ناتالی نۆگایریدی
لەئینگلزییەوە: هونەر ناسح

رۆژئاوا خەریکی ئارامکردنەوەی دۆخی ئەسەدن، لەکاتێکدا ئەو هاوڵاتیانی سوریا کۆمەڵکوژ ئەکات و پەنای قەسابەکانی داعش ئەدات. هەمو ئەم شتانە بەناوی داواکردنی ئازادی و خۆپیشاندانی ئاشتیانەی سەرشەقامەکانەوە دەستی پێکرد دژ بە رژێمەکەی ئەسەد. بۆ ماوەی  چوار ساڵە، ئەم دۆخە ترسناکەی سوریا بەردەوامە بەبێ وەستان. ئێمە لە دورەوە چاودێری ئەکەین. لەجیهادیە توندڕەوەکان ئەترسین کە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە دزە ئەکەنە ناو ئەوروپا. بەڵام ئێمە بەرەنگاری دەوڵەتی ئیسلامی ئەبینەوە نەک رژێمەکەی ئەسەد. لەمانگی ئازاری ٢٠١١ کاتێک راپەڕینی سوریەکان دەستی پێکرد، جیهادیەکان لەو وڵاتەدا بونیان نەبو. دوای چوار ساڵ لەبەردەوامی، داعش دەستی بەسەر  یەک لەسەر سێی خاکی سوریاو عێراقدا گرتوە، گەشەکردنی لقەکانی تری لەوڵاتانی تری عەرەبی و جیهانی ئیسلامیدا، کە تازەترینیان لەنەیجیریا. بەڵام ستراتیجیەتی رۆژئاوا لەبۆردومانکردنی داعش لە لایەک و هێورکردنەوەی ئەسەد لە لایەکی ترەوە، نەک ستراتیجیەتێکی دۆڕاوانەیە، بەڵکو دۆخەکان خراپتر ئەکات.

ئەم هەفتەیە گوێم لەوتارێکی جین پیێر فیلیو گرت لەبەشی ئابوری کۆلێژی لەندەن، کە فەرەنسیەکی داکۆکیکار لەبەرژەوەندیەکانی عەرەبە، لێکۆڵەر، دیپلۆمایی پێشو و پسپۆڕیکی بە ئەزمونە لەسەر جوڵانەوەی جیهادیە توندڕەوەکان. هەروەها بەرگریکارێکی دیارو سەرسەختی ئەو شۆڕشگێڕانەیە کە هەوڵیان لابردنی ئەسەد بو لەسەر دەسەڵات لەساڵی ٢٠١١، سەرەتا روبەڕوبونەوەی مەدەنیانەو دواتر هەڵگرتنی چەک بۆ بەرگریکردن لەخۆیان لە هێرشە دڕندانەکانی سوپاو پیاوانی ئەسەد. فیلیو جیاواز لە هەندێک شیکەرەوە و لێکۆڵەر، سەردانی سوریای کردوە لە کاتی جەنگدا.

فیلیو پێیوایە کە رۆژئاوا هۆکارێکی سەرەکی بوە لەدروستکردنی دڕندەیەکدا کە ئێستا شەڕی لەگەڵ ئەکات. جیاواز لەوەی کە هەندێک لایەنگری تیۆری دژ بە پیلانگێڕیەکانی رۆژئاوا پێشنیاری ئەوە ئەکەن (نەخێر، داعش دروستکراوی دەستی CIA نیە)، بەڵکو بە هۆی ئیهمالکردنی شۆڕشگێڕە سوریەکان و شکستهێنان لەپێدانی هاوکاری پێویست بوە، کە ئەبوە هۆی ئەوەی باڵانسی هێزەکان لەناوچەکەدا بگۆڕێت.

فیلیو باس لەدەرفەتە لەدەستچوەکان ئەکات، وەک بڕیارەکەی ئۆباما لەمانگی ئابی ساڵی ٢٠١٣ بۆ نەهێشتنی هێرشی ئاسمانی بۆ سەر سوپای ئەسەد دوای بەکارهێنانی چەکی کیمیاوی. لەسەرەتای ساڵی ٢٠١٤ هەلێکی تر ئەوە بو کە یاخیبوە سوریەکان داعشیان لەحەلەب کردە دەرەوە، بەڵام  یارمەتی دەرەوەیان پێنەگەشت وەک ئەوەی هیوا خواز بون. فیلیو جەخت ئەکاتەوە لەسەر ئەوەی بەهۆی دروستکردنی بۆشاییەکەوە، رۆژئاوا رێگەی بە تۆڕە توندڕەوە ئیسلامیەکاندا لەوڵاتانی کەنداو دروست ببن و و لەسوریا ئەم تۆڕانە یەکیان گرت، کە ئەمەش هاوکار بو بۆ زیاتر بڵاوبونەوەی بیری (ئایدیۆلۆجیای) داعش.

لەکاتێکدا ئێمە بۆردومانی داعش ئەکەین، ئەسەد داڵدەیان ئەدات و بۆمبی بەرمیلی بەکار دەهێنێت دژ بە هاوڵاتیانی سوری لەو ناوچە دابڕاوانەوەی کە لەژێر دەسەڵاتی بەرهەڵستکارانی دەسەڵاتەکەی ئەسەددان. فیلیو پێیوایە داعش سەرکەوتو ئەبێت، چونکە جیاواز لە رۆژئاوا، ستراتیژیەتی هەیە، و کاریگەری لەسەر زۆر گەنجی سوننی هەبوە. سەرەتا داعش کارئەکات و دواتر  رۆژئاوا کاردانەوەی هەیە. کارەکانی داعش وامان لێ ئەکەن کە بێ بیرکردنەوە ئۆپەراسیۆنە سەربازیەکان ئەنجامبدەین بە بێ هیچ ستراتیجیەتێکی سیاسی.

رۆژئاوا دەستیکرد بە بۆردومان کردن دوای ئەوەی هەندێک لە هاوڵاتیانی لەساڵی رابردودا لەعێراق سەربڕان. وێنەی ئەم تاوانانە قبوڵنەکراوبو. تا ئێستاش رۆژئاوا شکستی هێناوە لەهەر بڕیارێکی یەکلاکەرەوە لە سوریا دوای کوژرانی  ٢٠٠٠٠٠ هەزار خەڵک. ئەگەر بۆ یەک خولەک بیر لەم راستیە بکەیتەوە، جێی سەرسوڕمانە کە گەنجە موسڵمانەکان لە هەر شوێنێک بن، ئەگەنە ئەو باوەڕەی کە سیاسەتی رۆژئاوا سیاسەتێکی رەگەزپەرستیە.

بونی داعش پێویستە بەوپەڕی تواناوە شەڕی لەگەڵ بکرێت پێش ئەوەی ئەو شەڕ بکات. بەڵام ئەگەر ئەسەد لە ئارامیدا بێت کاتێک کە سوپاکەی  هاوڵاتیانی سوریا کۆمەڵکوژ ئەکات، ئەوە هێشتا هەر زنجیرە شەڕەکان ئەدۆڕێنین. هەتا بەپێی دەسەڵاتی سیاسی، رۆژئاوا تەنها کار لە سەر بنەمای نیگەرانیەکانی سەبارەت بە ئاسایشی رۆژئاوا ئەکات, کە ئەمەش حاڵيتێکی نەخوازراوە.

بەپێی پێشبینیە ناوەندیەکان، نزیکەی ٣ تا ٤ هەزار جیهادی ئەوروپی لەنێو ریزەکانی داعش دان. بەپێی روداوەکانی ئێستا، فیلیو پێیوایە کە تا وەرزی هاوین ئەو ژمارە دەگاتە ٥ هەزارو لەوانەیە تا وەرزی پایز بگاتە ١٠ هەزار کەس. جێی خۆیەتی بۆ نیگەران بون سەبارەت بەوەی کە چۆن گەنجە بەریتانیەکان و کچە فەرەنسیەکان کاریان لەسەر ئەکرێت و بەرەو سوریا ئەبرێن. بەڵام ئەمە هۆکارە گرنگە شاراوەکان ئاشکرا ناکات کە بۆچی داعش گەشەی کردوە. ئەسەد هۆکاری سەرەکیە لەدروستکردنی ئەو بورکانەی کە ئێستا لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە. هەرچەندە رۆژئاوا هەمو هۆکارێکی هەیە بەڵام وەستاوە لەکەمکردنەوەی تواناکانی ئەسەد لە بڵاوکردنەوەی پشێوی و لەناوبردنی مرۆڤەکان.

ئایا درەنگە؟ فیلیو پێی وایە نەخێر درەنگ نیە. ئەمەش لەوانەیە رەدبکرێتەوە لەلایەن ئەوانەی کە پێیانوایە لە سوریا تەنها هێزەکانی داعش و ئەسەد ئەمێننەوە. ئەم بۆچونەش لەگەڵ پڕوپاگەندەکانی داعش دا یەک ئەگرێتەوە. فیلیو پێیوایە کە باشترین ئومێد ئەوەبو کە ساڵێک بەر لە ئێستا لە حەلەب پێشاندرا، ئەوەش دروستبونی هێزە یاخیبوەکانی دژی ئەسەد بون.

پێدانی ئەو هاوکاریانەی کە ئەوان پێویستیانە، هاوکێشە گەورەکە ئەگۆڕێت. فیلیو ئاماژە بە ئەوە ئەکات کە رۆژئاوا لە ئەفگانستان لە ١٩٨٠ کاندا کردیان: گەیاندنی موشەکی ستینگەر بو بە موجاهیدین، کە بو بە هۆی سەرکەوتنیان. ئەگەر وا دابنرێت، چەکەکانی دژە تانک و دژە فڕۆکە رۆژئاوا دابینی بکات، ئەکەوێتە دەستی داعش، فیلیو رایئەگیەنێت کە ئەم مەترسیەش نامێنێت ئەگەر بەراورد بکرێت بەوەی کە بڕێکی زۆر لەکەلوپەلی سەربازی ئەمەریکی کەوتە دەستی داعش لەکاتی کەوتنی موسڵ لەساڵی رابردو. جبەخانە ئەمەریکیەکانی سوپای عێراق بەجێهێڵران بە هەمو کەلوپەلەکانیەوە بۆ هێرشکەران.

لەوانەیە جێی سەرسوڕمان نەبێت کە دیپلۆمات و بەرپرسانی بەرگری بەریتانیا ئەوانەی لەکۆنفرانسەکەی فیلیو ئامادە بون هەندێک ناڕەزایەتیان دەربڕی؛ دواجار هەمویان ئەبێت بەرگری لە سیاسەتی ئێستای رۆژئاوا بکەن.

بەڵام کە هەمو ئەم شتانەم بیست، نەمتوانی بیر لەوە بکەمەوە کە ئەمە چۆن جێی ئاسودەییە، بەشێوەیەک، کە زۆربەمان لە رۆژئاوا سەیری کارەساتەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکەین و بەو چارەنوسە رازی بین کە روداوەکان گەشتونەتە رادەیەک کە لەپشت تواناو کاریگەریەکانی ئێمەوەن. تا ئێستا گوێمان لەسەرکردە سیاسیەکانمان نەبوە کە چۆن بیر ئەکەنەوە لە رازیبون بەدەربازبونی ئەسەد لەوەی کە ئەنجامی ئەدات و ئەمەش ببێتە هۆی هەر دەرئەنجامێکی قبوڵکراو، یان وەستاندنی چالاکیە تیرۆریستیەکان لە ئەوروپا.

ئارام کردنەوەی بارودۆخی ئەسەد، وەک ئەوانەی کە لە مێژودا رویداوە، ئەبێتە هۆی کارەساتی زیاتر. ئەمەش لەو هێمایە زیاترە کە روناکیەکانی سەر سوریا بە تەواوی ئاوا بون، هەر وەک هاوپەیمانی نێودەوڵەتی رێکخراوە ناحکومیەکان پیشانی داوە. هەروەها روناکیەکانی  کۆبیرکردنەوەمان لەمەترسی کۆتایی پێهاتندایە.


سەرچاوە: گاردیان