|
چهند جه‌مسه‌رێکی یه‌کێتی بۆ واده‌که‌ن؟
|
چیا عه‌باس
راستیه‌کی حاشاهه‌ڵنه‌گره که چه‌مکه‌کانی بڕاوه و دۆڕاو به تێگه‌یشتنه کلاسیکیه‌کان له جه‌نگی دژه تێرۆر له‌م سه‌رده‌مه‌دا ئاکامی کۆنکرێتی ئه‌و جه‌نگه نین، وه‌ک ئاگربه‌ست و رێکه‌وتن یا شکاندنی ته‌واوی لایهنێک و ته‌سلیم بون. هه‌ر دولایه‌نی ئه‌م شه‌ڕه پێڕه‌وی پلانی ستراتیژی خۆیان ده‌که‌ن. لایه‌نی شارستانیه‌ت کارده‌کات تا له پلان و جموجۆڵی لایه‌نی تێرۆر به‌ئاگابێت و ئاماده‌کاری و کاری پێویست بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌یان بکات، هاوکاتیش ژیانی رۆژانه‌ی هاوڵاتی و ئاشتی و ئارامی کۆمه‌ڵایه‌تی و کاروباری حوکمڕانی ئاسایی به‌ڕێوه‌بچن، لایه‌نی تێرۆریش هه‌وڵ ده‌دات به‌ڕێگه‌ی کوشتن و تۆقاندن ئه‌م جومگانه تێکبدات و کۆمه‌ڵگا و حوکمڕانی ئیفلیج بکات، ئه‌زمونه‌کانی ئه‌لقاعیده و تاڵیبان ئه‌م راستیانه ده‌سه‌لمێنن.
داعش وه‌ک هێزێکی تێرۆریستی کلاسیکی کارناکات، خاوه‌نی بنه‌ماکانی ده‌وڵه‌ت و داموده‌زگا و شه‌رع و یاسا و پاره و سوپا و چه‌که، پانتاییه‌کی جوگرافی به‌رینی کۆنترۆڵ کردوه و زیاتر له 3 ملیۆن که‌س تێیدا ده‌ژین، واته هێزێکی شاردراو نیه و کاره‌کانی چاوه‌ڕوان کراون. وێرای ئه‌م راستیانه دۆخی ئێستای باشوری کوردستان له‌شه‌ڕی دژ به‌داعشدا له‌و هاوکێشه‌یه‌‌ی سه‌ره‌وه ده‌رناچێت، بۆیه ئه‌رکێکی سه‌ره‌کی حکومه‌تی هه‌رێم و هێزه نیشتمانیه‌کان و هاوڵاتیانی باشوره به‌وردی کار له‌سه‌ر پلانی به‌ره‌نگاربونه‌وه بکه‌ن، به‌کورتی ته‌نها وه‌ستانه‌وه‌ی چه‌کداری دژ به تێرۆریستان کرۆکی شه‌ڕه‌که و جێبه‌جێکردنی ستراتیژی دژه تێرۆر دروست ناکات.
وێرای ئه‌وه‌ی بواره‌کانی حوکمڕانی له هه‌رێم گه‌لێک سه‌قه‌تی و ناڕه‌وایی و گه‌نده‌ڵی له مێژه شه‌که‌تیان کردون، زیاده بۆ ئه‌مه‌ش ناحه‌زان و دوژمنانی کورد له عێراق و ناوچه‌که به‌رێگه‌ی گه‌مارۆدانی ئابوری و سیاسی باشور ده‌یانه‌وێت پێگه‌ی کورد له‌م دۆخه‌دا به‌جۆرێک لاواز بکه‌ن که تسلیمی ئیراده‌ی ئه‌وان بێت، به‌شێکی قه‌یرانی موچه و بودجه له‌وێوه سه‌رچاوه‌ی کردوه.
راسته گوزه‌رانی خه‌ڵک له‌سایه‌ی دواکه‌وتنی موچه زۆر قورس بوه و لاوازبونی جموجۆڵی ئابوری له‌سایه‌ی قه‌یرانی داراییدا دۆخه‌که‌ی هێنده‌ی تر دژوار کردوه، به‌ڵام ناشێت له‌بیری بکه‌ین که باشور له حاڵه‌تی شه‌ڕدایه له‌گه‌ڵ دڕەنده‌ترین و به‌تواناترین گروپی تیرۆریستی له دنیادا، هاوڵاتیانی هه‌رێم ئه‌مه‌کانه له‌م راستیه تێگه‌یشتون و پێڕه‌ویشیان کردوه.
ناڕه‌زایی خه‌ڵک به‌رامبه‌ر به‌دۆخی دژواری موچه و ئابوری وه‌ڵامێکی ره‌وای دۆخه‌که‌یه، کاره‌سات له‌وه‌دایه کاتێک ئه‌مه بۆ مه‌رامی سیاسی بوریژێنرێت و به‌کاربهێنرێت، چونکه ئه‌وکات سه‌رجه‌م به‌رژه‌وه‌ندیه باڵاکانی نه‌ته‌وه‌یی ده‌که‌ونه مه‌ترسیه‌وه و به‌ره‌ی دژ به تێرۆر په‌رته‌وازه و لاواز ده‌بێت. له سه‌رجه‌م ئه‌زمونه‌کانی دنیادا ده‌رده‌که‌وێت بازرگانانی جه‌نگ هه‌میشه له‌کاتی نائارامی و شه‌ڕدا په‌لاماره‌کانی خۆیان ده‌ده‌ن، بازرگانی نه‌وت و ته‌قه‌مه‌نی و پێداویستی لۆجیستیکی له باشور له گه‌ڵ داعشدا گه‌واهی ئه‌و خیانه‌تکاریه ده‌ده‌ن.
ئه‌رکه‌کانی گۆڕان له‌م دۆخه‌دا
گۆڕان هێزی چه‌کدار و ده‌زگای هه‌واڵگری و تایبه‌تی تری نیه، توانای دارایی به‌رامبه‌ر به یه‌کێتی و پارتی له بواری به‌راوردکردندا نیه، ئه‌وان به‌لایه‌نی که‌مه‌وه خاوه‌نی ده‌یان ملیار دۆلارن و گۆڕانیش چهند ملیۆنێکی قه‌رزکردوه بۆ به‌ڕێکردنی کاره‌کانی. پێگه‌ی گۆڕان له شه‌ڕی دژه تێرۆردا پشتئه‌ستوره به‌هێزی جه‌ماوه‌ری و رێکخستنه‌کان و به‌رنامه و قورسایی سیاسی و رۆڵی له حوکمڕانیدا، بۆیه کۆی گشتی ئه‌رکه‌کانی گۆڕان جیاوازی هه‌یه له گه‌ڵ لایه‌نه‌کانی تردا. ئه‌مه مانای ئه‌وه نیه که هه‌ڵسوڕاوان و گۆڕانخوازان له شه‌ڕی دژه تێرۆردا به‌شداریان نه‌کردوه، ژماره‌یه‌کی زۆریش لێیان شه‌هید و بریندار بون، ئه‌م به‌شداریکردنه له‌ڕێگه‌ی هێزه‌کانی پێشمه‌رگه و داموده‌زگاکانی حکومه‌ته‌وه بوه. نه‌ک وه‌ک پارتی و یه‌کێتی به‌هێزی جیا و پلانی جیا و هاوپه‌یمانی جیا و فه‌رمانده‌ی جیا و راگه‌یاندنی جیا و مه‌به‌ست و رۆڵی جیا له حوکمڕانیدا به‌ره‌کانی شه‌ره‌که به‌ڕێوه ده‌به‌ن.
کاتێک دێینه سه‌رباسی رۆڵی گۆڕان له حوکمڕانی له‌م دۆخه‌دا ناشێت باز به‌سه‌ر چهند خاڵێکی گرنگدا بده‌ین، ئه‌مه‌ش به‌مه‌بستی به‌رچاوڕونی هه‌مو لایه‌ک.
کاتێک رێکه‌وتنی گۆڕان بۆ به‌شداری له کابینه‌ی هه‌شت و نێوان گۆڕان و یه‌کێتی له‌سه‌ر پارێزگاکانی سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه و ئیداره‌ی گه‌رمیان و راپه‌ڕین سازکران، به‌شێکی به‌رچاوی گۆڕانخوازان به دڵه‌ڕاوکێیه‌وه هه‌ڵسه‌نگاندنیان بۆ کردون، هۆکاره‌کانی ئه‌م دڵه‌راوکێیه زۆرن. له ئێستادا ده‌شێت هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆ بکه‌ین و ئاکامه‌کانیش بکه‌ینه زه‌مینه‌ی که‌مکردنه‌وه یا خه‌ستبونه‌وه‌ی دڵه‌راوکێکه.
حکومه‌تی هه‌رێم:
گۆڕان باش رێکه‌وتنی له گه‌ڵ لایه‌نه‌کانی تر به‌شداری کردوه. یه‌کێتی له سه‌ره‌تاوه به‌هه‌مو هێزو توانایه‌وه و به‌پێچه‌وانه‌ی دروشمی حکومه‌تی یه‌کڕیزی نیشتمانی، که به‌رزی کردبوه‌وه هه‌وڵی ده‌دا تا گۆڕان له حوکمڕانی دوربخاته‌وه، چه‌ندین دۆکیۆمێنت ده‌یسه‌لمێنن که ده‌سترۆیشتوانی یه‌کێتی ئاماده‌بون هه‌مو جۆره سازشێک بۆ پارتی بکه‌ن به‌رامبه‌ر دورخستنه‌وه‌ی گۆڕان له حوکمڕانی، کاتێک ئه‌مه‌یان بۆ نه‌چوه سه‌ر هه‌مو له بیرمانه چۆن ئه‌و ده‌سه‌ڵاتدارانه‌ی یه‌کێتی هه‌زار و یه‌ک له‌مپه‌ریان له‌مه‌ر پۆسته‌کان دروست ده‌کرد، کاتێک ئه‌مه‌شیان بۆ نه‌چوه سه‌ر ئه‌نجا به‌پێی به‌رنامه‌یه‌کی داڕێژراو له یه‌که‌م ساتی دروستکردنی کابینه‌ی هه‌شته‌وه به‌شێک له جه‌مسه‌ره‌کانی یه‌کێتی کاریان کردوه بۆ تیکشکاندنی پێگه‌ی گۆڕان له حکومه‌تدا.
شه‌ڕه‌کانی به‌ره جیاکان دژ به داعش ره‌نگدانه‌وه‌ی سیاسیان هه‌بو، ئاغاکانی ئێران و به‌ره‌ی شیعه‌ی ده‌سه‌ڵاتدار له به‌غدا مه‌به‌ستیان بو سه‌رینه دێرینه‌که‌ی به‌غدا (مخدة بغداد: ناوچه‌کانی خالص و سه‌عدیه و جه‌له‌ولا و چهند شوێنێکی تر) بگرنه‌وه ده‌ست تا به‌دڵنیاییه‌کی زیاتر خه‌ویان لێبکه‌وێت، یه‌کێتی کارئاسانی زۆری کردون بۆ به‌دیهێنانی ئه‌م ئامانجه‌یان، بۆیه ده‌بینیت له‌و ناوچانه پاش پاککردنه‌وه‌یان له داعش یه‌کسه‌ر به میلیشیاکانی شیعه کۆنترۆڵ ده‌کرێن. له به‌رامبه‌ر ئه‌م چاکیه‌دا ئێرانیش ئه‌مه‌کانه پاداشتیان ده‌داته‌وه، له‌لایه‌کی تره‌وه مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی له هاوپه‌یمانی و هه‌ماهه‌نگی ته‌کتیکی یه‌کێتی له‌گه‌ڵ هێزه‌کانی باکور و خۆرئاوا بۆ به‌هێزکردنی پێگه‌ی خۆیان بو له‌باشور تا هاوکێشه‌ی سیاسی به‌قازانجی خۆیان بگۆرن، به‌شداری یه‌کێتی له دروستکردنی "کانتۆنی شەنگال"، دواتر له ئاکامی وه‌ڵامی توندی فه‌رمی و جه‌ماوه‌ری سوکه پاشه‌کشه‌یه‌کیان لێکرد، ئاماژه‌یه‌کی زه‌قه بۆ نیه‌تی راسته‌قینه‌ی ئه‌و جۆره یه‌کێتیانه‌ی یاری به‌ئاگر ده‌که‌ن، به‌کورتی مه‌به‌ستیانه به بازنه‌ی شیعه و ئێران و هێزه‌کانی په‌که‌که و یه‌په‌گه هاوکێشه‌ی سیاسی بگۆڕن.
ئه‌ڵقه‌یه‌ک له‌و پلانه لاوازکردنی جومگه‌کانی حوکمڕانی خۆماڵیه له باشور، به‌قۆستنه‌وه‌ی قه‌یرانی بودجه و ئابوری ده‌رفه‌تێکی باشیان بۆ ره‌خسا تا کار له‌سه‌ر به‌شێكی تری پلانه‌که بکه‌ن. وه‌زاره‌تی دارایی و وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه بونه‌ته ئامانجی ئه‌و جۆره یه‌کێتییانه، خۆشبه‌ختانه چه‌مکی ئه‌قڵانیه‌ت و به‌رپرسیار له‌ناو یه‌كێتیدا، وه‌ک له لێدوانه‌کانی به‌ڕێز قوباد ته‌ڵه‌بانی، ده‌رده‌که‌وێت پلانه‌کانی چهند جه‌مسه‌رێکی ناو حیزبه‌که‌ی ره‌تده‌کاته‌وه و پێداگری له یه‌کریزی نیشتمانی ناو حکومه‌تی هه‌رێم ده‌کات. جه‌مسه‌ره په‌رواێزکراوه‌کان، که زۆربه‌ی ده‌سه‌ڵاتیان له ناو یه‌کێتی له‌ده‌ست داوه، کێشه و ئاڵۆزی له گه‌ڵ گۆڕان دروست ده‌که‌ن تا به مه‌به‌ستی نه‌زۆکیان ناره‌زایی خه‌ڵکی بۆلای خۆیان رابکێشن و پێگه‌ی خۆیان به‌هێزتر بکه‌ن.
دوای رێکه‌وتنی کابینه‌ی هه‌شت و بۆ ده‌ڤه‌ری سلێمانی و ئیداره‌کانی تر چاوه‌ڕوان ده‌کرا چهند جه‌مسه‌رێک بۆ تێكشکاندنی جه‌مسه‌رێکی تر گروپ و ده‌سته‌کانی خۆیان له‌ناو حیزب و ده‌زگاکانی حکومه‌تدا بخه‌نه‌گه‌ڕ بۆ دروستکردنی کێشه و ناڕه‌زایی.
کاتێک له کابینه‌ی هه‌شت بڕیار‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی فه‌رمانگه‌یه‌کی زه‌به‌لاحی گه‌وره‌ی ئیرسی سه‌رده‌می شه‌ڕی ناوخۆی سه‌ر به یه‌کێتی درا، که له‌سایه‌یدا نزیکه‌ی 12.000 که‌س به‌هه‌ق و ناهه‌ق موچه‌‌یان وه‌رده‌گرت و ده‌یانی تێدایه نزیکه‌ی شه‌ش ملیۆن دینار مانگانه بۆیان براوه‌ته‌وه، ئه‌و بڕیاره به ره‌زامه‌ندی به‌ڕێز قوباد تاڵه‌بانی و وه‌زیره‌کانی یه‌کێتی بوه، به‌ڵام جه‌مسه‌ره‌کانی تر بڕیاره‌که به‌لاوازکردنی پێگه و ده‌سه‌ڵاتیان ده‌زانن، که هه‌زاران که‌سیان به‌رێگه‌ی ئه‌و فه‌رمانگه‌یه‌وه به‌موچه رازیکردوه و به جه‌نگاوه‌ری خۆیانیانی ده‌زانن، بۆیه لێره و له‌وێ به‌ناوی موچه و گوزه‌رانی خه‌ڵکه‌وه هانی ناڕه‌زایی ده‌ربڕین ده‌ده‌ن. ئه‌گه‌ر ئه‌وانه خه‌مخۆری گوزه‌رانی خه‌ڵكن بۆ ئاوڕێک له مێژوی 23 ساڵی خۆیان له حوکمڕانیدا نادانه‌وه چیان کردوه و چیان بۆ خۆیان زه‌و‌تکردوه، بۆ له‌و ملیاره دۆلارانه‌ی زه‌وتیان کردوه به قه‌رزیش بێت هاوکاری حکومه‌تی هه‌رێم ناکه‌ن؟
به‌راشکاوانه به‌رچاوده‌که‌وێت ئه‌م کارانه بونه‌ته هۆی تێکدانی ئاشتی و ئارامی کۆمه‌ڵایه‌تی و لاوازکردنی جومگه‌کانی یه‌کڕیزی نه‌ته‌وه‌یی و حوکمڕانی و به‌ره‌ی میلله‌ت دژ به تێرۆر.
جه‌مسه‌ره به‌ئه‌مه‌ک و راستگۆکانی ناو یه‌کێتی نابێت ئه‌م دۆخه قبوڵ بکه‌ن، بێگومان له هه‌وڵه‌کانیان بۆ چاکسازی و راستکردنه‌وه‌ی دۆخی یه‌کێتی ته‌نیا نین، هه‌مو چاکسازیخوازێک پشتگیریان لێده‌کات. گه‌یشتن به‌و دۆخه ده‌بێته فاکته‌رێکی گرنگ بۆ تۆکمه‌کردنی شه‌ری دژه تێرۆر و ئارامی و سه‌قامگیری سیاسی و حوکمڕانی گونجاوتر له هه‌رێم و ده‌شێت له سایه‌یدا پرۆسه‌ی چاکسازی گه‌شه بکات، ئه‌مه‌ش ته‌نها رێگه‌ی خزمه‌تکردنی هاوڵاتیانه نه‌ک رشتنی فرمێسکی تیمساح ئاسا بۆیان.
حوکمڕانی سلێمانی:
گۆڕانخوازان سه‌باره‌ت به رێکه‌وتن بۆ حوکمڕانیه لۆکاڵیه‌کان وێرای که‌موکوڕی پێیان باشبو، هاوکات به‌دڵه‌راوکێیه‌وه چاوه‌ڕوانی جێبه‌جێکردنی بون، تایبه‌ت ئه‌م رێکه‌وتنه دو قۆڵی بو گومانه‌کان زیاتر بون، چونکه:
1- گۆڕان ئه‌زمونێکی تاڵی له گه‌ڵ به‌شێک له جه‌مسه‌ره‌کانی ناو یه‌کێتی هه‌یه، وه‌ک له گه‌ڵ یه‌که‌م ساتی نه‌خۆشکه‌وتنی به‌ڕێز مام جەلال پاشه‌کشه‌یان له رێکه‌وتنی ده‌باشان کرد.
2- جه‌مسه‌ره‌کانی یه‌کێتی له دۆخێکی ناوخۆیی حیزبیدان شیر و تیر له‌یه‌کتر ده‌سون، جا چی چاوه‌ڕوان ده‌کرێت له رێکه‌وتنێک له گه‌ڵ هێزێکی وا په‌رته‌وازه و لێکترازاو و بێ مه‌رجه‌ع. ئه‌وان له‌نێو خۆیاندا دوانیان ناتوانن قسه‌ی شه‌و‌یان تا به‌ره‌به‌یان ببه‌نه سه‌ر، ده‌بێت له گه‌ڵ گۆڕاندا چی بکه‌ن.
3- نه‌ریتێكی چه‌سپاوی نێوان جه‌مسه‌ره ناکۆکه‌کانی ناو یه‌کێتی ئه‌وه‌یه که هاوکێشه و کێشه سیاسی و حوکمڕانیه‌کان بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان و لاوازکردنی یه‌کتر به‌کارده‌هێنن.
پێم جوان نیه لێره‌دا چه‌ندین نمونه‌ی ئه‌و ره‌فتارکردنه باس بکه‌م، هه‌ر له خوله‌کانی شه‌ڕی ناوخۆه‌وه تا ئه‌م ساته.
به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی ئه‌م دۆخه ئاڵۆز و دژواره‌ی هه‌رێم پێویستی به گوتاری سیاسی و حوکمڕانی هاوبه‌شه، ئارامی دۆخی سیاسی و حوکمڕانی هه‌رێم و ئاشتی کۆمه‌ڵایه‌تی مه‌رجی سه‌ره‌کین بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی تێرۆریزم، هه‌ر که‌س و لایهنێک به‌هه‌ر هۆیه‌که‌وه بێت ئه‌و ئارامیه تێکبدات خزمه‌تی ئه‌زمونی باشور و به‌شه‌کانی تری کوردستان ناکات و شه‌ڕی دژه تێرۆر لاواز ده‌کات.
یه‌کێتی هێزێکه سه‌رله‌نوێ سه‌لماندی له به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی مه‌ترسیه‌کان و له شه‌ڕی داعشدا درێغی نه‌کردوه و قوربانیه‌کی زۆری داوه، مه‌خابن دوا روداوه‌کان ئاماژه‌ن که ئه‌م سه‌روه‌ریانه جارێکی تریش له‌لایه‌ن چهند جه‌مسه‌رێکه‌وه بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه تایبه‌تیه‌کانیان ئیستیسمار ده‌کرێن.
|
|
|