كه ئه‌مه‌ش به سه‌رپێچییه‌كی دیكه داده‌نرێت‌و قسه‌وباسێكی زۆری له‌سه‌ر دروستبو، به بڕوای ئه‌و یاساناسانه هه‌ڵبژاردن ده‌بوایه به‌بێ ئاماده‌بونی میوانه‌كان‌و له هۆڵی په‌رله‌مان سازبدرایه، لێره‌وه پێویسته قسه‌یه‌كی ورد له‌سه‌ر خودی په‌یإه‌وه‌كه بكرێت، كه له دانیشتنی یه‌كه‌می په‌رله‌ماندا دوای هه‌ڵبژاردنه‌كان بو به خاڵی مشتومڕی ئه‌ندامان.
په‌یڕه‌وی ناوخۆی په‌رله‌مانی كوردستان له‌وانه‌یه تاكه په‌یڕه‌وبێت له جیهاندا كه پێناسه‌ی ئه‌ركه‌كانی په‌رله‌مانی تێدا نه‌بێت، نازانرێت ئه‌م په‌رله‌مانه چ ده‌سه‌ڵات‌و توانایه‌كی هه‌یه، به‌تایبه‌ت به‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی جێبه‌جێكه‌ردا، به‌نده‌كانی ئه‌م په‌یڕه‌وه زۆر كاڵوكرچ نوسراون‌و ره‌نگدانه‌وه‌ی جێگه‌و رێگه‌ی ئێستای په‌رله‌مان نین، له خولی رابردودا پرۆژه‌یه‌ك بۆ هه‌مواركردنی ئه‌و په‌یڕه‌وه ئاماده‌كرابو، به‌ڵام نه‌خرایه ده‌ستوری كاره‌وه‌و دواخرا، بۆیه پێویستبو په‌رله‌مانی نوێ یه‌كه‌م ئه‌ركی گۆڕین‌و چاككردنی ئه‌و په‌یڕه‌وه بێت، كه ئه‌وه یه‌كێكه له ئه‌ركه‌كانی په‌رله‌مان.
له كۆبونه‌وه‌ی رۆژی سێشه‌ممه (8/9)دا فراكسیۆنی گۆڕان‌و چاكسازیی داوای هه‌مواركردنی سه‌رجه‌م په‌یڕه‌وه‌كه‌یان كرد، كه ئه‌وه‌ش داوایه‌كی ئسوڵی‌‌و گرنگه، به‌ڵام فراكسیۆنی كوردستانی دژ به‌و داواكارییه وه‌ستانه‌وه. سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانیش پێشتر پێشنیازی هه‌مواركردنی چه‌ند ماده‌یه‌كی ئاماده كردبو، به‌مه‌به‌ستی زیادكردنی چه‌ند لیژنه‌یه‌ك بۆ سه‌ر لیژنه هه‌میشه‌ییه‌كانی په‌رله‌مان، كه ئه‌مه خرایه ده‌ستوری كاره‌وه.
په‌رله‌مانی كوردستان له سه‌ره‌تای ئه‌م خوله‌یدا پێویستبو له‌سه‌ر دو خاڵی گرنگ قسه بكات: مه‌سه‌له‌ی پێكهێنانی كابینه‌ی نوێ، هه‌مواركردنی سه‌رجه‌م په‌یڕه‌وی ناوخۆ، بۆ ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ جێگه‌و رێگه‌و گرنگی په‌رله‌مان‌و بونی فراكسیۆنی ئۆپۆزسیۆن بگونجێت، به‌ڵام سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ئه‌م دو بإگه گرنگه‌ی فه‌رامۆشكرد‌و په‌رله‌مانی سه‌رقاڵكرد به گۆڕانێكی لاوه‌كییه‌وه له پێكهاته‌ی لیژنه‌كان، كه ده‌كرا ماوه‌یه‌كی دیكه ئه‌نجام بدرێت. لادانی دوه‌م له په‌یڕه‌وی ناوخۆ له مه‌سه‌له‌ی دانانی لیژنه‌ی كاتیی پێداچونه‌وه به دروستیی ئه‌ندامانه، كه به گوێره‌ی ماده‌ی (24)ی ئه‌و په‌یڕه‌وه ده‌بوایه په‌رله‌مان له دوه‌م دانیشتنی خۆیدا ئه‌و لیژنه‌یه‌ی پێكبهێنایه بۆ لیكۆڵینه‌وه له‌و تانوتانه‌ی له‌سه‌ر ئه‌ندامانی په‌رله‌مان ده‌درێت.
باڵه‌خانه‌ی په‌رله‌مان
باڵه‌خانه‌ی په‌رله‌مان ره‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌و بۆچونانه‌یه كه ساڵانێكه له‌سه‌ر رۆڵ‌‌و كاریگه‌ریی په‌رله‌مان ههیهو زۆر چاودێر به دیكۆرێكی دیموكراتی سه‌یری ده‌كه‌ن نه‌وه‌ك ده‌زگایه‌كی راسته‌قینه‌ی ته‌شریعی له هه‌رێمدا، به نیگایه‌ك‌و سه‌یركردنێكی خێرا هه‌ست به‌وه‌ده‌كرێت كۆشكی په‌رله‌مان بۆ میوان‌و چاودێرانی ده‌ره‌وه‌ی خۆی كراوه نه‌وه‌ك بۆ ئه‌ندامانی! دیكۆری ده‌ره‌وه شوێن‌و راره‌و هۆڵه‌كان‌و به‌رده‌ركه‌ی په‌رله‌مان نیشانه‌ی هه‌یبه‌تی په‌رله‌مانه، ته‌نیا هۆڵی كۆبونه‌وه‌كان نه‌بێت! ئه‌و هۆڵه‌ی كه بڕیاره چاره‌نوسسازه‌كانی لێوه ده‌رده‌چێت‌و هه‌مو میلله‌ت چاوه‌ڕێی فه‌رمایشته‌كانی ئه‌وه. ئه‌ندامێكی كۆنتری په‌رله‌مان ئاماژه‌ی به‌وه‌دا، كه پێكهاته‌ی په‌رله‌مان رێك ئه‌و تێگه‌شتنه‌ی ده‌سه‌ڵاتی كوردی نیشانده‌دات بۆ ئه‌م ده‌سه‌ڵاته گرنگه: له ده‌ره‌وه ئاوه‌دان‌و له ناوه‌وه كه‌لاوه، به رای ئه‌و ئه‌ندامه، هۆڵی ئێستای په‌رله‌مان ته‌نانه‌ت له ئاستی هۆڵێكی وانه‌خوێندنی زانكۆكانیشدا نییه، مه‌به‌ستی ئه‌و ئه‌ندامه كه من هاوڕام له‌گه‌ڵیدا ئه‌وه‌یه، كه ده‌سه‌ڵاتی كوردی حه‌ز ده‌كات په‌رله‌مانێكی شكڵیی هه‌بێت‌و باشترین باڵه‌خانه‌و ئیمتیازی هه‌بێت، به‌ڵام ئه‌و ده‌سه‌ڵاته ته‌شریعییه راسته‌قینه‌یه نه‌بێت كه له وڵاته دیموكراته‌كاندا هه‌یه. به كورتی هۆڵی كۆبونه‌وه‌كانی په‌رله‌مان له ئاست ئه‌و قه‌ره‌باڵغی‌‌و ئه‌و دانیشتنه گه‌رماوگه‌رمانه‌دا نییه كه هه‌مومان چاوه‌ڕێین.
دانیشتنی دوه‌م
پێشمه‌رگه‌و په‌یوه‌ندییه‌كان
له‌وانه‌یه ئه‌م دو بابه‌ته ده‌روازه‌یه‌كی باش بێت بۆ خوێندنه‌وه‌ی ستراكچه‌ری بیركردنه‌وه‌و شێوازی كاركردن‌و شێوه‌ی تێڕوانینی لیستی كوردستانی‌‌و لیستی گۆڕان بۆ مه‌سه‌له هه‌ستیاره‌كانی كۆمه‌ڵگه. شێوه‌ی قسه‌كردن‌و خستنه‌ڕو و پاشان ده‌نگدان له‌سه‌ر ئه‌م دو بابه‌ته ئاماژه‌كانی پشت هه‌ڵوێستی هه‌ردولامان بۆ رونده‌كه‌نه‌وه‌و ده‌كرێت به‌جۆرێك له تێگه‌شتنێكی سه‌ره‌تایی بزانرێت بۆ كێشمه‌كێشه‌كانی ئاینده.
یه‌كه‌م: پێشمه‌رگه
له ژماره‌كانی كوردستانی نوێدا‌و به‌تایبه‌ت له ژماره‌ی (4973) رۆژی (10/9) له لاپه‌ڕه (3)دا وه‌ك به‌شێك له پیشه‌ی نوێی ئه‌م رۆژنامه‌یه، كه جگه له ئاوه‌ژوكردنی راستییه‌كان كارو پیشه‌یه‌كی دیكه‌یان نه‌ماوه، له‌سه‌ر زاری په‌رله‌مانتارێك چه‌ند بوختانێكی ناڕاست دژ به لیستی گۆڕان كراوه، دیاره ئه‌مجۆره له میدیا ئیتر باكی سه‌ر راستی‌‌و میسداقیه‌تی نییه‌‌و گوێ به‌وه نادات هه‌زاران كه‌س‌و ده‌یان رۆژنامه‌نوس سه‌یری كۆبونه‌وه‌كان ده‌كه‌ن‌و كۆنوسی كۆبونه‌وه‌كانیش دواتر بڵاوده‌كرێته‌وه. بۆ نمونه له‌سه‌ر زاری ئه‌و په‌رله‌مانتاره باس له‌وه ده‌كات فراكسیۆنی گۆڕان ویستویه‌تی لیژنه‌ی ئه‌وقاف‌و كاروباری ئایینی بگۆڕدرێت‌و بنوسرێت كاروباری ئایینی! كه ئه‌مه‌ش سه‌رتاپا ناڕاسته، چونكه ئه‌وه‌ی ئه‌م پێشنیازه‌ی كرد دو ئه‌ندامی لیستی كوردستانی بون (به‌ڕێزان د.به‌شیر‌و د.ره‌فیق سابیر) ئه‌ندامێكی گۆڕانیش پشتگیریی كردن، به‌ڵام زۆرینه‌ی په‌رله‌مان به فراكسیۆنی گۆڕانیشه‌وه له‌گه‌ڵ مانه‌وه‌ی ناوه‌كه بون وه‌ك خۆی. ئه‌مه ده‌ریده‌خات كه ئه‌مجۆره له میدیا تا چ ئاستێك ئاماده‌یه له‌سه‌ر ساخته‌كاریی‌‌و درۆكردن‌و بوختان دروستكردن بڕوات.
له مه‌سه‌له‌ی پێشمه‌رگه‌شدا به هه‌مانشێوه هه‌وڵده‌درێت هه‌ڵوێستی لیستی گۆڕان بشێوێندرێت.
فراكسیۆنی گۆڕان له‌كاتی گفتوگۆكردن له‌سه‌ر ئه‌و بڕگه‌یه ئاماژه‌یان به‌وه‌دا، كه ئه‌م لیژنه‌یه زۆر گرنگه، چونكه چوارچێوه‌یه‌كی فراوانی ههیهو په‌یوه‌سته به سه‌رجه‌م هێزی چه‌كداره‌وه له كوردستان، ناكرێت له كوردستاندا چه‌ند هێزێكی چه‌كدار له‌ژێر ناوی جیاوازدا هه‌بێت، به‌ڵكو پێویسته سه‌رجه‌م ئه‌و هێزانه له ژێر یه‌ك مه‌رجه‌عییه‌تدا كۆبكرێنه‌وه له‌ژێر چاودێری‌‌و كۆنترۆڵی په‌رله‌ماندا. ئه‌ندامێكی لیستی گۆڕان به‌رامبه‌ر ئه‌و قسه سۆزداریانه‌ی له‌سه‌ر شه‌هیدان‌و كه‌سوكاری پێشمه‌رگه كرا، وتی: ئه‌م لیژنه‌یه په‌یوه‌سته به رێكخستنی هێزی به‌رگریی كوردستان‌و له هه‌مو په‌رله‌مانێكی جیهاندا لیژنه‌ی تایبه‌ت هه‌یه به كاروباری عه‌سكه‌ری یان به‌رگریی نیشتمانیی، مه‌سه‌له‌كانی په‌یوه‌ست به لایه‌نی ئینسانیی پێشمه‌رگه‌و شه‌هیدان ده‌كرێت یان لیژنه‌ی دیكه‌ی بۆ دروستبكرێت یان بخرێته سه‌ر لیژنه‌كانی دیكه‌‌و ئه‌م لیژنه‌یه ده‌بێت تایبه‌تمه‌ند بێت به كاروباری عه‌سكه‌ری‌‌و هێزی چه‌كداره‌وه (وه‌ك په‌رله‌مانه‌كانی دیكه)، جا ئیتر وشه‌ی پێشمه‌رگه ده‌مێنێته‌وه یان ده‌خرێته كه‌وانه‌وه ئه‌وه مه‌سه‌له‌یه‌كی شكڵییه‌‌و گرنگ ناوه‌ڕۆكه‌كه‌یه.
فراكسیۆنی گۆڕان ده‌یه‌وێت سه‌رجه‌م هێزی چه‌كدار له كوردستاندا له ژێر یه‌ك مه‌رجه‌عییه‌ت كۆبكاته‌وه، میلیشیا‌و هێزی ده‌ره‌وه‌ی یاسا نه‌هێڵێت، جموجۆڵ‌‌و كۆنترۆڵی هێزی چه‌كدار له‌ژێر سایه‌ی په‌رله‌ماندا بێت، له‌پێناو رێزگرتنیش له ناوی پێشمه‌رگه‌و سه‌روه‌رییه‌كانی پێشمه‌رگه، فراكسیۆنی گۆڕان له‌كاتی ده‌نگداندا داوایكرد كه ناوه‌كه وه‌ك خۆی بمێنێت‌و له كه‌وانه‌یه‌كدا باس له هێزه سه‌ربازییه‌كانی دیكه بكرێت، ئه‌مه‌ش خرایه ده‌نگدانه‌وه (رێك به پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی میدیای یه‌كێتی بڵاویده‌كاته‌وه!). لێره‌دا فراكسیۆنی گۆڕان ده‌یویست ئه‌ركی راسته‌قینه‌ی ئه‌و لیژنه‌یه دیاریبكرێت‌و دوربخرێته‌وه له ئه‌ركی لابه‌لا، به پێچه‌وانه‌وه فراكسیۆنی كوردستانی له په‌نای هه‌ندێك ده‌سته‌واژه‌ی عاتفیدا، ئه‌ركه سه‌ره‌كییه‌كانی لیژنه‌كه‌یان له ناوه‌رۆكی راسته‌قینه‌ی خۆی خاڵی كرده‌وه‌‌و نزیكیانكرده‌وه له لیژنه‌یه‌كی ئینسانیی بۆ هه‌ندێك پێداویستیی مرۆڤانه، مه‌به‌ست له‌م هه‌وڵه‌ش دورخستنه‌وه‌ی هێزه چه‌كداره‌كانه له چاودێری‌‌و مه‌رجه‌عییه‌تی په‌رله‌مان‌و هێشتنه‌وه‌یه‌تی له‌م دۆخه ناله‌بار‌و په‌رته‌وازییه‌ی ئێستای كه ناتوانین ناوی بنێین هێزی پاراستنی هه‌رێم. هێزه چه‌كداره‌كانی كوردستان تا ئه‌م ساته‌وه‌خته هێزی حیزبین‌و بڕیاره‌كانی حیزب جێبه‌جێ ده‌كه‌ن‌و دورن له هه‌ر ره‌قابه‌یه‌كی په‌رله‌مان، ئه‌م حاڵه‌ته‌ش ده‌بێت به زوترین كات كۆتایی پێبهێنرێت‌و هێزێكی چه‌كداری نیشتمانیی دروستبكرێت دور له ده‌ستێوه‌ردان‌و نفوزی حیزبیی.
لیستی كوردستانی بێ هیچ گوێدانه ئه‌و ئه‌رك‌و ئه‌جێندایه‌ی كه پێویسته لیژنه‌ی پێشمه‌رگه پێی هه‌ستێت، به سود وه‌رگرتن له رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی، ئه‌و لیژنه‌یه‌ی تێكه‌ڵ به كۆمه‌ڵێك ئه‌ركی دیكه كرد، ئه‌م هه‌وڵه له‌ژێر چه‌تری كۆمه‌ڵێك دروشمی نیشتمانی‌‌و سۆزبه‌خش به‌ڕێوه‌چو، كه هه‌ق وانییه هۆڵی په‌رله‌مان بكرێته شوێنێك بۆ ئه‌و جۆره موزایه‌ده نه‌زۆكانه. په‌رله‌مان ده‌سه‌ڵاتی یاسادانانه‌‌و پێویسته به وردیی خاڵ بخاته سه‌ر پیته‌كان، نه‌وه‌ك له‌ژێر هاتوهاوارێكی سۆزداردا‌و به بیانوی دیكه‌وه ناوه‌رۆكی لیژنه‌كان له ئه‌ركه سه‌ره‌كییه‌كانیان خاڵیبكرێته‌وه. دیاره پێداویستییه ئینسانییه‌كانی پێشمه‌رگه‌و كه‌سوكاری شه‌هید‌و ئه‌نفالكراوه‌كان زۆر پێویستن‌و جێگه‌ی مشتومإ نین، به‌ڵام ئه‌وه‌ش شوێن‌و لیژنه‌ی دیكه هه‌یه كه خه‌مخۆری بێت‌و به گوێره‌ی پێویست كار له‌سه‌ر داخوازییه‌كانیان بكات.
په‌یوه‌ندییه‌كان
له ئێستای كوردستاندا ته‌نیا جێگه‌یه‌ك كه ئاگای له جۆر‌و ناوه‌رۆك‌و شكڵی په‌یوه‌ندییه‌كانی كورد‌و هه‌رێمی نه‌بێت له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌ی خۆیدا، په‌رله‌مانی كوردستانه، په‌رله‌مان ئاگای له نوێنه‌ره‌كانی هه‌رێم له وڵاتانی جیهاندا نییه، لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ ناكات، فه‌رمانبه‌ره دیبلۆماسییه‌كان له سه‌فاره‌ته‌كانی عێراق له‌لایه‌ن په‌رله‌مانه‌وه داده‌نرێت‌و ئاگای لێ نییه، تائێستا له‌سه‌ر په‌یوه‌ندییه دیبلۆماسییه‌كانی كورد له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌ی خۆیدا ئه‌م په‌رله‌مانه هیچ لێكۆڵینه‌وه‌و لێپێچینه‌وه‌یه‌كی نه‌كردوه، كه‌س بانگ نه‌كراوه.
فراكسیۆنی گۆڕان له‌به‌رئه‌وه‌ی به پێویستی ده‌زانێت ئه‌م په‌رله‌مانه ئاگاداری سه‌رجه‌م ئه‌و بوارانه بێت كه په‌یوه‌ستن به ژیان‌و چاره‌نوسی هه‌رێمه‌وه، له‌به‌ر گرنگی و چاره‌نوسسازیی ئه‌م پرسه، داوای ئه‌وه‌ی كرد كه لیژنه‌یه‌كی تایبه‌ت هه‌بێت بۆ په‌یوه‌ندییه‌كان‌و جیابكرێته‌وه له‌و به‌شانه‌ی دیكه كه پێوه‌ی نوسێندراوه (رۆشنبیریی، راگه‌یاندن)، ئێمه داوامانكرد لیژنه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان سه‌رپه‌رشتی‌‌و چاودێریی سه‌رجه‌م په‌یوه‌ندییه‌كانی هه‌رێم بكات‌و هه‌ڵی بسه‌نگێنێت. كارمه‌ندانی كه‌رتی دیبلۆماسی له په‌رله‌مانه‌وه ره‌زامه‌ندییان له‌سه‌ر بدرێت، په‌رله‌مان ئاگاداری په‌یماننامه‌و رێكه‌وتنه‌كان‌و دانیشتن‌و كۆبونه‌وه‌كانی هه‌رێم بێت له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌ی خۆیدا، نوێنه‌ره‌كانی هه‌رێم له ده‌ره‌وه ده‌بێت له په‌رله‌مان متمانه وه‌ربگرن‌و په‌رله‌مانیش چاودێری‌‌و لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بكات. له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م لۆجیكه‌دا كه ده‌یه‌وێت په‌رله‌مان له مه‌سه‌له گرنگ‌و هه‌ستیاره‌كاندا چالاك‌و به ئاگا بكات، لیستی كوردستانی‌‌و به زۆرینه‌ی ده‌نگ ئه‌و پێشنیازه‌شیان مراند.
له كۆتاییدا ده‌بێت بپرسین بۆ چ مه‌به‌ست‌و له‌پێناو چیدا ئه‌و دو پێشنیازه كپكرانه‌وه؟ كێ له‌وه قازانج ده‌كات؟ ئایا ئه‌وه سه‌ركه‌وتنه‌‌و پێویسته بزه‌ی خۆشیی بۆ په‌خشبكرێت، یان كۆیله‌كردنی ئیراده‌و ده‌سه‌ڵاتی په‌رله‌مانه؟، به‌ڵام پرسیاری گرنگتر ئه‌وه‌یه: ئایا له‌م دو نمونه‌یه سه‌ره‌داوی نییه‌ت‌و روئیای‌‌و تێگه‌شتنی لایه‌نه‌كان‌و فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مان بۆ مه‌سه‌له چاره‌نوسسازه‌كان ده‌رنه‌كه‌وتون؟ ئایا ئه‌وه ده‌رنه‌كه‌وتوه كێن ده‌یانه‌وێت ته‌كانێك به په‌رله‌مان بده‌ن‌و كێن ئه‌وانه‌ی ده‌یانه‌وێت په‌رله‌مان هه‌مان جه‌سته مردو‌و بینا جوانه بێكه‌سه‌كه بێت؟