باڵانسی سیاسی لە کورستان

ئاسۆ حامدی


بۆئەوەی کۆمەڵگایەکی ئارام و خۆشگوزەران بیناسازی بکرێت، ئەوە دەبێ هاوسەنگی کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابوری، ژینگە، فەرهەنگی لە کۆمەڵگادا هەبێت.

فاکتەرە سەرەکیەکان بۆ باڵانسی کۆمەڵگا؛
١.فاکتەری ناسیونال (فاکتەری ناوەخۆ)
٢.فاکتەری ئەقلیمی (فاکتەری دەرەوە)
٣.فاکتەری ئەنتەرناسیونال (فەکتەری دەرەوە)
لە ناوەخۆ باڵانسی کۆمەڵگا خۆی لە هەمو چۆنایەتیەکانی کۆمەڵگا دەگرێتەوە، چۆناییەتیش بریتین لە؛
چۆنایەتی ئابوری، چۆنایەتی سیاسی، چۆنایەتی کۆمەڵایەتی، چۆنایەتیەکانی ژینگە، چۆنایەتی پرۆسێسەکان (سیستەم و بەڕێوەبردن).

لە کوردستان ناهاوسەنگی لە هەمو مەیدانێکدا هەیە بچوکترین نمونە، موچەی کرێکاران و فەرمانبەران و موچەی ئەندام پەرلەمان و بەڕێوەبەریەکان، نا هاوسەنگی لە نەخشەسازی شارەکان وگەڕەکە کان جیاوازیەکی زۆریان هەیە. بەنمونە کەم ئەندامەکان هیچ حسابیان بۆ ناکرێ لە نەخشەسازی باڵەخانە و شارەکاندا. ئەم جیاوازیانە لە هەمو دایرە و قوتابخانە وسیستەمی پەروەردە و ژیانی ئاسایی هاوڵاتیان هەستیان پێدەکرێت.

ئەم هەمو جیاوازیانە لە کەلتوری کۆمەڵگا و کەلتوری رێکخراوەیی تا رەگی کۆمەڵگا چون. هەمو کەس لەم کۆمەڵگایە هەستیان پیدەکات و رەزالەتی بە هەمو بێ ماف و کەم دەرامەتەکان و خەڵکی هەژار دەدەن. ئەم هەمو نا تەباییە کە لە ئاستەکان هەیە خەڵکی هەست بە پەیوەندی و بڕوابون بە دەسەڵات و حیزب و رێکخراوەکانی کەم دەکاتەوە، مرۆڤەکان توشی سینیزم دەبن و بون. هەمو ئەم خەلکانە لە نێو واقعی کۆمەڵگادا هەمو ئەم جیاوازیە و نایەکسانیە هەست پێدەکەن. بۆ ئەوەی کۆمەڵگایەکی ئارام و خۆشگوزەران هەبێ دەبێ ئەم پێشمەرجانەی کە بوەتە هۆی دروستکردنی ئەم نایەکسانیە لەبەین ببردرێن. ئەمەش پەیوەندی بە چۆنیەتی سیستەم و ستراتیژ و کەلتور و رێکخراوبون لە کۆمەڵگادا هەیە.

ئەم هێزە ناوخۆیە کاتێ یەکگرتو دەبێ کاتێ کە خەڵکی لە کوردستان هەستی نەتەوایەتی و ئینتمای نەتەوییان لە واقع بە عەمەلی بۆ رون بوەوە. خەڵکی دەبێ لە پراکتیکدا هەست بە نەمانی ئەم جیاوازیانە بکەن یان لانی کەم کەم ببێتەوە.

چاکسازی لە کۆمەڵگا و بونی هاوسەنگی لە چۆنایەتیەکانی کۆمەڵگا لە گرەوی هاتنە مەیدانی کۆمەڵانی خەڵکە بە هۆشیاری و دیموکراسی لە رێگای دیالۆگ و دور لە توندوتیژی دایە. هەم دەسەڵات و هەم ئۆپۆزسیۆن و هەم هاوڵاتیان ماف و ئەرک و لێپرسراویەتیان هەیە. بەڵام بەداخەوە لەم نێوەدا هەر دەسەڵات لەم نێوەدا تجاوز بە ماف و ئەرک و لێپرسراویەتی دەکا، هەم ئۆپۆزسیۆنێکی کارا نەیتوانیوە ئەلتەرناتیڤی دروست بخاتەڕو، هاوڵاتیان هەردەم قوربانین.


ئەگەری دامەزراندنی حکومەتی بنکەفراوان هەیە، یەکێ لە هەرە ناڕۆشنیەکان و دڵەڕاوکێیەک کە کۆمەڵانی خەڵک هەی بێ نەبونی چاودێریەکی جدیە لە کاروبارەکانی حکومەت، چونکە ئۆپۆزسیۆنێ نیە لە رێگای شەقام و لە رێگای هێزەکانیەوە بتوانێ بەربەرەکانێ حکومەت بکات. ئەم مۆدێلە لە حوکمکردنە بۆ دەسەڵات خۆشترین مۆدێلە، بەڵام بۆ کۆمەڵانی خەڵک نا چالاکترین مۆدێلی حوکمە، چونکە حکومەتێکی بێ رکابەرییە و هەموان لە دەسەڵاتدان و دابەشکردنی دەسەڵاتە لەگەڵ سەرمایەی کۆمەڵایەتی (خەڵکی وای بۆ دەچن _ رەنگە هیچ بنەمایەکی نەبێ). ئەگەر حکومەتی بنکەفراوان توانی بەردی بناغەی کۆمەڵگایەکی هاوسەنگ و پتەو بینابکا ئەوە سەرکەوتنێکی گەورەیە لەم دەورانەدا، بەڵام ئەمە قورسترین ئەرکە لەمکاتەدا.

پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی، یەكلاکردنەوەی هەمو گرفتە مێژوی و سیاسی و ئابوری و خاک لەگەڵ حکومەتی عێراقی بەناو فیدراڵی، مەسەلەی سنور و هێزەکانی تری نێو کوردستان بەتایبەت لە ناوچە کانی ماددەی ١٤٠دا.

حکومەتەکانی عێراقی و ئێرانی و سوری و تورکی هەمویان هەماهەنگ کار بۆ شکستی کیانێکی نەتەوەیی دەکەن. میللەتی کورد بە نا یەکگرتوی لە هەمو ناوچەکانی خۆیدا ناتوانێ لەم دەورانە باڵانس لەگەڵ دراوسێکانی بپارێزێ. دوژمنان یەکرتون و گەل پەرتەوازە.

نەبونی دیپلۆماسیەتیكی کوردی لەم دەورانەدا و ناهاوسەنگی لە تواناکانی ماددی و سەربازی و دیپلۆماسی بەنمونە ئێرانیەکان و تورکەکان لەم نێوەدا کێشەکانیان لەلایەک دەگوزنەوە بۆ کوردستان لەلایەکی تریش لە هەوڵی خواردن و بردنی پارچە خۆشەکەی کێکی وزەی کوردستاننن. کورد وەک نەتەوە هەماهەنگ نیە لەم دەورانە و لە لایەکی تر مەوقعیەتی ئێران لە ناوچەکە لەگەڵ تورکیا لە رۆژهەڵاتی ناوەندا رۆشنە، کە چ کاریگەریەکیان هەیە هەر لە کێشەی ئیسرائیل و عەرەب، شۆڕش لە سوریا، لە کوردستان و میسر و ...هتد.

رەنگدانەوەی ئەم نا هاوسەنگیە لە ناوخۆ، لە ئەقلیم بە خستنەبەری هەمان نا هاوسەنگی لە ئەنتەرناسیۆنال بۆ مەقعیەتی گەلی کورد دروستکردوە. هەڵوێستی دیپلۆماسیەتی کوردی و هەژاری لەم نێوەدا بوەتە هۆیەکی گرنگ بە لەدەستدانی لایەنگری و هاوسەنگی لە پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکاندا. لەلایەکی تریش وڵاتانی زلهێز هەردەم بەئاشکرا دەڵێن قازانجی بەرزی نەتەوەیی وڵاتانی خۆیان دۆست و دوژمنانی وڵاتەکانیان دیاری دەکەن و هیچ دۆست و دوژمنێکی هەمیشەییان نیە، تەنها قازانجی بەرزی نەتەوەیی بەردەوامیان هەیە.

ئەگەر حکومەتی ئایندەی کوردستان کاربکات بۆ هاوسەنگی کۆمەڵگا دەبێ لە خۆیەوە دەست پێبکات و لە چوار خاڵی سەرەکی ستراتیژ و کەلتور و سیستەم و رێکخراوبون بە بەرنامەی دروست و کارنامەی دروست. هێرشە دەرەکیەکان لەسەر کۆمەڵگای کوردستان زۆر زۆرن و هەمەلایەنن، نەک هەر مەسەلەی سەربازی و تیرۆر و هێرش بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی، نەک هەر مەسەلەی سنور و ناوچە دابڕاوەکان، بەڵکو سیاسەتەکانی ناوەخۆ و مەسەلەکانی وزەو سامانە نەتەوەییەکان و داهاتی نەتەوەیی و داهاتی تاکەکان و مەسەلەی پەروەردەو خوێندن و مرۆڤ وەک سەرمایەیەکی سەرەکی و گرنگ لە کۆمەڵگادا. ئەوەی گرنگی پێبدرێ گۆڕین لە کەلتور و باوەڕێکە کە مرۆڤ ئەسیر و بێکار و بێ بەرهەم دەکات، کۆمەڵگا دەکاتە کۆمەڵگایەکی بەرخۆری. هەروەها مەسەلەی گرنگیدان بە دیپلۆماسیەتی نەتەوەیی و کارکردن بۆ هاوتەبایی و یەکترقەبوڵکردن لەگەڵ وڵاتانی ئەقلیم و نەتەوە جیاجیاکاندا. بەڵام بەم شێوەیە کارکردنەی ئێستا ئەم هەمو وەزعانەی هەیە زۆر زەحمەتە هیچی لێ سەوز ببێت.

لە نا باڵانسەوە بۆ باڵانس قوربانی لە هەموان دەوێ، دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن و هاوڵاتیان، بەڵام بەشی شێر بەر دەسەڵات دەکەوێ، هێشتا زوە حوکم لەسەر حکومەتی بنکە فراوان بدەین لە چوار ساڵی ئایندەدا، بەڵام مێژو شەرم لە کەس ناکات.

29/12/2013 بینین: 6009
وتاره‌کانی تری نوسه‌ر
هه‌ده‌په؛ هیوایەک بۆ یەکگرتنی نەتەوە!...
شەڕی کورد و داعش، چاوەڕوانکراوە داعش دوبارە هێرشەکانی بۆ سەر کوردستان دەستپێبکاتەوە!...
کۆنفراسی گلۆبال دەربارەی فەزای سایبەر 2015 (سیستەمەکانی ئەلکترۆنی) لە لاهای - هۆڵەندا!...
یەشار کەمال ماڵئاوا، بەڵام پاڵەوانی رۆمانەکانت لە کۆمەڵگادا هەردەمێنن!...
چارەنوسی نەتەوەکەمان...
شکستی سیستەمی بەرگری پێشمەرگەی کوردستان لەدژی داعش لە ناوچەکانی شەنگال و جەلەولا...
سەربەخۆیی کوردستان و ریسکەکانی (مجازەفە) میللەتی کورد لە باشوردا...
رێکخراو و بەرنامەی Calamity (نا ئارامی یان باری نائاسایی)...
کابینەی هەشت لایەنە نێگەتیڤ و پۆزەتیڤەکانی...
گوندەکەمان هیچ دزی لێ نیە!...
گەندەڵی لە کۆمەڵگای کوردستان و ستراتیژی کۆمەڵگا؛ بزوتنەوەی دژی گەندەڵی...
کۆنگرەی ئەتۆمی ٢٠١٤ لە لاهای و میللەتی کورد لە باشوریش هەر خەریکی موچەیە!...
ئارییل شارۆن جەستەی مرد، بەڵام!...
کوشتن بۆتە بەشێ لە ژیانی میللەتی کورد...
گۆشەگیری لە هزری نەتەوەیی لە پراکتیکدا...
کۆمەڵگای کوردستان دواکاری چ حکومەتێکە؟...
هه‌روا ده‌زانم دوێنێیەی ئەرسەلان بایز و چەند وشەیەک!...
هەفتەیەک لە قاهیرەو ئەزمونێکی بێ وێنە...
گەڕانەوەی گەریلاکان بۆ قەندیل و ئاواتەکان...
گۆڕانی سەرۆک و گۆڕانی کۆمەڵگا...
1ی ئایارو داخوازیەکانی کرێکاران لە کوردستان...
لەنێوان مردن و ژیانی مارگریت تاچەردا!...
کۆمەڵگای کوردستان لەنێو گێژاوی ئیقلیمیدا!...
کێشەی نێوان کەلتوری عەشایری و کەلتوری شارستانی لە کۆمەڵگای کوردستاندا...
ساڵی 2012، ساڵی تەڵاقدانی سیاسی!...
کێشەی سوننە و شیعە لە عێراق و کاریگەری لەسەر میللەتی کورد...
پرسە نەتەوەییەکان و چینایەتیەکان لەم دەورانەدا...
ستراتیژی بەرگری نوێ ی ئەمەریکا و کاریگەریەکان...
پەتای کولێرا و گرفتەکانی ئینفراستەکچەرلە کۆمەڵگا...
سروشتی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگای کوردستان و ئامادەگیەکانی بۆ گۆڕان...
وێنه‌کانی نێو (دڵم به‌ باخچه‌ ده‌سوتێت...! له‌نوسینی شێرزاد حه‌سه‌ن)!...
چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌کی جۆراوجۆر و کۆمه‌ڵگای کوردستان...
هاوکێشه‌ی ریسک و وه‌زعیه‌تی سیاسی ...
میسۆدی ته‌وه‌ره‌کان و ستراتیژی دروست! ...
‌له‌ په‌راوێزی روداوه‌کانی ئه‌م دواییانه‌ له‌ کوردستان...
وشه‌ و هێز، هێزی وشه‌ و که‌لتور و ستراکتوری سیاسی له‌ کوردستان!...
په‌یوه‌ندیه‌کان و گۆڕان له‌ پرۆسێسه‌کانی رێکخراودا...
ریفۆرم له‌ کۆیله‌تیتی دا و سه‌رخه‌تی چاره‌سه‌ره‌کان!...
نوێخوازی و داهێنان له‌ سیاسه‌تی ئابوری له‌ کوردستان...
تێماکان (ده‌سته‌واژه‌کان) گرنگه‌کان له‌ کۆمه‌ڵگای کوردستاندا...
قه‌یران و زانستی کۆمونیکه‌یشن...
سیاسه‌تی حکومه‌تی حیزبی و ناڕه‌زایه‌تیه‌کان...
ناڕه‌زایه‌تی و شعار و هه‌ڵوه‌سته‌یه‌ک...
له‌ په‌راوێزی به‌ردبارانکردن و گوله‌ بارانکردنی هاوڵاتیانی شاری هه‌ڵمه‌ت و قوربانی...
دانسی کورسیه‌کان - خۆپیشاندانه‌ جه‌ماوه‌ریه‌کان و ستراتیژ...
روداوه‌کانی ئه‌م دواییه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ند و جۆربه‌جۆره‌کان له‌ رێکخراوبوندا و مۆدێلی ستار...
دوریه‌کانی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی و ‌هه‌ڕه‌شه‌‌ جیاجیاکان...
کاریگه‌ریه‌کان و زانستی که‌‌سایه‌تی
کۆمه‌ڵگای کوردستان و رێکخراوبون وه‌کو نمونه‌یه‌کی زیندو‌...
چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌کی گرنگ و سلوکی کۆمه‌ڵایه‌تی له‌ کوردستان...
بڕیاره‌ سه‌ره‌کیه‌کانی بۆش و چه‌ند په‌یڤێک...
سلوکی سیاسی حیزبه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌کان له کوردستان...
له‌ ژن کوشتنه‌وه‌ بۆ بازرگانی به‌ له‌شی ژنان، شه‌ره‌ف چ پێناسه‌یه‌کی ده‌وێ له‌ کۆمه‌ڵگای کوردیدا...
ئازادی بیروباوه‌ڕ له کورستان...
مه‌سه‌له‌ی ئازادی و دیموکراسی له‌ کوردستان
رابردو _ ئێستا _ داهاتو...
چه‌مکی دیپلۆماسیه‌ت و دیپلۆماسیه‌تی کورد...
پرۆگرامی به‌ڕێوه‌بردن و لێپرسراویه‌تی پرۆسێسه‌کان و پرۆژه‌ ستراتیژه‌کان...
خه‌یاڵێکی خوێناوی شێرزاد حه‌سه‌ن و دونیای واقعی ئێمه......
تۆپبارانه‌کانی ئێران و چه‌ند سه‌رنجێ...
مۆدێلی بلاک بۆکس و روداوه‌کانی ئه‌م دواییانه‌ له‌ کوردستان...
رێکخراوبون و چۆنایه‌تیه‌کان و مۆدیڵیکی ساده‌...
چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌ک سه‌باره‌ت به‌ نه‌خشه‌سازی شاره‌کان له‌ کوردستان...
چاککردنی کۆمه‌ڵگای کوردستان
دامه‌زراندنی تۆڕی شاره‌کان وه‌کو سیسته‌مێکی نه‌خشه‌سازی کۆمه‌ڵگای مۆدێرن...
سکانداڵی کڵێسا کاسۆلیکه‌کان له‌ هۆڵه‌ندا و زه‌نگێ بۆ هه‌موان! ...
یاسای کاری کرێکاری و پێویستیه‌تی فدراسیۆنی کرێکاران و کارمه‌ندان له‌ کوردستان...
کێشه‌ به‌رنامه‌یی یان که‌سایه‌تیه‌کان له‌ کوردستان...
هه‌ندێ مه‌سه‌له‌ سه‌باره‌ت به‌ رابه‌ر*...
ئارشیتێکتی پرۆسێسه‌کان ...
قوربانیانی ده‌زگا هه‌واڵگریه‌کان له‌ جیهان......
مه‌سه‌له‌ی ئینێرژی له‌ کوردستان...
پێشنهادێک بۆ بنیاتنانی ئه‌رشیفێکی نه‌ته‌وه‌یی سه‌راسه‌ری له‌ کوردستان...
رویه‌کی شاراوه‌ی گه‌نده‌ڵی له‌ کوردستان...
تیچاوێک به‌ نه‌وه‌کانی گه‌ل له‌ نێو سیسته‌می به‌ڕێوه‌بردن و پرۆسێسه‌کان له‌ کوردستان دا...
کۆنگره‌ی گۆڕانی که‌ش و ئاو وهه‌وا له‌ کۆپنهاگن...
ریسک ئه‌نالیزه‌ (ته‌ته‌ڵه‌کردن یان (شیکردنه‌وه‌)ی مجازه‌فه‌) و مه‌سه‌له‌ی که‌رکوک...
یۆتۆپیای هیزی سێیه‌م له‌ کوردستانی ئازاد و دیموکراسی دا!...
رکودی ئابوری ئێستا وهه‌لومه‌رجه‌کانی ...
کورد له‌ هاوکێشه‌ سیاسیه‌کانی عێراقدا ...
مادده‌ی 140 له‌ نێوان ژیان و مردن و نه‌وه‌کانی ئاینده‌دا...
هه‌ڵبژاردن و چه‌مکی دیموکراسی، ئه‌م دواییانه‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ند و کوردستان...
په‌یڕه‌و، روانگه‌، ستراتیژ...
ماسته‌رپلانی هه‌ولێر و چه‌ند وشه‌یه‌ك! ...
گرفته‌ ژینگه‌ییه‌کان له‌ کوردستان ...
چۆنیه‌تی گه‌شه‌سه‌ندنی تیمه‌کانی کارکردن له‌ رێکخراودا ...
گه‌شه‌ی که‌سایه‌تی و گۆڕان له‌که‌سایه‌تی ئینسانه‌کان...
له‌ "حه‌ره‌س قه‌ومی"ه‌وه‌ بۆ "فه‌وجی‌ خه‌فیفـه‌"و بۆ "ئه‌نجومه‌نی‌ ئیسناد" ...
گرفته‌ ستراتیژیه‌کانی کۆمه‌ڵگای کوردستان ...
به‌ کورتی: سه‌رچاوه‌کانی گه‌نده‌ڵی له‌ کوردستان...
رێگریه‌کانی به‌رده‌م ئاستی هۆشیاری کۆمه‌ڵگا و رێکخراوبون، مۆدێلێک...
نیگایه‌ک له‌ مه‌سه‌له‌ی ڕابه‌ری له‌ ڕێکخراوه‌کاندا و مۆدێلێکی ئاڵوگۆڕ...
که‌لتووری کۆمه‌ڵگا و که‌لتووری رێکخراو ...
چاککردنی کۆمه‌ڵگای کوردستان و گرفته‌کانی ! ...
قه‌یرانی کریدیت له‌ ئه‌مه‌ریکا و کاریگه‌ره‌کانی! ...
ته‌ندروستی کۆمه‌ڵگا
(رێکخراو و تاکه‌کان)...
نوێترین هه‌واڵ...
(سبەى) خۆى نوێ دەکاتەوە ...
ئه‌مڕۆ مه‌كته‌بی‌ سیاسی‌ و سه‌ركردایه‌تی‌ و ئه‌میری‌ كۆمه‌ڵ هەڵدەبژێردرێن...
به‌رشه‌لۆنه‌ دوه‌م نازناوی ئه‌م وه‌رزه‌ی به‌ده‌ستهێنا...
داعش زیندانی تەدمور دەتەقێنێتەوە...
سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان: دەستور دەبێت سەقامگیری بەدیبهێنێت...
لیژنەی دەستور هەفتەی چوارجار كۆدەبێتەوە...
بان كی مۆن: 25 هەزار بیانی چونەتەناو گروپە تیرۆرستییەكانەوە...
یەپەگە ئۆپەراسیۆنی دابڕینی داعش لە تورکیا و بەستنەوەی جزیرە و کۆبانی پێکەوە جێبە...
بەڤیدیۆ؛ زەمینلەرزەیەک ژاپۆن دەهەژێنێت .. مەترسی تسۆنامییەکی دیکە دەکرێت...
گۆڕێکی بە کۆمەڵی ئێزیدییەکان دەدۆزرێتەوە .. تەرمی (20) ژن و (33) منداڵ و پیری تێ...
بەڤیدیۆ؛ سیناریۆکانی دابەش بونی عێراق...
داعش هێرش دەکاتە سەر شاری حەسەکە...
عه‌بادی: جیاوازی له‌ نێوان کەوتنی رومادی و موسڵدا هه‌یه‌ ...
عەلی باپیر لە کۆنگرەی حیزبەکەیدا رەخنەی توند لە حکومەت دەگرێت...
(20) سه‌ركرده‌ی داعش لە ئەنبار کوژران...
پێشمەرگە شكست بە هێرشێكی داعش دەهێنێت...
هەرێم و بیلاروسیا پرۆتۆکۆڵێکیان واژۆ کرد...
بیرلسكۆنی: میلان نافرۆشین...
باندێکی (10) کەسى دەستگیر دەکرێن...
شاندێکى گۆڕان بۆ پشتیوانی کورد دەچێتە باکور ...
''لە ساڵێکدا بیانیه‌كانی ناو داعش بەرێژەى (70%) زیادیان کردوە''...
یەک ملیۆن نەمام لە بەردەم مەترسیی وشکبوندان...
بریمه‌ر داوا دەکات چەک بە کورد بدرێت ...
حوسیەکان پارێزگارى سەنعایان کوشت ...
ئێران دەستگیرکردنى چه‌ند تۆڕێكی‌ سه‌ر به‌ داعش رادەگەیەنێت ...