|
کۆبانێ و دابڕان لەمێژو
|
مەحمود عەبدوڵا
دابڕان لەمێژو، سەرەتایەکە بۆ بەدەوڵەت بون، هەر روداوێکی گەورە بنچینەی مێژویەکی نوێ دادەنێت و، دەبێتە هێڵی جیاکەرەوەی نێوان کۆن و نوێ، کۆبانێ هێڵی جیاکەرەوەی مێژوە بۆ گەلی کورد، دیوارێکی هەڵچنراوە لەنێوان دوێنێ و ئەمڕۆدا.
ئەوەی لەکۆبانێ رودەدات، توڕە بونی سەرۆک خێڵێک نییە، راپەڕینی بنەماڵەیەکی ئەرستۆ کراتی ئاینی نییە، ئەوانەی لەکۆبانێ دەجەنگن دەروێشی شێخی تەریقەت نین، ئەوان شەڕڤانن، شەڕڤانانێک کە فەلسەفەیەکیان لەپشتە، فەلسەفەی ئازادی، ژیان، ژن، فەلسەفەیەکە کە لەشیکردنەوەی مێژو هەڵهێنجراوە،لەدەرگای هەموسەردەمەکانی داوە،ئەو فەلسەفەیەی کە پێناسەی ئازادی، ژیان، ژن-ی کردوە، کێشەکانی دۆزیوەتەوە و چارەسەری پێشنیار کردوە.
ئەم فەلسەفەیە لەهەمانکاتدا شۆڕشێکی کۆمەڵایەتیشە، دابڕانە لەمێژوی نێرسالاری و گەڕاندنەوەی شکۆیە بۆ ژن، ئیتر ژنانی کورد نەک بەکەنیزەک نابرێن، بەڵکو بەرگری دەکەن، بەرگرییەک کە هەر کۆمەڵگایەکی نێر سالار شەرم لەمێژوی نێرسالاری خۆی دەکات .
مێژوی کورد لێوانلێوە، لەڕاپەڕین و جوڵانەوە، لەکەوتن و هەستانەوە، بەڵام ئەو راپەڕینانە هاندەری جیاوازیان هەبون، زۆر جار زیانیان بەدۆزی کورد گەیاندوە، وزەی کۆمەڵگایان بەکار هێناوە بۆ پاڵنانی رەوڕەوەی مێژوی میللەتانی ترو خزمەتیان بە بەرژەوەندی گەلانی تورک و فارس و عەرەب کردوە، چونکە لەئەساسدا عەقڵێکی نەتەوەیی لەپشت ئەم راپەڕینانەوە نەبوە، تەنانەت نیمچە رێککەوتنێکیش ئەگەر لەنێوان میرنشینەکان دا هەبوبێت ئەم رێککەوتنە لەپێناو رزگاری گەلی کورد نەبوە، بەڵکو بۆ مانەوەی کاتی دەسەڵاتی میرەکان بوە و بەحەزی داگیرکەرانی کورد بوە، رێککەوتن نامەی نێوان سوڵتانی عوسمانی و مەلا ئیدریسی بەدلیسی -نمونەیەکی ئاشکرایە کە دواتر بە مەلا ئیدریسیان دەوت مەلا ئیبلیس.. بڕوانە کوردناسی بازیل نیکتین .
بێگومان ئەم هەڵوێستەی کورد کە بریتییە لەپشتگیری کورد بۆ دەوڵەتی عوسمانی بەسەر هاوتا فارسەکەیدا بۆتە هۆی قەڵەوکردنی دوژمنێک بەسەر دوژمنێکی دیکەدا کە ئەوانیش هەردوکیان هەوڵی لاواز کردنی کوردیانداوە. خۆ ئەگەر ئەوکاتە کورد عەقڵێکی سیاسی و نەتەوەیی هەبوایە، بێگومان دەیان توانی کیانێکی سەربەخۆ دابمەزرێنن، چونکە هێزێکی زۆریان هەبوە، کە توانای راگرتنی باڵانسی هێزی هەبوە بۆ هەریەکە لەدەوڵەتی عوسمانی و دەوڵەتی سەفەوی.
وەک چۆن سەڵاحەدین شەڕی خاچ پەرستانی کرد، دەیتوانی شەڕی داگیرکەرانی کوردستانیش بکات، بەڵام ئەیوبیەکان دوژمنی دوژمنەکەیان تێکشکاند، هەمان شت دوبارەدەبێتەوە کاتێک ئینگلیزەکان دێن بۆ عێراق شێخ مەحمود دەچێت بۆ بەسرە و روبەڕوی دوژمنی دوژمنەکەی دەبێتەوە لەشەڕی شوعەیبە.
لەدوای کەوتنی موسڵ، سەرکردایەتی سیاسی کورد، باسیان لەدراوسێیەکی تازە دەکرد، بەدرێژایی (١٠٥٠)کم خۆی ئەوە داننان بو بەدەسەڵاتی داعش کەواتە باشور کەوتە هەڵەیەکی گەورە، چونکە ئەوان حیسابی ئەوەیان نەکردوە کە ئەوان تیرۆرستن و دەوڵەتە دراوسێکان ئەرکیان لەسەر یەکتر هەیە .
ئەم هەرزەییە سیاسییە تائێستاش لای هەندێ هێزی سیاسی بەردەوامە لەکوردستاندا، بەتایبەت لەباشور کە هێزە سیاسیەکان مشتومڕی ئەوە دەکەن ئاخۆ کام لەئێران و تورکیا دۆستی کوردن. یاخود لەسەر دوپەت یاری دەکەن. کورد پێویستە هێزی خۆی ئاڕاستەی دەرەوەبکات، بەستنی هاوپەیمانی لەگەڵ دەوڵەت و لایەنێک بەدژی لایەنێکی تر بەزیانی کورد تەواودەبێت، بەڵکو پێویستە کورد سیاسەتێکی واقیعانەی هەبێت، خۆی شەڕی خاک بکات و پەیوەندیەکانی لەگەڵ وڵاتان بکات بەئەمری واقیع، واتە هەر بەڕاستی ئەو لایەنەی دەبێتە دۆستی کورد ترسی لەدەستدانی دۆستایەتیەکەی هەبێت، نەک بۆ مەبەستێکی تر، وەک ئەوەی تورکیا دۆستایەتیەکی ساختە نەبێت.
بەڵام جیاوازی کۆبانێ لەوەدایە کە لەسەر ئاستی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگای کوردی بێدار کردەوە، هەموان چاویان لەوەیە کۆبانێ سەربکەوێ بەبێ هیچ ئینتیمایەکی سیاسی و ئاینی، بەرگری قارەمانانەی ئەوان و ئیرادەی بەهێزیان رۆحی بەبەر نەتەوەدا کردەوە، خوێنێکی تازە لەدەماری کورد دەگەڕێت، هەر دەڵێی نیشتیمان ژانی ئازادی گرتوە. هەر کەسێک شەڕڤانان دەبینێ حەزدەکات لەکۆبانی بمرێت .
ئیتر لەدوای بینینی دیمەنەکانی کۆبانێ، تاکی کورد لەپێناو دنیایەکی دیکەدا ناجەنگێ، بەڵکو لەپێناو ژیانێکی ئازاد-دا دەجەنگێ ئەو ئیتر سەربازی خودا نییە سەربازی شێخ و پیاوی بنەماڵە و موریدی تەکیە نییە، ئەو تاکە هۆشیارە سەربازی نیشتیمانەو بەس، ئەو دابڕاوە لەمێژو.
لەسەر ئاستی سیاسی و سەربازی شەڕڤانان و هێزی پەکەکە دەستپێشخەرییان کرد بۆ بەرگری لەباشور، ئەمە خۆی روداوێکی دەگمەنە لەمێژوی کورد دا، ئەوان هاتن بێئەوەی روخسەت لەداگیرکەرانی کوردستان وەربگرن. پاشان چونی هێزی پێشمەرگە بۆ خۆی خاڵێکی بەهێزە بەشێکە لەو دابڕانەی کۆبانێ سەپاندی و کردی بە ئەمری واقیع.
ئەحمەدی خانی لەسەدەی حەڤدەدا، لەداستانی مەم وزیندا ئەو راستییە دەخاتەڕو کە کوردان یەکبگرن داگیرکەرانی کوردستان وێکڕا دەبن بەغولامی نەتەوەی کورد و، کورد چیدی ژێردەستە نابێت. بۆیە دەبینین لەئەدەبیاتی شاعیرانی کورددا دەمێکە دابڕان لەمێژو وەک پێویستییەکی گرنگ بۆ رزگاری خراوەتەڕو، بەڵام ئەوە عەقڵی سیاسی کوردە، یاخود هێزەکانی کوردن لەم راستییە تێنەگەیشتون، یان خۆیان لاداوە. بەڵام کۆبانێ ئەو راستیەی سەلماند کە ئازادییەک داگیرکەران سنورەکەی دیاریبکەن کۆیلایەتییەکی ئارەزومەندانەیە، ئازادی راستەقینە تەنها لەڕێگای خەباتێکی راستەقینە بەدیدێت. دەشێ بڵێین خۆپیشاندان و سەرهەڵدانی باکور تورکیای ناچارکردبێت بە رازیبون بەوەی هێزی پێشمەرگە لەخاکی ژێردەسەڵاتی تورکیاوە بچێتە کۆبانی، خۆئەگەر فشاری خۆرئاواش بێت، هەر دەرئەنجامی ئەو واقیعەیە کە لەکۆبانی هەیە. بەڵێ کۆبانێ روداوێکی مێژویی گەورەیە، لانیکەم گەر بەڕوکەشیش بێت، هەمو هێزەکانی سەرتاسەری کوردستانی تەسلیمی ئەو راستییەکرد کە یەک کوردستان هەیە، یەک خەباتی دەوێت، تەنانەت ئەو هێزەی کە خەندەقی بەڕوی خۆرئاوادا لێدا ناچار دەبێت بچێتە ژێر باری ئیرادەی گەل و هیچ پاساوێکی لۆژیکی نییە بۆ ئەوەی دژایەتی گەلی خۆرئاوا بکات، چونکە نەتەوە بێداربۆتەوە، خەریکە بەتەواوی لەمێژو دادەبڕێت، هیچ هێزێک ناتوانێت سنورێک دروست بکات لە نێوانی ئەم هەستە نەتەوەییە .کەوتە هۆکاری دروستنەبونی دەوڵەتی کوردی دانەبڕانە لەمێژو، ئەگەرنا کور بۆچی دەوڵەتی نییە؟
بۆ وەڵامی ئەم پرسە دو ئەرکی مێژویی گرنگمان لەسەر شانە یەکەم راستکردنەوەی مێژو، دوەم تێگەیشتن لەمێژو شیکردنەوەی بە شێوەیەکی زانستی مەبەستمان لەڕاستکردنەوەی مێژو و داماڵینیەتی لەخورافیات، چونکە مێژو بە قەدەر ئاین تێکەڵ بە خورافیات بوە، دوەم بێلایەنی لەڕاڤەکردنی مێژو و بەواتای بەزانستی کردنی مێژو دێت، چونکە لەمێژوی کورد دا روداوەکانی مێژو گەڕێنراونەوە بۆ یەک کەس! وەک راپەڕینی فڵان و یاخی بونی فڵان! بەڵام راستییەکەی ئەوەیە خاوەنی راستەقینەی خەبات و تێکۆشانەکان گەلە،نەک بنەماڵەیەک،یان شێخێک، ئاغایەک هتد. ئەم راستییەش لەکۆبانێ خۆی بەرجەستەدەکات ئێستا لەجیاتی سەرۆک خێڵێک، شارێک رەمزی نەتەوەیە، شارێک لەڕیزی ستالینیگرادو وڵاتێک قارەمان وەک ڤێتنام. لەمبارەیەوە کەمال مەزهەر دەڵێت: "رەوڕەوەی مێژو یەکجار گەورەیە کە لەوێزەی هیچ کەسێکدا نییە گەل هەموی خاوەنی مێژوە بە چاک و خراپییەوە".
دو هۆکار رۆڵ دەگێڕن لەپاشخستنی دۆزی نەتەوەیەک، کە بۆ نەتەوەی کوردیش هەروایە یەکەم هۆکارە ناوخۆییەکان، دوەم هۆکارە دەرەکییەکان، بەڵام دوەم بەرەنجامی یەکەمیانە واتە یەکەمیان هۆکاری سەرەکییە و دوەمیان لاوەکی، چونکە ئەگەر میللەتێک لەناو خۆدا ویستی یەکگرتویی هە بێت، بێگومان دەبێتە هۆی لاوازی دەستی دەرەکی لەم مەسەلەیەدا، بەڵام ئایا نەتەوەی کورد ئەم خواستەی نییە؟ یان ئەم خواستەی لێ دەدزرێت لەلایەن حیزب و بنەماڵە؟ گومانی تیادانییە کە نەتەوەی کورد خواستی سەر بە خۆیی هەبوە، بەڵەم رابەرەکانی خێڵەکی و بنەماڵەیی بون، نەتەوە و دەوڵەتیان بەقوربانی بنەماڵە و خێڵ کردوە. دیسان کۆبانێ ئەو راستییە دەسەلمێنێت کە بڕینی دەستی دەرەکی بەهێزمان دەکات و متمانەی دەوڵەتان تەنها لەڕێگەی ئیرادەیەکی بەهێز بەدەستدێت کە ئیرادەی بەرگری راستەقینەیە، وەک ئەوبەرگریەی لەکۆبانی دەکرێت.
|
|
|
|