دیمانەی: دەشتی سالار

د. هەڤاڵ ئەبوبەكر، مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی ده‌ڵێت: ئێستا زۆربەی هەرەزۆری خەڵك لە كوردستاندا بەرپرسانەتر لە زۆرێك لە بەرپرسەكان و ئاگایانەتر لە دەزگا مەعلوماتییەكانیان، بیردەكەنەوە. ئەگەر نەشیانتوانیبێت شەفافانە ببینن، بەڵام شەفافانە روانیویانە، هاوڵاتیان چیتر ئامادە نین چەپڵەی كوێرانە و پشتیوانیی بێئاگایانە پێشكەشی كەس بکەن.

لەبارەی چوار ساڵی رابردوی کاری ئۆپۆزسیۆنیشەوە، وتی "ئۆپۆزسیۆن لە چوار ساڵی رابردودا كەمپینی بۆ هەڵبژادنی ئێستا كردوە، بەو مانایەی بەرچاو رونیەكی بێبەرامبەرانەی پێشكەشی خەڵك كردوە، بەشی زۆری خەڵك و هەوادار و چالاك و هەڵسوڕاو و سەركردەكانی ئەم ئۆپۆزسیۆنە نوێیە، توانیان بەرژەوەندیی و پلە و پایە و پۆستی تایبەتیی خۆیان تێبپەڕێنن و لە پێناوی گۆڕانكارییە ریشەییەكاندا ئیتر چاویان لە خەرجكردن بێت نەك دەسكەوت''.

لەبارەی بزوتنەوەی گۆڕانیشەوە، وتی: بونی گۆڕان، بوە هۆی خەمڵاندنی ئۆپۆزسیۆنێكی بەرەگەرا، هێزێكی مەدەنیانەی بە ئۆپۆزسیۆن بەخشیوە، مانای بەخشیوەتەوە بە سیستمی دیموكراسیی، ئەڵتەرناتیڤێكی ئامادەو بەپڕۆژەو بە سەلیقەیە بۆ دەسەڵات، ترسی تۆقێنەرانەی لە بەین برد، هێزەكانی تری فێركرد كە چیتر دۆستایەتیی ناكاتە ئەوەی بچینە باوەشی یەكەوە، ناكۆكی و جیاوازیش ناكاتە ئەوەی شەڕی یەكترو براكوژیی بكەینەوە.

د. هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌كر، لەم دیمانەیەیدا لەگەڵ (سبەی)، هانی هاوڵاتیانیش دەدات بەشداری دەنگدان بکەن و دەنگ بە ئۆپۆزسیۆن بدەن، لەمڕوەوە وتی "ئەگەر هاوڵاتیان بیانەوێت گۆڕانكاریی لە فۆڕم و ناوەڕۆكی دەسەڵاتدا بكەن، پێویستە لەڕێی هەڵبژاردنەوە ژمارەو قەوارە و قەبارەی ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەماندا زیاتر بکەن".

هەروەک دەڵێت: هەڵبژاردن رۆژی تاقیكردنەوە سیاسییەكانە، پێویستە هەر كەس و لایەك ئەو نمرەیە وەربگرێت كە شایەنیەتی، نمرە لەسەر ئەو شتانە وەربگرێت كە كردونی، لێی بشكێندرێت لەسەر ئەوانەی نەیكردون.


سبەی: له‌ 25/7وه‌ تا 21/9/2013 ئاستی‌ پێگه‌شتنی‌ هۆشیاری‌ سیاسی هاوڵاتیانی كوردستان چۆن ده‌بینی‌؟
د.هەڤاڵ ئەبوبەکر: لە سەرەتای راپەڕینی 1991ەوە، رێكخراوە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەكان و بەشێك لە ناوەندو كەسایەتییە زانكۆییەكان و رۆشنبیران و هەندێك لە سیاسییەكان و كەمێك لە حیزبەكان، بەردەوام خەریكی خول و كۆرس و هەنگاو و هەوڵ و هیممەت بون، تا هۆشیاریی بە ئاراستەی بیركردنەوەی رەخنەگرانە و پرسیاركردن و تێگەیشتن لە شەفافیەت و لێپرسینەوەو كاری بە كۆمەڵ و بە بەهادارانە روانینە خۆو بونیاتنانەوەی كەسێتیی تاكەكان و تێگەیشتنی لۆژیكیانە لە هەمو كایەكانی كۆمەڵگابو بە سیاسەتیشەوە، زۆربەی خەڵك وەك تیۆر لەمانە گەیشت، بەڵام 25/7/2009 هەمو ئەمانە بۆ یەكەمجار لە چوارچێوەی بزوتنەوەیەكی سیاسیی كۆمەڵایەتیی فەرهەنگییدا خۆیان رێكخست، واتە ئیتر قسە بو بە رەفتارو رەفتار بو بە كردار، تیۆر تیۆریزەكراو پراكتیزەیشكرا.

بۆیە ئیتر لێرەوە خاڵی هەڵكشانی گۆڕان و ریفۆرمە كۆمەڵایەتیی و سیاسیی و ئابوریی و فەرهەنگییەكان دەستیان پێكردو، هەر لێرەیشەوە خاڵی داكشانی هێزە تەقلیدییەكانی لەسەر بنەمای وەلاو وەلیمە، لەسەر پایەی پارەو پلەو پایەو پۆست بەخشینەوەو نەهێشتنی پرسیارو نا كردن، لەسەر بژاردەی مەحسوبیەت و مەنسوبیەت و خزمایەتیی و حیزبایەتیی و پەرێزپارێزیی و پاوانخوازیی كاریاندەكرد، دەستیپێكرد.

ئێستا زۆربەی هەرەزۆری خەڵك لە كوردستاندا بەرپرسانەتر لە زۆرێك لە بەرپرسەكان، ئاگایانەتر لە دەزگا مەعلوماتییەكانیان، بیردەكەنەوە. ئەگەر نەشیانتوانیبێت شەفافانە ببینن، بەڵام شەفافانە روانیویانە، ئێستا لە ئاستێكی شیاوی هۆشیاریی نیشتیمانیدا دەژین، ئاستێك كە ئیتر هاوڵاتی توانای جیاكردنەوەی رەش و سپی و باش و خراپ و خەرجیی و داهات و ئەرك و ماف و دەستپاك و گەندەڵ و ... تاد، هەیە، هاوڵاتییەك كە چیتر ئامادەنییە چەپڵەی كوێرانەو پشتیوانیی بێئاگایانە پێشكەشی كەس بكات.

سبەی: پێشبینیت چیه‌ بۆ ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ له‌ روی‌ به‌رزبونه‌وه‌ی‌ ئاستی‌ جه‌ماوه‌ری‌ ئۆپۆزسیۆن و دابه‌زینی‌ ئاستی‌ جه‌ماوه‌ری‌ پارته‌كانی ده‌سه‌ڵات، ئه‌و هۆكارانه‌ چین بونه‌ته‌ مۆتیڤی به‌رزبونه‌وه‌و نزمبونه‌ی‌ رێژه‌كان؟
د.هەڤاڵ ئەبوبەکر: ئۆپۆزسیۆن لە ماوەی چوار ساڵی رابردودا كەمپینی بۆ هەڵبژادنی ئێستا كردوە، بەو مانایەی بەرچاو رونیەكی بێبەرامبەرانەی پێشكەشی خەڵك كردوە، بەشی زۆری خەڵك و هەوادارو چالاك و هەڵسوڕاو و سەركردەكانی ئەم ئۆپۆزسیۆنە نوێیە توانیان بەرژەوەندیی و پلەو پایەو پۆستی تایبەتیی خۆیان تێبپەڕێنن و لە پێناوی گۆڕانكارییە ریشەییەكاندا ئیتر چاویان لە خەرجكردن بێت نەك دەسكەوت. توانیان ببن بە چاوی خەڵك و ئاوەزو بیری خەڵك و دەنگ و رەنگی بەرژەوەندییە گشتیی و نەتەوەیی و نیشتمانییەكان، مەدەنیانە دور لە توندوتیژیی هێزێكی مرۆیی كارای هۆشیار پێكەوەبنێن كە بەردەوام لەخەمی هاوڵاتیدا بێت، توانیان هەمو شت بخەنە ژێر پرسیارەوە، سوچ و گۆشەو تەلارە تاریكەكان رۆشنبكەنەوە، سەلماندیان كە ئەوان وەك ئۆپۆزسیۆن تەنها لە خەمی خەڵكی خۆیاندا نین، بەڵكو لە خەمی سیستم و دەسەڵات و دامەزراوە نیشتیمانیی و خەڵك و هەوادارانی ئەوانیشدان، ئەمەش وایكرد لە بری كادری حیزبیی، هاوڵاتیی و مافی هاوڵاتی بون بخەمڵێنێتەوە، ئەم ئۆپۆزسیۆنە بەنەجابەتەوە وەك پزیشك مامەڵەی لەگەڵ دەسەڵاتدا كردوە نەك وەك دوژمن، بەبەهانەی ئەوەی بەردەوام پڕۆژەو راوێژو پاكێجی ئامادەكراوی بۆ چارەسەری قەیرانەكان پێشكەش بە دەسەڵات كردوە، ئۆپۆزسیۆن خەڵكی پەراوێزخراو و ناوچەی فەرامۆشكراوی نیشتیمانی هێنایەوە ڕیزی یەكەمی وتاری نیشتیمانیی خۆی، لەخەمی ئەجێنداو ستراتیژیی نیشتمانیی و نەتەوەییدا بوە.

هەڵبژاردنی ئێستاو 21/11/2013 یش بەرهەمی فشاری مەدەنیانەی ئۆپۆزسیۆنن، ئەگەر تۆزقاڵێك تروسكایی كەوتبێتە شەفافیەتی بودجەو نەوت و خەرجیی و داهات و ناردنە دەرەوەی پارەو بە نیشتمانینەكردنی دامەزراوەكان و هەوڵدان بۆ پەكخستنی هەڵبژاردن و بەڕێكردنی سەرپێییانەی دەستوورو دەسەڵاتە زەوەندەكانی سەرۆكایەتییەكان و ...تاد، ئەوا هیممەتەكانی ئۆپۆزسیۆن بۆ میللەتی بەرهەمهێناون.

تاكە گرفتی بەردەم ئۆپۆزسیۆن ژمارەیان بوە لە پەرلەمانێكدا كە كەمینەی بڕیاری دو سەركردە، یان دو سەركردایەتیی، بەردەوام زۆرینەیەكیان لەبەرامبەر پڕۆژە زۆرەكانیاندا خوڵقاندبو، بۆیە ئەگەر هاوڵاتیان بیانەوێت گۆڕانكاریی لە فۆڕم و ناوەڕۆكی دەسەڵاتدا بكەن، پێویستە سەرەتا ئەو تاكە گرفتەی ئۆپۆزسیۆن لە ڕێی هەڵبژاردنەكانەوە چارەسەربكەن، ئەویش زۆركردنی ژمارەو قەوارەو قەبارەی ئۆپۆزسیۆنە لە پەرلەماندا لەڕێی ئەم هەڵبژاردنەی ئێستا لەبەردەمیاندایە.

سبەی: پێتوایه‌ حیزبه‌كانی‌ ده‌سه‌ڵات ئاماده‌یی ده‌ستاو ده‌ستی‌ ده‌سه‌ڵاتیان هه‌بێت ئه‌گه‌ر ئۆپۆزسیۆن رێژه‌ی‌ ده‌نگی دروستكردنی حكومه‌تی به‌ ده‌ستهێنا؟ یاخود چۆن دەبێت؟
د. هەڤاڵ ئەبوبەکر: حیزبەكانی دەسەڵات بەپێی وتاری رەسمیی و پەیڕەوی ناوخۆو ناوی حیزب و بەرپرسیارێتیی و ئەزمونی سیاسیی سەركردەكانیان و ئامادەیی پەندو عیبرەتی وڵاتانی ناوچەكەو دنیا، دەخوازم و دەشێت ئامادەبن لە كاتی بەدەستهێنانی رێژەی پێویست لە لایەن ئۆپۆزسیۆنەوە، نەك هەر دەسەڵات بدەنە دەست ئۆپۆزسیۆن، بەڵكو پیرۆزبایشیان لێبكەن. خۆ ئەگەر ئەمە نەكرا و نەیانكرد، ئەوا خەڵك دەسەڵاتیان لێدەستێنێت، دەسەڵات تەنها هی خەڵكە هی هیچ كەسێك نییە بەتەنها، هەر وەك چۆن هی هیچ حیزبێكیش نییە، ئەوە خەڵكە ئەگەر بڕیاریدا، دەتوانێت وەریبگرێتەوە. دەخوازم كەس خۆی لە بڕیارو ئیرادەی خەڵك بەگەورەتر نەزانێت، ئەگەر نا نەك هەر بچوكدەكرێتەوە، بەڵكو ڕەنگی لەسەر نەخشەی سیاسیش دەسڕێتەوە، بەعسیش باشترین نمونەیە.

پێویستە لە هەمو بارەكاندا خەممان لە هەڵبژاردنەكاندا بۆ ئەوە بێت، هاووڵاتی بون و دیموكراسیی و سەروەریی یاسا و ئاشتیی نیشتمانیی بیبەنەوە، نەك شتێكی تر.

سبەی: تێكشكاندنی‌ ته‌لیسمی‌ ترس، له‌ هه‌رێمی كوردستان به‌ گشتی‌ و له‌ هه‌ولێر و دهۆك چۆن ده‌بینی له‌ هه‌ڵمه‌تی‌ هه‌ڵبژاردنی‌ ئه‌مجاره‌ی‌ په‌رله‌مان، ئایا ئه‌و حاڵه‌ته‌ له‌ هه‌مان كاتدا شكاندنی پیلانی پێشوتری‌ پارته‌كانی ده‌سه‌ڵات نیه‌ بۆ پۆلێنی‌ هاوڵاتیانی هه‌رێم كه‌ ده‌یانویست له‌روی‌ خواست و داواكارییه‌وه‌ له‌ یه‌كدیان جیابكه‌نه‌وه‌؟
د.هەڤاڵ ئەبوبەکر: ترس، ئازایەتیی بەرهەمهێنایەوە، ئینگلیز دەڵێت ئەگەر دانەكانی شێرت دەركەوتوانە بینی، وامەزانە بەدەمتەوە پێدەكەنێت، ئەگەر ترسێك هەبێت ترسێكی پۆزەتیڤانەیە، من گیانی بەرپرسیارێتیی لە خەڵكی كوردستاندا دەبینم نەك ترس، خەڵكی جوامێری كوردستان و بەتایبەتی هەولێرو دهۆك ماتەوزەی هەمو گۆڕانكارییەكانن و ئەوانن وزە بە هەر جوڵەیەكی تر دەبەخشن، بێدەنگیی ئەوان نیشانەی توڕەبونە، نەك رازیبون، هەمو ئەوانەی ئەمڕۆ خۆیان بە بەهێزو نەبەز و نەبەرد دەزانن، هێزو هەنگاو و هیممەت و ورەو جوڵەو هەناسەو دەنگیان لە خەڵك وەرگرتوە، بۆیە خەڵك سەرچاوەو كانگای هەمو ئازایەتییەكە، هەر ئازایەتی ئەوان بو ئازادیی بەرهەمهێنا.

ئەمڕۆ ئەوەی دەترسێت ئەوانەن كە رەوایانە هێزی خەڵكیان بەكارنەهێناوە، سامان و سەروەت و سەوداو سەرو داهاتی وڵاتیان بەهەدەرداوە، یان ویستویانە هێزی خەڵك بكوژن وەك لە خۆپیشاندانەكاندا دیمان، بونەتە مایەی ئەوەی خەڵك چاویان دەربهێنرێت، یان رۆژانە بەهۆی خراپیی رێگاكانەوە سێ‌ كەس بەكارەساتی هاتوچۆ بمرێت، یان لە وڵاتی نەوتدا بە دەبەیەكی پێنج لیترییەوە بۆ نەوتی عەلادینەكەی بگەڕێت، یان لە وڵاتەكەی خۆیدا ئاوارەبێت، خانەخوێی بێ خانەو لانەبێت، لە خاكی خۆیدا كرێچی دەستی بێگانە بێت، یان دەرمان و خۆراك و كەلوپەلی بەسەرچوی گرانبەهایانە پێ بفرۆشرێت.

سبەی: له‌ 25/7 ه‌وه‌ تا ئێستا، پارته‌كانی ده‌سه‌ڵات چیانكردوه‌ تا جه‌ماوه‌ر ده‌نگیان پێ بداته‌وه‌، یاخود چیانكردوه‌ تا ده‌نگیان پێنه‌درێت؟
د.هەڤاڵ ئەبوبەکر: ئەوانەی نەیانكردوە، یان وەك پێویست نەیانكردوە، یان ویستویانە بیكەن و نەیانتوانیوە، زۆر لەوە زیاترن كە كردویانن، یان دەبو بیانكەن، هەڵبژاردن رۆژی تاقیكردنەوە سیاسییەكانە، پێویستە هەر كەس و لایەك ئەو نمرەیە وەربگرێت كە شایەنیەتی، نمرە لەسەر ئەو شتانە وەربگرێت كە كردونی، لێیبشكێندرێت لەسەر ئەوانەی نەیكردون، یان خراپیكردون، یان ناتەواوانە كردونی. دواجار ئەوە خەڵكن بڕیار دەدەن.

سبەی: كاركردنی‌ گۆڕان وه‌ك لیست له‌ هه‌ڵبژاردنی‌ ئه‌مجاره‌دا به‌ به‌راورد به‌و دو هه‌ڵبژاردنه‌ی‌ رابوردو كه‌ گۆڕان تێیاندا به‌شداربوه‌، چۆنه‌؟ پێتوایه‌ چوار ساڵی‌ رابوردوی‌ ئۆپۆزسیۆنبون چ سودێكی بۆ جه‌ماوه‌ری‌ كوردستان و خودی‌ بزوتنه‌وه‌كه‌ هه‌بوه‌؟
د.هەڤاڵ ئەبوبەکر: ئەم هەڵبژاردنە نیمچە كراوەیە، بۆیە پێویستە بەر لە لیست بایەخ بە كەسەكان (كاندیداكان) بدرێت، بەڵام وەك ئەوەی لیستی داخراو بێت هەمو لاكان بایەخی یەكەمیان بە لیستەكەیان داوە، گوڕو تین و تاوی زۆرتر دەبینم، هەڵبژاردن توانی گۆڕان رێكبخاتەوە، ناكۆكەكان كۆبكاتەوە، هاوئامانجی بخوڵقێنێتەوە، بۆتە هاندەرێكی باشی تەواوی لیستەكان تا هەڵمەتی هەڵبژاردن گەرمتر لە جاران بەڵام هێمنانەتر و مەدەنیانەتر لە جاران بەڕێوەبچێت، بونی گۆڕان، بوە هۆی خەمڵاندنی ئۆپۆزسیۆنێكی بەرەگەرا، هێزێكی مەدەنیانەی بە ئۆپۆزسیۆن بەخشیوە، مانای بەخشیوەتەوە بە سیستمی دیموكراسیی، ئەڵتەرناتیڤێكی ئامادەو بەپڕۆژەو بە سەلیقەیە بۆ دەسەڵات، ئەزمونی ئۆپۆزسیۆنبونی دەوڵەمەندكرد، كەلتوری خۆنەویستیی بەهێزتر كرد، دەنگی ناكردنی لۆژیكیانەی گەورەتركرد، ترسی تۆقێنەرانەی لە بەین برد، هێزەكانی تری فێركرد كە چیتر دۆستایەتیی ناكاتە ئەوەی بچینە باوەشی یەكەوە، ناكۆكی و جیاوازیش ناكاتە ئەوەی شەڕی یەكترو براكوژیی بكەینەوە، تاكی كوردی كردەوە بە چەق، دەسەڵاتی كردوە بە ئامانج، قەبارەی سروشتیی و ئاسایی دایەوە بە هەر كەس و لایەنێك، رقی گۆڕیوە بۆ رەخنە، رەخنە بۆ پڕۆژە، پڕۆژەی بەدیلیان بۆ كەندەڵان و درزە گەورەكانی ناو ژیان و سیستمی سیاسیی و حوكمڕانیكردن هەبوە، توانیان گیانی تۆڵە سەندنەوە بگۆڕن بە لێبوردەیی، ترسنۆكیی بگۆڕن بە ئازایەتیی، یەكتر بڕینەوە بگۆڕن بە یەكتر تەواوكردن، شەڕ بگۆڕن بە ئاشتیی، لەبری كوژاندنەوەی تروسكاییە جیاوازەكان، مۆم و چرای نوێ‌ دابگیرسێنن، تینی بوغزو كینە بگۆڕن بە تاوی پڕ هەتاوی خۆشویستنی یەكتری، ئەوەی ئێستا دەیچنینەوە بەرهەم و گەنجی  ڕەنجی چوار ساڵی ناولێنراوی ڕابردوو، چەندان ساڵی خەباتی مەدەنیی خەڵك و خودی پێكهاتە مرۆییەكانی ناو بزوتنەوەكەیشە.

سبەی: وه‌ك رۆشنبیرێك و چاودێرێكی ره‌وشی‌ سیاسی هه‌رێم، گه‌شبینیت به‌ ئه‌نجامه‌كانی‌ ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌؟
د.هەڤاڵ ئەبوبەکر: گەشبینیی و رەشبینیی ئێمە دروستیان دەكەین، ئەمانە هەردوكیان خۆیان بۆ خۆیان هۆكار نین، ئەنجامن، ئەنجامی ئەو هەوڵانەن كە دەیاندەین و دەیانخەینەگەڕ، ئەگەر ئەنجامەكان بەدڵی ئێمە نەبون، ئەوا پێویستە بزانین كە ئەوە ئێمەین وەك پێویست كارمان نەكردوە، بۆیە من بڕوام بەكاركردنە نەك بەخەوبینین، بەڵام ئەوەی گرنگە خودی هەڵبژاردنی ئەمجارەیە، كە نابێت كەس نادیدە بیگرێت، چونكە ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە، هەڵبژاردنی 21/11 و چارەنوسی دەستورو جۆری سیستمی سیاسیی و ماوەی سەرۆكایەتیی و مافی هاوڵاتیبون و جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان لە یەكترو سەروەریی یاساو بە نیشتمانیكردنی دامودەزگاو ئەجێنداو دانوستانەكان و شەفافیەت و لێپرسینەوەو خەرجیی و داهات و ئایندەی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ناوەندو ناوچەكەو دنیادا دیاریدەكاتەوە، روبەڕو جوگرافیای رەنگەكان و قەبارەی هەژمونی هێزەكان دەگۆڕێتەوەو هێزی نوێ‌ بە قەبارەو قورسایی نوێ‌، دەهێنێتە پێشەوە، ئیتر كۆتایی بە دوبەرەكیی هێزە باگراوند ئیسلامیی و باگراوند عەلمانییەكان دێت، بەرەو هاوپەیمانێتیی نوێ‌ دروستدەبن.

بۆیە پێویستە هەمومان هێمنانە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن بەڕێبكەین و بەشداریی لە پرۆسەی دەنگداندا بكەین، پێویستە لە خەمی پاراستنی یەكتردا بین، چونكە دواجار ئەوەی دەبێت بیباتەوەو ئامانجە سەرەكییەكەمانە، هاوڵاتیان و نیشتیمانن، نەك شتێكی تر.