ئا/ زانا ئەحمەد

تا دێت ناکۆکییەکانی ناو پارتی دادو گەشەپێدان (ئاکەپە) زیاتر دەبێت، بەجۆرێک چاودێران ئاماژە بەوە دەکەن، ئەو ناکۆکیانە کاریگەری لەسەر پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا دەبێت.

لەنوێترین پەرەسەندنەکانیش، ژمارەیەک لە سەرکردەکانی ئاکەپە بە سەرۆکایەتی عەبوڵا گویل سەرقاڵی پێکهێنانی پارتێکی نوێن، جگەلەوەش سوپا ئەم هەلەی قۆستوەتەوە بۆ ئەنجامدانی دو ئۆپەراسیۆن لە ناوچە شاخاوییەکانی شاری ماردین و ناو شاری ئیستانبوڵ.

پرۆسەی ئاشتی
دوای پەیامەکەی ئۆجەلان کە لەنەورۆزی (2013)دا ئاڕاستەی پەکەکەو حکومەتی تورکیای کرد، پرۆسەی ئاشتی لە دایکبو کە بۆ سێ قۆناغ دابەشکرا، ئەوانیش:
قۆناغی یەکەم: وەستاندنی شەڕ و پاشەکشەی گەریلاکانی پەکەکە بو بۆ دەرەوەی سنوری تورکیا.
قۆناغی دوەم: دروستکردنی لیژنەیەک لە کەسایەتیی زاناو متمانە پێکراو بۆ چاودێریکردنی پرۆسەکە، جگە لەوەش دروستکردنی لێژنەیەک لە پەرلەمانی تورکیا و زەمینە خۆشکردن بۆ ئامادەکردنی چەند بڕگە یاسایەک کە پەیوەندیی بە کورد و مافە نەتەوەییەکانیەوە هەبێت.
قۆناغی سێیەم: ئاسایی کردنەوەی دۆخەکە و دواتریش رێگە خۆشکردن و نەشونماکردنی قۆناغێک کە پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) چەک دابنێت و بەوەش گەڕانەوەی گەریلا دەستپێبکات و بەشداریکردنیان لە پرۆسەی سیاسیی لە تورکیا.

ئەو هەنگاوانەی کە لە پرۆسەکەدا نراون لە ماوەی دو ساڵی رابردودا، تاک لایەنانە لەلایەن پەکەکەوە بوە و تەنها قۆناغی یەکەم بوە، لە بەرامبەردا حکومەتەکەی ئاکەپە کە ئەردۆگان سەرۆکایەتیی دەکرد، هیچ هەنگاوێکی ئەوتۆی نەنا.
دوای هەڵبژاردنەکەی تەموزی 2014 و دەستبەکاربونی ئەحمەد داودئۆغڵو وەک سەرۆک وەزیرانی تورکیاو بوڵێنت ئارنچ وەک جێگری سەرۆک وەزیران و وتەبێژی حکومەت و بەرپرسی دۆسیەی پرۆسەی ئاشتی، ئارنچ هەوڵەکانی چڕکردەوە تا پرۆسەکە جێبەجێبکرێت و چیتر تورکیا بەدەست کێشەی کوردەوە نەتلێتەوە و بەمەش هەوڵەکانی وایکرد توشی ئاستەنگ ببێتەوە لەلایەن ئەندامانی ئاکەپەوە، کە چاویان بە چارەسەری کێشەی کورد هەڵنایەت.

سەرەتای دروستبونی ناکۆکییەکان
لەماوەی دو ساڵی رابردودا حکومەتەکەی ئەردۆگان دەیویست بێ گەڕانەوە بۆ پەکەکە و هەدەپە (پارتی دیموکراتی گەلان)، پرۆسەی ئاشتی جێبەجێ بکات، بەڵام هەوڵەکانی بێسودبون. ئارنچ بە سود وەرگرتن لەم هەوڵانە، گەڕایەوە بۆ ‌هەدەپەو کۆبونەوەیەکی کاریگەری لەگەڵ سەڵاحەدین دێمیرتاش، هاوسەرۆکی هەدەپە ئەنجامداو تاوتوێی پڕۆژەکەی ئاپۆیانکرد کە لە سێ خاڵی سەرەکی خۆی دەبینیەوە (1- هەنگاونانی کەجەکە بەرە و سیاسەتی دیموکراتی. 2- هەنگاوی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی بنرێت بۆ پرۆسەی ئاشتی. 3- پاراستنی ئەندامانی پەکەکە لەلایەن تورکیاوە) و تێیدا رێککەوتن لەسەر دروستکردنی لیژنەکەی کە بڕیاربو لە قۆناغی دوەمی پرۆسەکەدا دروستبکرێت و دوابەدوای کۆبونەوەکەش، ئارنچ لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا کە کۆبونەوەکە لەگەڵ هەدەپە سەرکەوتوبوە و وتیشی، لە کورتترین ماوەدا لیژنەکە دروستدەکرێت، کە ئەمە سەرەتای دروستبونی ناکۆکییەکانی ناو ئاکەپەبو.

رەجەب تەیب ئەردۆگان، سەرۆک کۆماری تورکیا لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لە فڕۆکەخانەی ئەتاتورک رایگەیاند: "ئاگادارنیم لە دروستکردنی لیژنەیەکی لەو جۆرەو بەهیچ شێوەیەک لەگەڵ دروستکردنیدا نیم، دروستیش ناکرێت، دۆسیەکە پێویستە لەلایەن حکومەت و دامو دەزگا هەواڵگرییەکانی تورکیاوە چاودێری بکرێت"، ئەم لێدوانەی ئەردۆگان یەکەم دژایەتیکردنی ئارنچ بو لە ئەنجامدانی پرۆسەی ئاشتی.

لە بەرامبەر لێدوانەکەی ئەردۆگاندا، بولێنت ئارنچ بە توندی وەڵامی دایەوە و وتی: "سەرۆک کۆمارمان خۆشدەوێت، بەڵام باش نییە ئاگای لە شتێک نەبێت قسەی تیا بکات، با دەست لە کاروبارەکانمانەوە وەرنەدات، لەم وڵاتەدا حکومەتێک هەیە کە هەڵبژێرراوی خەڵکە و کاروباری خۆی باش دەزانێت".

لەسەروبەندی ئەم لێدوانانەدا، مەلیح گۆکچێک، سەرۆکی شارەوانیی ئەنکەرە کە تا رادەیەکی زۆر دورە لە پڕۆسەی ئاشتی و بەرنامەی حکومەتەوە، رایگەیاند: "پێویستە ئارنچ بەرامبەر لێدوانەکانی لێپێچینەوەی لەگەڵ بکرێت و دەست لەکار بکێشێتەوە."

لێدوانە دژیەکەکانی ئارنچ و ئەردۆگان بون بە شەڕی نێوان ئارنچ و گۆکچێک و بە شێوەیەک درێژەی کێشا کە سەرجەم کەناڵەکانی راگەیاندنی تورکیا سەرقاڵی ئەم ناکۆکیانەن و رۆژنامەی میللییەت لە راپۆرتێکدا نوسیویەتی: "یەکگرتویی ئاکەپە تێکشکا" و ئاماژەی بەوەداوە کە ئەم ناکۆکیانە دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای دروستبونی پارتەکە لە (2003) دا، بەڵام سەرانی ئاکەپە نەیانتوانیوە کۆنتڕۆڵی بکەن.

دوای چەند رۆژێک لەململانێ و لێدوانی دژیەکی ئارنچ و گۆکچێک، ئەحمەد داود ئۆغڵو رایگەیاند: "ئەوەی رویداوە جێی قبوڵکردن نییەو هەردولا لێپێچینەوەیان لەگەڵ دەکرێت و ئەوەی ئەنجامی لێپێچینەوەکە داوای بکات، بەرامبەریان دەیکەین".


دێمیرتاش لەسەر ناکۆکیەکان چی دەڵێت؟
سەڵاحەددین دێمیرتاش هاوسەرۆکی هەدەپە (پارتی دیموکراتی گەلان) لە دو لێدوانی جیاوازدا رەخنەی توندی لە گۆکچێک و ئەردۆگان گرت و رایگەیاند: "گەر بڵێم وەک دو مەیمون رەفتار دەکەن، قسەکەم درۆ دەرناچێت" و بە هەوڵێک بۆ تێکدانی پرۆسەی ئاشتی لە قەڵەمیدا.

لە لێدوانی دوەمدا وتی: "ئینشاڵا زیاتر نێوانیان تێکدەچێت و بەمنزیکانەش دەبینن لە رابردودا چەند کاری قێزەونیان ئەنجامداوە" و نیگەرانیی خۆی نیشاندا بەرامبەر دۆخەکە و رایگەیاند، کاریگەریی خراپی دەبێت لەسەر پرۆسەی ئاشتی.

بێدەنگیی گویل بەرامبەر ئەم ناکۆکیانە چی دەگەیەنێت؟
بەرامبەر ئەم ناکۆکیانەی ئاکەپە عەبدوڵا گویل، سەرۆک کۆماری پێشوی تورکیا بێدەنگیی هەڵبژاردوە و ئەحمەد تاکان، نوسەری رۆژنامەی یەنی چاغ، ئەو بێدەنگیەی بۆ ئەوە گێڕایەوە کە گویل هەریەک لە جەمیل چیچێک سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا و عەلی باباجان جێگری سەرۆک وەزیرانی تورکیا بۆ کاروباری ئابوری و تانەر یەلدز وەزیری وزە و سامانە سروشتییەکان و حسێن چێلیک پارلەمانتاری کوردی وان لەسەر لیستی ئاکەپەی راسپاردوە بۆ پێکهێنانی پارتێکی نوێ لە تورکیادا، کە ئەمەش هێندەی تر جەخت لە بونی ناکۆکییەکی زۆر دەکاتەوە لە ناو ئەو پارتەدا.

سوپای تورکیاو قۆستنەوەی ناکۆکییەکان
دوای چڕبونەوەی ناکۆکیەکان لە حکومەتدا، سوپای تورکیا دو ئۆپەراسیۆنی لە ناوچە شاخاوییەکانی شاری ماردین و ناو شاری ئیستانبوڵ دەستپێکرد و ئۆرجەنەڕاڵ نەجدەت ئۆزێل لە رێپۆرتاژێکدا لەگەڵ گۆڤاری فڕۆکەوانی و بەرگری. رایگەیاند کە دوای شەڕکردنی پەیەدە لەگەڵ داعش، پەکەکە وەک هێزێکی مەشروعی سەیردەکرێت، کە ئەمەش مەترسییە بۆ سەر تورکیا و راشیگەیاند کە بۆ ئەم مەبەستەش یەکەیەکی سەربازیی پاراستنی سنورمان دروستکردوە.

دوابەدوای ئەم ئۆپەراسیۆن و لێدوانانەش دێمیرتاش رایگەیاند، کە بارودۆخەکە بە تەواوی ئاڵۆز بوە و بێئومێدیی خۆی لە دۆخەکە راگەیاند.

کاریگەریی کێشەکان لەسەر پرۆسەی ئاشتی چییە؟
ئاشکرایە کە ئەم ناکۆکیانە بە تەواوی پرۆسەی ئاشتیی پەکخستوە، چونکە ئۆجەلان لە پەیامی نەورۆزی ئەمساڵدا ئاماژەی بەوەدا کە تا تورکیا مەلەفە نهێنییەکانی سوپا و حکومەتەکانی پێشو هەڵنەداتەوەو لێپێچینەوەیان لەگەڵ نەکات، پڕۆسەی ئاشتی ئەنجامێکی ئەوتۆی نابێت، لای خۆشیەوە بەسێ هۆزات هاوسەرۆکی کەجەکە رایگەیاند: "گەر تورکیا دەیەوێت پەکەکە چەک فڕێبدات با چاکسازیی جددی لە دەستوردا بکات و پاراستنی ئەندامانی پەکەکە دەستەبەربکات".

بەڵام ئەم داواکارییانەی پەکەکە بێ ئەنجامە، چونکە ناکۆکییەکانی ئاکەپە بە شێوەیەک قوڵبۆتەوە کە کاریگەریی لەسەر کاروباری ئاسایی حکومەت دروستکردوە، چ جای دۆسیەیەکی هەستیاری وەک پرۆسەی ئاشتی.