عێراق‌و پینه‌ی‌ سیاسی‌

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج

به‌لامه‌وه‌ سه‌یر بو، كاتێك رسته‌یه‌كی‌ "سامۆئیل هانتینگتۆن"ی‌ خاوه‌ن بیرۆكه‌ی‌ پێكدادانی‌ شارستانییه‌ته‌كانم خوێنده‌وه‌ كه‌ ده‌ڵێت، عێراق له‌ بارترین وڵاتی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ ناوینه‌ بۆ بونه‌ دیموكراسی‌، ئاخر به‌ پێچه‌وانه‌ی‌ ئه‌م قسه‌یه‌وه‌، دیموكراسیی‌ عێراقی‌ هه‌میشه‌ له‌به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌دایه‌ ‌و ره‌نگه‌ ئه‌و به‌هۆی‌ دوریه‌كه‌یه‌وه‌ هێنده‌ی‌ ئازارزه‌ده‌كانی‌ عێراق ئه‌وه‌ نه‌زانێت كه‌ ئه‌م فۆرمی‌ عێراقیبونه‌ چۆن هاوڵاتیبون وه‌ك هاوڵاتی‌ ده‌هاڕێت، سه‌ره‌تاییترین هه‌نگاو بۆ دیموكراتیزه‌بونی‌ هه‌ر وڵاتێك، په‌یوه‌سته‌ به‌وه‌وه‌ كه‌ ئاخۆ ده‌سه‌ڵات وه‌كو یه‌ك سه‌یری‌ هه‌موان ده‌كات، واتا هیچ جیاوازییه‌ك له‌ نێوان كورد ‌و شیعه‌ و سوننه‌ و ئه‌وانی‌ دیكه‌دا نابێت، پایه‌ی‌ گرنگی‌ دیموكراسیه‌ت له‌ دنیای‌ پۆستمۆدێرنه‌دا رێزگرتن ‌و وه‌كیه‌كییه‌.

نه‌ك هه‌ڵبژاردن ‌و ده‌نگدان، من ده‌زانم كه‌ ئاستی‌ هۆشیاریی‌ هاوڵاتیی‌ عێراقی‌ به‌رزتره‌ له‌ ئاستی‌ هۆشیاریی‌ هاوڵاتیی‌ وڵاتێكی‌ دیكه‌ی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ ناوین، ئه‌مه‌ په‌یوه‌ندیی به‌و مێژوه‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ عێراق هه‌یه‌تی‌، ره‌نگه‌ هانیتگتۆن فریوخواردوی‌ ده‌ست ئه‌م تێگه‌یشتنه‌ بێت ‌و گرفته‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئاستی‌ هۆشیاریی‌ له‌ پرسی‌ شیعه‌گه‌رایی‌ ‌و سوننه‌گه‌رایی‌ ‌و كێشه‌ی‌ نه‌ته‌وه‌ییدا شۆڕده‌بێته‌وه‌ تا نزیكه‌ی‌ راده‌ی سفر. دیموكراسییه‌ت له‌وڵاتی‌ وادا ئه‌سته‌مه‌ بێته‌ دی‌، هه‌ر ئه‌وه‌ش كه‌ له‌دوای‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌وه‌ لیسته‌ عێراقییه‌كان ناگه‌نه‌ هیچ ئامانجێك ‌و سه‌رگه‌رمی‌ بێنه‌وبه‌ره‌ی‌ زیاترن، ئه‌و راستییه‌ نیشانده‌دات كه‌ دیموكراسیه‌ت له‌ هه‌ركۆێی‌ دنیادا پێویستی‌ به‌هۆشیاری‌ كۆمه‌ڵایه‌تی‌، نوخبه‌ی‌ رۆشنبیر، سیاسیی‌ بوێر، حیزبی‌ دیموكراتخوازه‌، داخوا ئه‌مانه‌ له‌عێراقدا وه‌كو پێویست په‌ره‌یان سه‌ندوه‌، تازه‌ به‌تازه‌ حیزبی عێراقی‌ له‌ مامه‌ڵه‌كردنیدا له‌ ناوخۆیدا به‌ره‌و دیكتاتۆرییه‌ت ده‌ڕوات كه‌ ئه‌مه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی‌ گه‌وره‌ی‌ سه‌ر دیموكراسییه‌تی‌ عێراقییه‌، له‌ دنیای‌ دیموكراتیدا هێزێك هه‌یه‌ بۆ كۆكردنه‌وه‌ی‌ جیاوازییه‌كان له‌ده‌وری‌ یه‌كتر، هێزێك هه‌یه‌ ده‌توانێت له‌ رێگه‌ی‌ خاڵی‌ هاوبه‌شی‌ نێوان جیاوازییه‌كاندا پێكه‌وه‌ییه‌ك دروست بكات.

ئه‌وه‌ی‌ ئێستا له‌ عێراق به‌دی‌ ده‌كرێت، به‌شێكی‌ زۆر له‌ حیزبه‌ عێراقییه‌كان كار له‌سه‌ر كوشتنی‌ جیاوازییه‌كان ده‌كه‌ن، دیكتاتۆرییه‌تی‌ حیزبی‌ لێره‌وه‌ سه‌ری‌ هه‌ڵده‌دات، به‌عس له‌ ساڵی‌(1979) له‌ناو خودی‌ خۆیدا كه‌وته‌ كوشتنی‌ جیاوازییه‌كان ‌و ده‌ركردن ‌و له‌نێوی‌ بردن، هه‌ندێك له‌ حیزبه‌ عێراقییه‌كان كه‌ زۆر شانازی‌ به‌ دیموكراتیبونی‌ خۆشیانه‌وه‌ ده‌كه‌ن، سه‌رگه‌رمی‌ ئه‌وه‌ن كه‌ چۆن جیاوازییه‌كان زینده‌چاڵ‌ بكه‌ن، رێكنه‌كه‌وتن له‌سه‌ر هیچ خاڵێك، هه‌وڵدان بۆ ئه‌وه‌ی‌ گه‌مه‌ی‌ سیاسی‌ بكه‌ینه‌ گه‌مه‌ی‌ فتبۆڵی‌ یه‌كلاكه‌ره‌وه‌ ‌و سوربون له‌سه‌ر ده‌ركردنی‌ ئه‌وی‌ تر له‌ گۆڕه‌پانه‌كه‌، هه‌ڕه‌شه‌ی‌ گه‌وره‌ی‌ سه‌ر دیموكراتییه‌تی‌ عێراقییه‌، عێراق بۆ ئه‌وه‌ی‌ دیموكراسی‌ بێت، ده‌بێت له‌ پینه‌كردنی‌ سیاسی‌ دور كه‌وێته‌وه‌، پینه‌كردنی‌ سیاسی‌ فه‌لسه‌فه‌كه‌ی‌ كوشتنی‌ دیموكراسییه‌ته‌، ئه‌وه‌ش كه‌ پێی‌ ده‌گوترێت دیموكراسییه‌تی‌ ته‌وافوقی‌، درێژه‌دانه‌ به‌ ململانێی‌ ناڕه‌وا له‌ كاڵایه‌كی‌ ره‌وادا ‌و پێویسته‌ دیموكراسییه‌تی‌ عێراقی‌ له‌سه‌ر بنه‌مای‌ پێكه‌وه‌ژیانی‌ ئاره‌زومه‌ندانه‌ ‌و ئاشتییانه‌ بنیاتبنرێت، دابه‌شكردنی‌ عێراق بۆ چه‌ند هه‌رێمێكی‌ فیدراڵ‌ ‌و دواتر پێكه‌وه‌بونی‌ ئاره‌زومه‌ندانه‌یان، ئێمه‌ له‌دیموكراسییه‌ت نزیكتر ده‌كاته‌وه‌، نه‌ك ئه‌وه‌ی‌ به‌پینه‌ و په‌ڕۆی‌ سیاسی‌ گره‌و له‌سه‌ر پۆسته‌كان بكه‌ین، ئه‌گه‌ر هه‌مو پۆسته‌كان به‌ده‌ست عه‌ره‌بی‌ سوننه‌وه‌ بن ‌و عێراق دیكتاتۆریی‌ بێت وه‌ك ئه‌وه‌ی‌ له‌سه‌رده‌می‌ به‌عسدا وابو.

كه‌واته‌ هیچ نه‌كراوه‌، ئه‌گه‌ر هه‌مو پۆسته‌كان به‌ده‌ست عه‌ره‌بی‌ شیعه‌وه‌ بن ‌و عێراق له‌ كاڵای‌ دیموكراتییه‌كی‌ سه‌پێنراودا بێت، دیسان هیچ نه‌كراوه‌، هه‌میشه‌ دیكتاتۆرییه‌تی‌ ئاشكرا له‌ دیكتاتۆرییه‌تی‌ شاراوه‌ باشتر و ئه‌هوه‌ن تره‌، دیكتاتۆرییه‌تی‌ شاراوه‌ له‌ كاڵای‌ دیموكراتیدا ده‌ست به‌سه‌ر شته‌كاندا ده‌گرێت، ده‌كرێت مرۆڤ خۆی‌ له‌ دیكتاتۆری‌ ئاشكرا بپارێزێت، به‌ڵام دیكتاتۆرییه‌تی‌ شاراوه‌ زۆر ئه‌سته‌مه‌ ئه‌وه‌ی‌ له‌گه‌ڵ‌ بكرێت. عێراق به‌دۆخێكی‌ خه‌راپدا تێده‌په‌ڕێت، ئێستا كه‌ حكومه‌ت به‌ ئاسانی‌ دروست نابێت، ته‌قینه‌وه‌ ترسناكه‌كه‌یه‌، نه‌ك كاتێكی‌ دیكه‌.


06/07/2010 بینین: 9445
وتاره‌کانی تری نوسه‌ر
هەدەپەو هه‌ڵبژاردن‌ لەتوركیا...
چیرۆكه‌كانی‌ به‌هه‌ده‌ردان...
وه‌زیری‌ دارایی‌ باش ده‌كات ...
كه‌ركوك له‌به‌رده‌م گۆڕانكاریه‌ نوێیه‌كه‌دا ...
كوردو ئه‌رمه‌ن لێكچون و جیاوازی ...
بۆ شه‌ڕی‌ ناوخۆ!...
ئه‌نفال و كاریگه‌ریه‌كانی‌ له‌سه‌رخۆ بژێوی‌ و خۆخاوه‌نی‌
ئه‌نفال و رۆژئاوا...
دیسان نه‌وته‌كه‌ی كه‌ركوك ...
داعش له‌ پارله‌ماندا...
هه‌ڵه‌بجه‌ كوێی دنیایه‌ ...
نه‌ورۆزی ئه‌مساڵ له‌ ئامه‌د...
راپه‌ڕین چی‌ نه‌كرا ...
حه‌شدو داعش درنجه‌كانی سه‌رزه‌مین ...
ئینساندۆستی گێلانه‌ ...
خه‌ریك بو گه‌مه‌ی ده‌ربڕینه‌...
میلیشیا وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی به‌رده‌وام ...
كه‌ركوك به‌ مرۆیی كردنه‌وه‌ی قوربانی ...
30ی 1 و خه‌مه‌ كوردیه‌كان ...
ریشه‌ و رایه‌ڵه‌كانی داعش ...
چی كۆمانده‌كاته‌وه‌...
وه‌زاره‌تی‌ دارای‌ و كۆمپانیاكانی‌ حیزب ...
وه‌ته‌نیات و به‌یاننامه‌ ...
شیعه‌ له‌م دیوی‌ ده‌رگاكه‌ ...
كه‌ركوك له‌ 2015دا ...
ساڵێكی‌ تریش! ...
كه‌ركوك له‌نێوان خیانه‌تلێكردن و خێر پێكردنا ...
كه‌ركوك راستكردنه‌وه‌ی‌ هه‌ندێ‌ هه‌ڵه‌ ...
واژوه‌كه‌ی ته‌ها زه‌نگه‌نه‌ و واژوه‌ ونه‌كان ...
ته‌قینه‌وه‌كه‌ی‌ شۆڕیجه ‌و میدیای‌ كوردی‌ ...
جه‌نابی سه‌رۆك سه‌یرمكه‌!...
ناوچه‌ دابڕێنراوه‌كان و پارله‌مانی‌ كوردستان ...
ئاواییه‌ بێنازه‌كان ...
كه‌مال فواد له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ سیاسه‌ت ...
خورماتو و حه‌مرین هی‌ خه‌ڵكه‌كه‌ین نه‌ك میلیشیاكان ...
ئه‌گه‌ر به‌غدا هه‌ر وابكات ...
ئه‌ردۆگان و ژماره‌ ...
كێشه‌ی‌ كۆچپێكراوان و چۆنێتی‌ چاره‌سه‌ر ...
نوسینگه‌ی‌ كه‌ركوكی‌ پارله‌مان و ئازاری‌ كه‌ركوكیه‌كان ...
به‌ردو گوڵ ...
ژن لای‌ یه‌په‌گه‌ و داعش ...
ئێزدیه‌ خۆپارێزه‌كان ...
لۆخۆیان دڕ و لۆ وی‌ دی‌ كڕن ...
ئه‌مه‌ش بگێڕنه‌وه‌...
عێراق به‌رپرسیاره‌تی‌ به‌رانبه‌ر پێكهاته‌كان؛ ئێزدیه‌كان به‌نمونه‌...
خۆری‌ ئێزیدی‌ توڕه‌یه‌ ...
داعش و شه‌نگال
هه‌ندێ‌ زانیاری‌ گرنگ له‌باره‌ی‌ شه‌نگال و ئێزدیه‌وه‌:...
ده‌نگه‌كانی‌ سلێمانی‌ ...
موچه‌ و مرۆڤ ...
خوێنی‌ كه‌ركوكیه‌كان ...
ئامرلی‌ و لینینگراد ...
ئه‌وه‌ی‌ پێشمه‌رگه‌ ده‌یكات...
رۆژئاوای‌ كوردستان خه‌مێكی‌ فه‌رامۆشكراو ...
وه‌زاره‌تی‌ دارایی‌ چی‌ بكات؟...
بتی‌ خۆكرد...
جینۆساید و ئازاری‌ هیندیه‌ سوره‌كان...
قه‌یران باوكی‌ درۆ و دزی‌...
قه‌ندی‌ تاڵ ...
ناوچه‌ دابڕێنراوه‌كان و بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان ...
نه‌وت له‌ ته‌عریبه‌وه‌ بۆ ته‌تریك ...
بانگه‌شه‌ی‌ ده‌وڵه‌ت و ماڵه‌باجێنه‌...
سیاسه‌تی‌ تاریك ...
سۆرانی‌ مامه‌ حه‌مه‌تان بیره‌ ...
نه‌ریتی‌ بێمنه‌تی‌...
كوردو هه‌ڵبژاردن ..تیڤاڵ و مه‌كسی‌ كوده‌ری‌ ...
شێره‌ژنێك له‌ناو دادگا ...
تۆڵه‌ی‌ خه‌ڵك ...
ئازاره‌كانی‌ كه‌ركوكی‌ بون...
كۆرو مۆرو نابۆكۆ ...
داشه‌ هاره‌
نه‌وت به‌ره‌و كوێمان ده‌بات؟ ...
با بیبه‌ینه‌ سه‌ر...
نیوه‌ی‌ فیلمه‌كه‌ ...
ئاشبه‌تاڵی‌ پێمه‌كه‌ن ...
داعش و خودا...
گۆڕان و حكو‌مه‌ت ...
نه‌وت و نه‌گبه‌تی‌...
كه‌ركوك له‌ بارودۆخێكی‌ تردا ...
ته‌قه‌ی‌ كورد له‌ كورد ...
هه‌رێم خورمژی‌ ده‌وێت...
مامۆستا محه‌مه‌د عه‌لی‌ محه‌مه‌دیان و مامۆستاكانی‌ تر...
پێشمه‌رگه‌ و موچه‌...
بۆ فریشته‌كه‌ی‌ رۆژئاوا...
داعش و ساڵی‌ نوێ‌ ...
نامه‌یه‌ك بۆ ئامه‌د...
خوێن و گه‌نده‌ڵی‌...
كاوه‌ و سۆران و سه‌رده‌شت و دایكانی‌ ئێمه‌...
نه‌وت و ئه‌نفال...
خورماتو سه‌عدیه‌ی‌ بێخاوه‌ن...
پۆستی‌ پارێزگاری‌ سلێمانی‌ و پرسی‌ هه‌ڵبژاردن...
كه‌ركوك له‌نێو یاسا و بڕیاره‌كاندا...
هه‌ڵبژاردنی‌ پیس ...
قامچی‌ و قانون ...
خه‌مێك بۆ كه‌ركوك ...
ئازایه‌تی‌ و خۆ خاوه‌نی‌ ...
هه‌ڵبژاردن و په‌یمانی‌ شه‌ره‌ف ...
ئه‌وه‌ی‌ بارزانی‌ ده‌یڵێت وایه‌...
یه‌خه‌ی‌ كامتان بگرین یه‌كێتی‌ و پارتی‌...
كورد له‌ ناوچه‌ دابڕێنراوه‌كان چی‌ بكات؟...
ئۆپۆزسیۆن و كۆنگره‌ی‌ نه‌ته‌وه‌یی‌...
له‌ق له‌قه‌كان و شه‌هیده‌كانی‌ شه‌ڕی‌ ناوخۆ...
رۆڵی‌ كۆكه‌ره‌وه‌...
سه‌دوچل به‌ره‌وكوێ‌ ...
كۆیله‌كردن ...
بارزانی‌ شه‌مه‌نه‌فه‌ره‌كه‌ به‌ره‌و هه‌ڵدێر ده‌بات...
مه‌حمود یاسین بۆ كوێ‌ ده‌به‌ن...
كونسڵگه‌ری‌ فه‌ره‌نسا و درۆ...
ئاپۆ و ئاگربه‌ست...
باوكێ‌ له‌ قه‌یتول...
ته‌قینه‌وه‌كه‌ی‌ دوبز...
پوره‌ حه‌به‌...
17ی‌ شوبات و یه‌ك دوقسه‌ی‌ تر...
سته‌مكردن له‌ شه‌هید...
وه‌همی‌ چاكسازی‌...
دیسان وه‌زاره‌تی‌ كاره‌ساته‌ سروشتییه‌كان...
ناو وه‌ك كێشه‌یه‌كی‌ قانونی‌ ...
نهێنی‌ نه‌فره‌ته‌كه‌...
نوكته‌ی‌ كوردی‌ ...
های‌ له‌وه‌...
بۆچی‌ پێویسته‌ پشتگیری‌ پارێزگار بكه‌ین؟ ...
كه‌ركوك و خوێندن و زمانی‌ كوردی‌ ...
كورسی‌ و سه‌رۆك...
داود ئۆغڵو له‌ كه‌ركوك...
بارزانی‌ و رای‌ گشتی‌...
خورماتوی‌ بێ‌ خاوه‌ن...
كوردستانیبونی كه‌ركوك له‌ڕوی دابه‌شبونی دانیشتوانه‌وه‌...
بارزانی و موقته‌دا...
لەنێوان عێراقەكەی سەدام و عێراقەكەی ئەمه‌ریكادا...
كۆنگرەی گۆڕە بەكۆمەڵەكان و عێراقیبون...
"خاكی‌ داگیركراو"...
هەڵەكە لە كوێدایە؟...
ئه‌رێ‌ به‌ڕاست كه‌س رقی‌ له‌ سه‌رۆكه‌؟...
میدیا ‌و مه‌یمون...
"سه‌رۆك، نه‌وته‌كه‌ ده‌ڕوات"...
روه‌ سوره‌كانی ده‌سه‌ڵات...
كه‌ركوك‌و ته‌عریب‌و پایته‌ختی‌ رۆشنبیری‌ ...
برینی ئه‌نفال له‌نێوان ساڕێژكردن‌و كولانه‌وه‌دا...
په‌رله‌مانی‌ عاجباتی‌ ...
سه‌دو چل‌و په‌رله‌مانی كوردستان...
ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات نایه‌وێت بیزانێت...
بۆچی له‌ كێشه‌ی‌ كه‌ركوكدا كه‌مته‌رخه‌مبووین؟!...
نوێترین هه‌واڵ...
(سبەى) خۆى نوێ دەکاتەوە ...
ئه‌مڕۆ مه‌كته‌بی‌ سیاسی‌ و سه‌ركردایه‌تی‌ و ئه‌میری‌ كۆمه‌ڵ هەڵدەبژێردرێن...
به‌رشه‌لۆنه‌ دوه‌م نازناوی ئه‌م وه‌رزه‌ی به‌ده‌ستهێنا...
داعش زیندانی تەدمور دەتەقێنێتەوە...
سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان: دەستور دەبێت سەقامگیری بەدیبهێنێت...
لیژنەی دەستور هەفتەی چوارجار كۆدەبێتەوە...
بان كی مۆن: 25 هەزار بیانی چونەتەناو گروپە تیرۆرستییەكانەوە...
یەپەگە ئۆپەراسیۆنی دابڕینی داعش لە تورکیا و بەستنەوەی جزیرە و کۆبانی پێکەوە جێبە...
بەڤیدیۆ؛ زەمینلەرزەیەک ژاپۆن دەهەژێنێت .. مەترسی تسۆنامییەکی دیکە دەکرێت...
گۆڕێکی بە کۆمەڵی ئێزیدییەکان دەدۆزرێتەوە .. تەرمی (20) ژن و (33) منداڵ و پیری تێ...
بەڤیدیۆ؛ سیناریۆکانی دابەش بونی عێراق...
داعش هێرش دەکاتە سەر شاری حەسەکە...
عه‌بادی: جیاوازی له‌ نێوان کەوتنی رومادی و موسڵدا هه‌یه‌ ...
عەلی باپیر لە کۆنگرەی حیزبەکەیدا رەخنەی توند لە حکومەت دەگرێت...
(20) سه‌ركرده‌ی داعش لە ئەنبار کوژران...
پێشمەرگە شكست بە هێرشێكی داعش دەهێنێت...
هەرێم و بیلاروسیا پرۆتۆکۆڵێکیان واژۆ کرد...
بیرلسكۆنی: میلان نافرۆشین...
باندێکی (10) کەسى دەستگیر دەکرێن...
شاندێکى گۆڕان بۆ پشتیوانی کورد دەچێتە باکور ...
''لە ساڵێکدا بیانیه‌كانی ناو داعش بەرێژەى (70%) زیادیان کردوە''...
یەک ملیۆن نەمام لە بەردەم مەترسیی وشکبوندان...
بریمه‌ر داوا دەکات چەک بە کورد بدرێت ...
حوسیەکان پارێزگارى سەنعایان کوشت ...
ئێران دەستگیرکردنى چه‌ند تۆڕێكی‌ سه‌ر به‌ داعش رادەگەیەنێت ...