چیا عه‌باس
رۆژانە لە میدیاکانی هەرێم، بەتایبەت حیزبیەکان، هەواڵ و نوسین و شیکردنەوە و مەدح و سەنای پەیوەندی و سەردانەکانی بەرپرسە باڵاکانی هەرێم بڵاودەکرێنەوە.
لە روانگا و ئیرادەی حیزبیەوە نمایشکردنی پەیوەندی و سەردانەکانی بەرپرسانی هەرێم و لەسەرویانەوە سەرۆکی هەرێم هەڵسەنگاندنیان بۆ دەکرێت و بە دەگمەن بابەتیانە خۆیان لەقەرەی وردەکاری و ناوەرۆکی سیاسی و نەتەوەیی و زەمینەی مێژویی ئەو سەردان و روداوانە دەدەن، لێرەدا راگەیاندنی حیزبی وەک بەشێک لە کۆمپانیایەک ریکلام بۆ بەرهەمەکانی دەکات و کوردیش وتەنی: "کەس بەدۆی خۆی ناڵێت ترشە".
کەسێکی دڵسۆز نیە بە گەشەپێدانی پەیوەندیەکانی هەرێم دڵخۆش نەبێت و خەمخۆری بەهێزکردنی پێگەی هەرێم لە ئاستی ناوچەکە و دنیادا نەبێت، ئەم پەیوەندیانە چەند لایەنەن و بە تایبەت ئەوەی بەزەقی لە دەزگاکانی راگەیاندندا بایەخی پێدراوە لایەنە ئابوریەکانە، هەرچەندە ئەمە بۆ هەرێم سودی هەیە، وەلێ ئەم لایەنە ئابورییەش چەندین ناوەرۆکی سیاسی و هەواڵگری و کەلتوریی و زەمینەیی مێژوییشی هەیە و ناکرێت پشتگوێ بخرێن یا چاویان لێدابخەین، کاتێک بە ئەنقەست ستایشکردنی بێتام و بەرپاکردنی هەڵڵای دەوروبەری ئەم جۆرە پەیوەندیانە بۆ بەرژەوەندی حیزبی و تایبەت راستیەکانی سیاسەت و پێگە و قەوارەی خۆمان پشتگوێدەخەن و دەبەزێنن ئەو کات نیەتەکان، هەرچەندە پاک و رەواش بن، دەبنە نزایەکی خەیاڵاوی وەک ئەوەی بوقی حیزبی فوی پیادەکات.
سەردێکی پەلەی پەیوەندیەکانی کوردستان
لە سەردەمی خەباتی شاخدا پەیوەندیەکانی کورد بەدنیای دەرەوە هەرچەندە زۆر کەم و لە ئاستێکی بەرزدا نەبون لەهەمان کاتیشدا سنوردار و مەرجداربون بە خواست و ویستی دەسەڵاتدارانی وڵاتانی داگیرکەری کوردستانەوە، هێزەکانی کوردستان و بەتایبەتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەرێگەی چەند کادری لێهاتو و دڵسۆزەوە لە وڵاتانی دەرەوە پەیوەندی باشیان سازداوە لەگەڵ پەرلەمانی ئەوروپی و حیزبە سۆشیال دیموکراتەکانی ئەوروپا و رێکخرای ئەمنستی و چەندین کەسایەتی سیاسی و رۆژنامەوانی و رێکخراوی خێرخوازی و لایەنی تر، لەو رۆژە سەختانەدا زۆر بەئەمەکانە ئەرکی نەتەوەیی خۆیان لە دەرەوە بەرێکردوە و ئاکامی گرنگیشی لێکەوتۆتەوە، وەکو چەند بڕیارێکی پارلەمانی ئەوروپی و چەند لیژنەیەکی کۆنگرێسی ئەمرکی و راپۆرتەکانی رێکخراوی ئەمنیستی و پزیشکەکانی بێسنور لە کۆتایی هەشتاکانی سەدەی رابوردو و بەتایبەت لەکاتی ئەنفالەکاندا.
سەیرکردنێکی ئارشیفی پەیوەندیەکانی کورد لەو کاتانەدا دەریدەخات کە لەسەر ئاستی سەرکردەکانیش بەرێز مام جه‌لال لە پێشەنگیاندا بوە بۆ سازدانی پەیوەندی بەرفراوان لەگەڵ سیاسەتمەداران و رێکخراوەکان و نوسەران و رۆژنامەگەران و کەسایەتیە ناسراوەکانی دنیا، هۆکاری سەرەکی ئەم بزێوی و تەحەدایەی یەکێتی و سەرکردەکانی بۆ دروستکردنی پەیوەندی لەو سەردەمە دژوارەدا و کاتێک کەسان و لایەنی زۆر کەم ئامادەبون گوێمان لێبگرن لەوەدا بو کە پەتای ترس و خۆپاراستن و دڵەراوکێ و بێئومێدی و بەرژەوەندی تایبەتیان توش نەبوبو و هزرێکی نەتەوەیی رێپیشاندەریان بو.
پاش دەیان ساڵ دابڕان لە دنیای دەرەوە بەهۆی سیاسەتی رژێمەکانی بەغداوە لەدوای راپەڕینەوە هەندێک لە دەروازەکانی دەرەوە بۆ سەرکردایەتی سیاسی کورد واڵاکرا و لەتەوقی قایمی وڵاتانی داگیرکەری کوردستان کە تەنیا رێگەی پەیوەندیکردن بو بە دنیای دەرەوە دەربازیان بو.
بەروخاندنی رژێمی سەدام و وەرگرتنی پۆستی سەرۆک کۆمار لەلایەن مام جه‌لالەوە و قورسایی رۆڵی کورد لە عێراق و کرانەوەی هەرێم و ئارامی بارودۆخەکەی و لاوازی حکومەتی بەغدا لەو هۆکارانەن کە بواریان بۆ دەسەڵات لە هەرێم رەخساندوە بێگەڕانەوە بۆ ناوەند بتوانێت یەکلایەنانە پەیوەندی سازبکات و گەشەی پێبدات، ئەم دەرفەتە گونجاوە دو لایەنەیە و پێویستە سەرکردایەتی سیاسی کورد لایەنە سودبەخشەکەی سەنگینتر بکات.
هەر ئاستێکی پەیوەندیکردن ئاوێنەی خەم و بەرژەوەندی هاوبەشی لایەنەکانی پەیوەندیکردنەکەیە لەمەڕ ئەو ئاراستانەی جومگەکانی پەیوەندیەکە پێکدەهێنن، بەتایبەت لەو پەیوەندیە دو لایەنانەدا، وەک زۆربەی پەیوەندیەکانی هەرێم، کە زەمینەی یاسایی و نێودەوڵەتی رون نیە و لەرزۆکە و لایەنی سێیەم بونی نیە، کەم یا زۆر هاوسەنگی هێز پێوەری سەرەکی سازدان و ناوەرۆک و بەڕێوەبردن و هەڵکشان و داشکانی ئەو پەیوەندیانە دەبێت.
لە دنیای سیاسەتیشدا بەردەوام پەیوەندیەکان لایەنە بەرچاو و لایەنە شاراوەکان لەخۆدەگرن و هەر کارێکی سیاسیش نرخێکی تایبەتی هەیە لە مامەڵەی دان و وەرگرتندا، بۆیە پەیوەندیەکان بەگشتی لە دنیادا و بەتایبەتیش لە ناوچەکەمان هاوکێشە و لەغزێکە کە لەنەبونی شەفافیەت و سیستەمی دیموکراسی راستەقینەدا دەبنە مەتەڵی سیاسی، لەگەڵ رۆیشتنی کات و روداوەکاندا هێدی هێدی لایەنە شاردراوەکان بەرچاودەکەون و نیەتی راستەقینەی پەیوەندیەکان و ئاکامەکانیشی سەرئاو دەکەون.
پەیوەندیەکانی هەرێم بەسەر چەند ئاراستەی جیاواز دابەش بون و هەریەک لێیان تایبەتمەندیەکانی خۆی هەیە و مەبەست و وردەکاریەکانی ئەو بوارانه‌ی پەیوەندیش زۆر لەیەکتر جیاوازن.
لەم نوسینەدا مەبەستم هەڵسەنگاندنی پەیوەندیەکانە لەگەڵ تورکیادا.
قەدەر وایکردوە کە هەرچوار وڵاتی دراوسێی هەرێم داگیرکەری بەشێکی کوردستانی گەورەن، تورکیا گەورەترین بەشی کوردستانی داگیرکردوە و لە هزرێکی شۆڤێنیزمی توندڕەوی ناسیۆناڵیستیەوە مامەڵە و رەفتار لەگەڵ کوردەکانی وڵاتەکە کردوە و دەکات و مافە نەتەوەییەکانی پێشێل کردون و بە ئاگا و دڵەراوکێ چاودێری باشوری کوردستان دەکات و بەپێی سیاسەتێکی رێوی ئاسا مامەڵەی لەگەڵدا دەکات، لەمێژەوە بزاڤی کوردایەتی لە باشوری کوردستان و دەسەڵاتدارەکانی پانتاییەکی گەورەی عەقڵیەتی سیاسی و حوکمداری تورکیان سەرقاڵ کردوە و ئەم راستیەش لە چل ساڵی دواییدا خەست و چڕبۆتەوە.
سیاسەتی دەرەوەی تورکیای ئەم سەردەمە
تێگەیشتن لە تورکیای ئەمڕۆ پێویستی بەشێکردنەوەیەکی وردی سیاسەت و ئامانجەکانی دەسەڵاتدارانی ئەم وڵاتەیە.
دوای شکستی هەوڵەکانی حکومەتی پارتی داد و گەشەپێدانی ئەردۆگان لە ساڵانی دواییدا بۆ بەدەستهێنانی ئەندامیەتی یەکیتی ئەوروپا وەرچەرخاندنێک لە سیاسەتی دەرەوەی تورکیا بەڕێوەدەبرێت، بەشێک لە چاودێران بە روکردنە خۆرهەڵات باسی دەکەن و هەندێکی تریش بە گەمەی جامبازەکەی تورکیا، ئەردۆگان، کە لەهەمان کاتدا بەچەند تۆپێک لەهەوادا وازیدەکات، دەیشوبهێنن.
تورکیای ئەردۆگان پەلاماری هەمو شتێک دەدا، پاش ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی لەگەڵ سوریا و عێراق کار بۆ ئارامکردنەوەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەکات، کارئاسانی بۆ هێورکردنەوەی ململانێکان دەکات، بازرگانی وڵاتەکەی بەرفراوان کردوە و بەشداری هەمەلایەنە لە پلاتفۆرمە ناوچەییەکان دەکات، بۆنمونە توندوتۆڵکردنی ئازادی بازرگانی و هاتوچۆکردن و پرۆتۆکۆڵەکانی پەیوەندی و گرێبەستی پرۆژەکانی رێگا و هێلی شەمەندەفەر لەگەڵ سوریا و میسر و ئوردون و لیبیا، چالاککردنی رۆڵی لە رێکخراوی کۆنفرانسی ئیسلامی و فراوانکردنی پەیوەندیەکانی لەگەڵ روسیا و یۆنان و چەند وڵاتێکی دراوسێ و تێهەڵقورتانی وەک ناوبژیکەر لە کێشەکانی باڵکان و ئەفغانستان و فەلەستین و ئیسرائیل، گەمەکانی لە کێشەی ئه‌تۆمیی ئێران لە نەتەوە یەکگرتوەکان و دەرەوەی.
ئەم پرۆسەیەی تورکیا دەستی پێکردوە چەمکی " کۆتاییهێنان بە کێشەکانی تورکیا- “Zero Problem ناوەرۆکەکەی داڕشتوە و بۆتە کرۆکی سیاسەتی دەرەوە و بازرگانی ئەو وڵاتە، بەڵام تا هەنوکەش لە قۆناغێکی ساوادایە و دوچاری کۆسپ و تانەوتوانج لەلایەن چەند وڵاتێکی عەرەبی بۆتەوە و هاوپەیمانەکانی تورکیا لە رۆژئاواش دید و هەڵسەنگاندنی جیاوازیان لەسەری هەیە.
لەگەڵ کاڵبونەوەی شەڕی ساردی دنیا تورکیا بایەخی سەرەکی ئاسایش و هێوری وڵاتەکەی لە سیاسەتی دەرەوەدا بە ئاراستەی "هێزێکی نەرم" و بەرژەوەندیە بازرگانیەکانیدا دەبات، تابۆشی بکرێت بەرگی جەندەرمەکەی پەیمانی ناتۆ لەخۆی دەتەکەنێت و وەک گەمەکەرێکی سەربەخۆ خۆی نمایشدەکات و بۆ ئەو مەبەستەش کێشەکانی ناوچەکە و ئامارەکانی پێویست بۆ چارەکردنیان بەکاردەهێنێت تا وەک گەمەکەرێکی سەربەخۆ بەجدی حسابی بۆبکرێت.
ئەم سیاسەتە توانیویەتی کێشەکانی تورکیا لەگەڵ سوریا و عێراق زۆر کەمبکاتەوە و کارئاسانی بۆ هێورکردنەوەی ململانێکانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست سەرکەوتنیشی بەدەست هێناوە، بۆنمونە میوانداری لێدوانی سوریا و ئیسرائیل لە ساڵی 2008، لەهەمان کاتیشدا کاریگەری ئەنکەرە کەمتر بوە لە چارەکردنی کێشەکانی نێوان فەتح و حەماس، توندکردنی زمانی تورکی بەرامبەر بە ئیسرائیل، لەمێژودا چەند جارێک تورکیا بەکاری هێناوە، رەنگدانەوەی هەمە جۆرەی لەناوچەکە هەبوە و لەهەمان کاتیشدا متمانە و باوەڕی لای هاوپەیمانە کلاسیکیەکانی لە واشنتۆن و ئەوروپا و لەچەند وڵاتێکی عەرەبی کەمترکردۆتەوە.
هەرا و هەڵڵا و ریتۆریکی پارتەکەی ئەردۆگان بە دورکەوتنەوەی تورکیا لە رۆژئاوا دەبینرێت و خۆی زیاتر لە دنیای ئیسلامی نزیک دەکاتەوە و هزری شۆڤێنیزمی ناسیۆنالیستی تورکیشی بوژاندۆتەوە، بەلای هەندێک لە چاودێران ئەم سیاسەتە هەوڵدانێکیشە بۆ زیندوکردنەوەیەکی وەهمی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی یا تورکیا ببێتە هێزێکی گەورەی ناوچەکە، هەرچۆنێک بێت ئەردۆگان و حکومەتەکەی داهێنەری ئەم سیاسەتە نین، چونکە پلانەکان بۆ رۆڵی تورکیا لە ناوچەکە زۆر پێشئەوەی ئەم حیزبە بێتە سەر حوکم داڕێژراون، لەم هاوکێشانەشدا تورکیا ژێربەژێر و بێباکانەش پشتئەستورە بە ئەندامیەتی لە ناتۆدا و پەیوەندی مێژویی لەگەڵ ئەمریکادا، تائەم ساتەش زیاتر لەنیوەی هه‌رنارده بازرگانیەکانی تورکیا بۆ وڵاتانی یەکێتی ئەوروپایە و ئەم وڵاتانەش 90% ی وەبەرهێنانی بیانی لە تورکیا دەکەن و نزیکەی چوار ملیۆن خەڵکی تورکیا لەو وڵاتانە نیشتەجێبون و بونەتە کۆڵەکەیەکی سیاسی و ئابوری و کەلتوری بۆ وڵاتی تورکیا، ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست نزیکەی 25%ی هه‌نارده‌ی تورکیا وەردەگرێت و 110،000 کارمەند و کرێکاری تورکیا لەو وڵاتانە کاردەکەن و ساڵانە تەنیا 10% ی 27 ملیۆن گه‌شتیاری بیانی بۆ تورکیا پێکدەهێنن.
تورکیا لەئاکامی ئەم سیاسەتە دوچاری چەندین رەخنە و ناڕەزایی بۆتەوە، لەکاتێکدا کێشە گەرمەکانی دراوسیَکانی و ناوخۆی: قوبرس و ئەرمێنیا و کورد و چاکسازی یاسایی و داراییەکان و دەسەڵاتی بەهای ژەنەراڵە تورکەکان، بە بێچارە ماونەتەوە و پاشەکشەشی لەبەڵێنەکانی ریفۆرمکردن بۆ یەکێتی ئەوروپا و ئەمریکا کردوە و توندرەوی شۆڤێنیزمە تورکەکان بەرامبەر بە کورد لە هەڵکشاندێکی مەترسیداردایە، خۆی سەرقاڵی چەندین بابەتی گرنگ لەدەرەوەی سنورەکەی کردوە. بەکورتی بەردی زۆر قورسی هەڵگرتوە و ناشتوانێت بیانهاوێژێت.
لەم دۆخەی ئێستادا تورکیا تموحاتی زۆری هەیە، بەڵام سەرلێشێواوە و نیشانەکانی نامۆبونی بە خۆرهەڵات و خۆرئاواوە پێوەدیارە، بەهۆی دەسەڵاتی بەهای سوپای تورکیا و شۆڤیێنزمە توندڕەوەکانەوە گۆڕانکاریەکانیش لەسەر پشتی کیسەڵ بەرێوەدەچن.
تورکیا و هەرێم
راستە ئەندامیەتی تورکیا لە ناتۆ و فشاری ئەوروپا لەسەری بۆ چاکسازیە سیاسی و یاساییەکان و چارەسەری ساسیانەی کێشەی کورد تورکیایان ناچارکردوە کرانەوەیەکی بەرتەسک پێرەوبکات، بەڵام دەسەڵاتی سوپا و هێزە شۆڤیَنیزمە توندڕەوەکانی تورکیا لە کۆتاییدا بڕیاردەری سەرەکین لە سیاسەت و مامەڵەکردنیان لەگەڵ دۆزی کورد بەگشتی و لەگەڵ هەرێم بە تایبەتیدا، سیاسەتی ئەردۆگان روە نەرمەکەی شۆڤێنیزمی ئیسلامی سیاسی تورکیایە، ماوەی زیاتر لە 10 ساڵە تورکیا بونێکی سەربازی و هەواڵگریی بەهێزی لە هەرێم هەیە و ئەردۆگان هیچ سڵێکی نەکردۆتەوە و دەیان جار سنوری هەرێمی بەزاندوە و ئۆپەراسیۆنی سەربازی و بۆردومانی ناوچە سنوریەکانی ئەنجامداوە.
زۆربەی سنوری تورکیا لەگەڵ هەرێم لەو ناوچانەیە کە بەدرێژایی مێژو بەناوچەی دەسەڵاتی پارتی ناسراون و تورکیا بۆ ماوەیەکی درێژ مامەڵەی لەگەڵ باشوری کوردستان لەرێگەی دۆسیەی پارتیەوە کردوە کە زۆر لای ناسراوبوە، ئەگەر چاویش لە پەیوەندیەکانی دەسەڵاتدارانی پارتی لە مێژودا لەگەڵ تورکیا داپۆشین کە بە تەبایی بەسەریان بردوە و له پراکتیکدا بۆ ساتێکیش بێت حکومەتەکانی تورکیا و دەسەڵاتدارەکانی لێی زەرەرمەند نەبون، دەتوانین بڵێین لە سەردەمی شۆڕشی ئەیلول و دوای نسکۆش پارتی هەماهەنگیەکی باشی لەگەڵ حکومەتەکانی تورکیا و بەتایبەت لەگەڵ هۆز و خێڵە کوردیەکانی باکوری کوردستاندا کردوە کەسەر بە ئەنکەرە بون و باشترین نمونەش لە کارەساتی هەکاریدا بەدیدەکرێت و لە رۆڵی کاریگەری تورکیا لە تێکدانی دانوستاندنەکانی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان لەگەڵ بەغدا لە 1983-1984 دا و دواتر لەکاتی ئازادکردنی کەرکوک لەلایەن هێزی پێشمەرگەی یەکێتییەوە هاوڕای بۆچونەکانی دەسەڵاتدارانی پارتی بوە و لەقۆناغەکانی شەڕی ناوخۆدا پشتگیری ئاشکرای پارتی کردوە و رۆڵێکی زۆر تێکدەری لە پوچەڵکردنەوەی ریککەوتنامەی پاریس هەبوە.
لەکاتی کۆڕەوەکەدا تورکوت ئۆزاڵی سەرۆک وەزیرانی تورکیا لەگەڵ جۆن مێجەری سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا موبادەرەی دروستکردنی ناوچەیەکی بچوکی ئارام Safe Enclave یان کرد بۆئەوەی ئاوارەکان لەسەر سنورەکانی تورکیا نەمێنن و بیانگەڕێننەوە بۆ ئەو ناوچەیە، بەبۆچونی ئۆزاڵ کۆڕەوەکە مەترسیەکی جدی بو لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی تورکیا.
لەدوای راپەڕینیشەوە و بە هەماهەنگیەکی توندی تورکیا دەروازەی ئیبراهیم خەلیل کرا بە "مەمەرێک بۆ نەوت و بازرگانی رەش" کە پارتی و تورکیا لێی سودمەند بون، لەو هاوکێشە تازەیەی دوای راپەڕین لوتکەی دەسەڵاتی یەکێتیش خۆی لەو پەیوەندیانە هەڵقورتان و هەردو حیزبەکە بە جیا دو نوسینگەی نوێنەرایەتیان لە ئەنکەرە کردەوە و لەسەرەتای کارکردنیان و لەپلەی یەکەمدا ببونە ئەڵقەیەکی هەواڵگری لەگەڵ تورکیا و وڵاتەکانی هاوپەیمانی.
نەرمی و ژیری تورکوت ئۆزاڵ لەسەردەمی فەوزای سیاسی و حوکمرانی لە عێراق پاش لێدانی سەدام و لاوازکردنی توانا سەربازی و ئابوریەکانی و بەتایبەت لە کوردستان توانی "باکوری عێراق" و بەلایەنی کەمەوە دەسەڵاتدارانی هەرێم بەلای تورکیادا رابکێشێت و بەشێک لە کێشە ئەمنیەکانی ناوچە سنوریەکانی لەئاکامی چالاکی گەریلاکانی پەکەکەوە بەو دو هێزەی هەرێم کۆنترۆڵ بکات، هەر ئەو دو هێزەش بون کە شەڕی گەریلاکانی پەکەکەیان کرد، بەواتایه‌کی تر دەسەڵاتدارانی هەرێم بونە بەشێک لە دابینکردنی ئاسایشی دەوڵەتی تورکیا لەسەر حسابی بزافی نەتەوەیی کورد لە کوردستان.
واقیع بە بەڵگە و روداوەکان ئەوە دەسەلمێنن کە تورکیای ئەو سەردەمە هێوری لەگەڵ عێراقێکی لاواز و دۆستایەتی ئەمریکا و کوردەکانی دەسەڵاتدار لە باکور پێباشبوە و تا رادەیەک قەرەبوی زیانەکانی وەستاندنی ناردنەدەرەوەی نەوتی عێراق بە خاکی تورکیادا و ئابڵوقەی ئابوری سەر عێراق وەرگرتوە و توانیویشیەتی پێگە و دەسەڵاتی ئێران لە کوردستان کەمتربکاتەوە و کەمایەتی تورکمانیش بپارێزێت و بەهێزیان بکات.
لەسەردەمی ئۆزاڵ ەوە ئەم هاوکێشەیە کەم یا زۆر لەلایەن حکومەتە جیاجیاکانی تورکیاوە بەکارهێنراوە و چالاکانە لەسەرجەم لێدوان و دانوستاندنەکان بۆ کۆتایی هێنانی شەڕی ناوخۆ لەگەڵ لایەنە نێودەوڵەتیەکانی تردا بەشداری کردوە، تورکیا بۆ بەرژەوەندی خۆیان و بەهاریکاری دەسەڵاتدارانی کورد لە باشور کارێکی ژیرانەیان کردوە و دەریشکەوت کە سودیان لێکردوە و سودی یەکەم پێگەی بەهێزی سیاسی و سەربازی لە هەرێم و سنورەکانیه‌تی.
رۆڵی تورکیا لە هەرێم لەسەردەمی هەشت ساڵی سەرۆکایەتی جۆرج بوش، 2000-2008، رو لە هەڵکشان بو و لەو کاتەوەی خاتو کۆندۆلێزا رایس پۆستی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکای وەرگرت تورکیا دەستی کراوەتربوە لە کاروباری هەرێم و تا رادەیەک بەرپرسیاریەتی دۆسیەی هەرێم خراوەتە ئەستۆی تورکیاوە، لەو ساتەوەش بەرپرسانی هەرێم بە تەنیا و بەیەکەوە کێبرکێیانە بۆ توندوتۆڵکردنی پەیوەندیەکانیان لەگەڵ تورکیا.
لەساڵانی دواییدا گۆڕانکاریەک، یا دروستتر گونجاندنێک، لەکرۆکی سیاسەتی تورکیا بەدیدەکرێت، کەمتر سورە لەسەر هاوکێشە توندەکەی ئاسایشی نەتەوەیی جاران و زیاتر پێڕەوەی سیاسەتی "هێزی نەرم" و بەرژەوەندیە بازرگانیەکانی دەکات.
تورکیا لە ئاکامی ئەم سیاسەتە چەواشەکاری و جامبازانەی سەرکەوتوبوە لە "بێلایەنکردنی کوردەکان عێراق" لە شەڕیدا دژ بە گەورەترین بزافی کوردایەتی لە باکور و بەمەش لەیەکترازانێکی زۆر قوڵی لەجەستەی ناسیۆناڵیزمی کوردیدا خەڵقاندوە، کە لەئاکامدا باشوری کوردستان نرخێکی زۆر قورسی دەدات، چونکە لەکۆتاییدا بە بەردەوامبونی دەسەڵاتدارانی کورد لە هەرێم لەسوڕانەوە لە جەنجاڵی ئەو سیاسەتە و رازیبونیان بەمانەوەیان وەک تۆپێکی گەمە لەفەزای تورکیادا سەنگینترین قوڵایی ستراتیژی نەتەوەیی لەدەست دەدەین، جگە لەمەش تورکیا سودمەندێکی زۆر گەورەشە لە کردنەوەی بازاڕەکانی هەرێم بۆ کاڵاکانی و بۆ کومپانیا تورکیەکان کە ئاستی ئەنجامدانی گرێبەستەکانیان زۆر نزمە و چۆنیەتی بەرهەمەکانیان بەپێوەرە گشتیەکان خراپ و کەم تەمەنن و پڕ لەساختەکاری و فڕوفێلن، پێویستیشە ئاماژەبکرێت کە پشکی شێری ئەم بازرگانی کردنە بەر دەسەڵاتداران و دەست و پێوەندەکانیان کەوتوە.
دژ بە هەمو لۆژیکێکی سیاسەت و ژیانە دەوڵەتێک تا سەر ئێسک دژ بە نەتەوەی کورد بێت لە سنوری حوکمرانی خۆیدا خۆشگوزاری و پێشکەوتنی هەمان نەتەوەی بەچەند مەترێک لەو دیوی سنورەکەی مەبەست بێت، بۆیە ئەم بوقی پڕوپاگەندە و هەڵڵای حیزبیە لەمەڕ پەیوەندی لەگەڵ تورکیادا ماستێکی بێ مو نیە.
تورکیا کەڵتورەکەی خۆشی بۆ هەرێم تەسدیر کردوە، چ بەرێگەی کۆمپانیا تورکیەکان بۆ میوزیک و ریکلام، یا بەرێگەی " ئەستێرە" هونەرمەندەکانی سەر بە مافیای حوکمڕانی لە تورکیادا و چ بەرێگەی زنجیرەی تەلەفزیۆنی بێتامی بەرهەمی عەقڵیەتی تورکیا، ئەم جەنجاڵی کەلتوری و خۆراک و بازرگانیەی تورکیا یەکێکە لە مەترسیەکان لەسەر رەسەنیەتی رەوشی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی لە باشور و پاشهاتیشی، چونکە دیاردەکە بە ئاسایی و سرۆشتی بەرێوەناچێت، بەڵکو بەشێکە لە پلانێکی سیاسی داڕێژراو.
لەبەرامبەر ئەم سیاسەتەی تورکیا، دەسەڵاتدارانی هەرێم و بەتایبەت سەرانی حیزبی دەسەڵاتدار دەروازەکانی هەرێمیان بۆ تورکیا بەفراوانی واڵاکردوە، ئەوان خەون دەبینن کە باشور وەک میرنشینەکانی دورگەی عەرەبی لێبکەن و خۆیان هەم میر و هەم میراتگیریشی بن، کۆپیکردنی ئەزمونی ئەو میرنشینانە لە باشور دوبارە دەبێتەوە: نەوت و داهاتێکی زۆر، کۆمەڵگایەکی "موسڵمانی" دواکەوتو، هەرێم و خاکێکی دەوڵەمەند و پێویستیەکی بێئەندازە بۆ ئاوەدانکردنەوە و بنیاتنان، خەڵکەکەی تینوی خۆشگوزەرانی و لاساییکردنەوەی رەوشی ژیانی خۆرهەڵات و سەرکردەکانی سەرقاڵی "یەکپارچەیی عێراق" و "رازیکردنی دەر و دراوسێ و داگیرکەرانی کوردستان" و " پاوانکردنی دەسەڵات و زەوتکردنی سامان و سەروەتی خاک و نەتەوە" و پراکتیزەکردنی "دیموکراسی دایناستی"، ئەمانە باشترین زەمینەن بۆ بنیاتنانی میرنشینێک کە بەریمۆتی دەرەوە گوزەران بکات و ئاراستەبکرێت.
باوەڕی تەواوم هەیە کە هەرێمەکەمان پێویستی بە پەیوەندی ئاسایی لەگەڵ سەرجەم دەرودراوسێ هەیە و رێگەی سیاسی گونجاوترین شێوازە بۆ چارەکردنی کێشەکان، وەلێ لای ئێمە بەپێچەوانەوە، لەسایەی لاوازبونی کەسایەتی و ناسنامەی نەتەوایەتی ئەزمونەکەمان، سیاسەتی "هێزی نەرم" ی تورکیا بۆتە تەڵەیەک و تێیکەوتوین.
تورکیا سەرقاڵی دامرکاندنەوەی گڕی کوردایەتیە لەباشور، ئەمجارە نایەوێت بەشەڕ و سنوربەزاندن بەڵکو بە سیاسەتی "هێزی نەرم" بۆ لەخشتەبردنی یەکڕیزی کورد و تێکشکاندنی جومگە نەتەوەەکانیەتی، تورکیا تێگەیشتوە کە دەسەڵاتدارانی هەنوکەی کوردستان لەئاستی ئیغرائاتدا زۆر زو دەستەمۆ دەبن و ئیتر چ پێویست بە تانک و فڕۆکە دەکات تا گوزرێکی قورسمان لێبوەشێنێت، ئەمڕۆ کاڵای تورکی و مۆسیقای تورکی و پیاوەکانی له باندە مافیاکانی تورکی و خواردن و خواردنەوەی تورکی و تەنانەت سۆزانیە تورکییەکانیش ئەو کارانەی بۆ ئەنجامدەدەن و لەهەمان کاتیشدا ماسولکەی هێزیشی لەسەر سنورەکانمان و ئاسمانی کوردستان بەردەوام هەڕەشە ئامێز رەفتارمان لەگەڵدا دەکەن، هەڵڵا و هەرای سودمەندەکان لە بازرگانیکردن بە ئێستا و پاشهاتی نەتەوەیەکەوە سەرقاڵی لێدانی دەهوڵ و ژەنینی زوڕنای ئەم شاییە تورکیەن.
بۆ ئەم نوسینە سودم لەچەند راپۆرتێکی بیانی وەرگرتوە
|