|
گەندەڵی لە کۆمەڵگای کوردستان و ستراتیژی کۆمەڵگا؛ بزوتنەوەی دژی گەندەڵی
|
ئاسۆ حامدی
میکاڤیللی لە سەدەی پانزەهەم هۆشیاریدا کە زۆرێک لە رابەرانی رێکخراوەکان گەندەڵن، مارکس لە وتەیەک دا دەڵێ هەتا سیستەمی سەرمایەداری مابێ گەندەڵی فەرمانبەران و پەیوەندی دەوڵەت و بۆرسە هەر دەمێنێ. تائێستا راست و دروستی ئەم نەزەرانە واقعە و مارکس ئەو رۆژگارەی سیستەمی سۆڤیەتی سوسیالیستی دەوڵەتی نەبینی و چۆن گەندەڵی یەکێ لەهەرە دیاردەکانی بون. بەنمونە هەمو دەوڵەمەندەکانی ئەمڕۆی روسیە و وڵاتانی بلۆکی رۆژهەڵات زۆربەی سەرمایەکانیان لە گەندەڵیەوە بەیەکەوەناوە. ئەم دیاردەیە لە هەمو وڵات و رێکخراوەیەیێ بەڕێژەی جیاجیا هەیە، بەڵام لەم وڵاتانەی کە یاسا سەروەری هەیە ئەوە گەندەڵچیەکان روبەڕوی سزای یاسای دەبنەوەو دەبێ هەمو ئەو سەرمایەیەی کە بە گەندەڵی بەیەکەوەیان ناوە بۆ خەزێنەی دەوڵەتی بیگێڕنەوە، ئەگەر لە دادگادا یەکلاکرانەوە. ئەمە هەرچەندە مشتەی خەروارێکە لە میزانیەی دەوڵەت، بەڵام مژدە بەخشە. گەندەڵی وەکو نەخۆشی کانسەر وایە ئەگەر رێکخراوێ یان کۆمەڵگایەک توشی بو ئەوە کوشندەیە و نەشتەرگەری شۆڕشگێڕی دەوێ بۆ ئەمەش دەبێ هەم رێکخراو و کۆمەڵگا ئامادەیی ئەمەیان هەبێت. تا کات بڕوا ئەم دیاردەیە زەقتر خۆی بەیان دەکات. ئێستا لیستی وڵاتان و رێکخراوەکانی جیاجیا لە نەتەوە یەکگرتوەکان هەیە کەچی هەندێ جار خودی هەندێ ئەندامانی نێو رێکخراوی دەولی تیوەی دەگلێن. باشترین نمونەش کوڕەکەی کۆفی ئانانە لە مەسەلەی نەوت بەرامبەر خۆراکی وڵاتی عێراق. وڵاتی عێراق لەم لیستەدا لەو وڵاتانەیە کە زۆرترین گەندەڵی هەیە، لە کوردستانیش لە زاری سەرۆک و زۆریش لە سەرکردە سیاسیەکان بەڕاشکاوی باس لە بونی گەندەڵی و نەهامەتەکانی دەکەن و هیچ رێگاچارەیەکی دروستیش نیە. بەڵام گەندەڵی لە کوردستان لە تۆپ داونەوە دەست پێدەکات و ئەمەش گرفتێکی گەورەیە و تەنها بزوتنەوەی تایبەت بە دژی گەندەڵی دەتوانێ چارەسەری بکات. دەستگای چاودێریەکان کە بۆ دژی گەندەڵی روستکراون زیاتر بۆ شاردنەوەو بە یاسایی کردنی گەندەڵین تا چارەسەری. چارەسەری گەندەڵی بە سیستەمی دروست و چاودێری بەڕێوەبردن و بە شفاف بون و کارکردنی هەمە لایەنەی هەمو هێزەکان و چاودێری کردنی یەکتری و پێشبرکێ خزمەت کردن چارە دەکرێ نەک بە قۆرخ کردن و پاوانسازی و سەرکوتکردن.
گەندەڵی دەردێکی کوشندەیە لە سیستەمی بەڕێوەبردنی هەمو رێکخراوێکدا، گەندەڵی دەکرێ بە هۆشیاریەوە بێت کە ئەمە تاوانە و سزایی خۆی هەیە لە دادگاکاندا و تەنانەت لە خودی رێکخراوەیەکیشدا هەروەها گەندەڵی بە ناهۆشیاریەوە هەیە کە ئەویش بە فیڕۆدانی سامانی کۆمەڵایەتیە لە ئەنجامی بەبێ پلان کارکردن و نەشارەزایی بەڕێوەبردن و تەکنیکی و رێکخراوبون و ...هتد. ئەمەش سەرزەنشتی رێکخراوەیی هەیە و بگرە هەندێ جار دەبێ دادگای زانستی بکرێ.
گەندەڵی مەسەلەیەکی ئاڵۆزە و چارەکردنیشی پرۆسیسی بەڕێوەبردن و مەسەلەی قەزایی دروستی دەوێ، لێرەدا باسی ئێمە نیە تەنها باسی گەندەڵی دەکەین وەکو دیاردەیەک کە کاریگەری سەرەکی هەیە لەسەر رێگریەکان بۆ پیادەکردنی ستراتیژ و هەڵبژاردەکانیان.
ئەگەر رێکخراوێ یان وڵاتێ هەستی کرد کە گەندەڵی لە سیستەمی بەڕێوەبردنی هەیە، ئەوە سەرەتای هۆشیاریەتی کە ستراتیژ و پیادەکردنی بۆ گەیشتن بە ئامانجەکان نایەنە دی چونکە ریگری ناوەخۆی ناوەخۆ رێکخراو و زاڵە و خەڵکیش لە ناسینەوەی ئەکتۆرەکانی رێکخراودا وەکو پایەکی ئەساسی سەیری دەکەن و باوەڕ لەنێوان کۆمەڵانی خەڵک و رێکخراو رابەرایەتی دادەبەزێ یان دەبێتە مەسەلەیەکی ماددی ساف. ئەگەر خەڵکی یان سیستەمەکە بەرخۆری بو ئەوە خەڵکی تەنها بۆ بەدەستهێنانی ژیان و گوزەرانیان یان لەکاتی پێدانی ئیمکاناتی ماددی باوەڕی خۆی بە رێکخراو دەبەخشێ رابەرەکەی قەبوڵ دەکات، ئەگینا هیچ پەیوەندیەک لە نێوان ئەم دوانە نیە چۆن خودی ئەندامانی رێکخراویش لە چاوەڕوانی ئیمتیازدا دەهۆڵ بۆ رابەری لێدەدەن. ئەمەش مانای کۆیلەتیە تا رێکخراوێکی ئازاد و خۆ هەڵسوڕێنەر و داهێنەر. باشترین نمونە بۆ ئەمە وڵاتانی سیستەمی سەرمایەی کۆنریە، یاخود رێکخراوەکانی باندی مافیایی و ماددە بێهۆشکەرەکانن لە دونیادا. دیارە ئەوانیش ستراتیژی خۆیان هەیە و لەم بارەوە هۆ و ئامراز و ئامانجەکانیان جیاوازن کە ئەمە باسی ئێمە نیە بەس تەنها باس لە گەندەڵی دەکەین وەکو رێگریەک لە بەدەست هێنانی ئامانجەکان و پیادەکردنی ستراتیژ.
ئەگەر کۆمەڵگا رادەیەک بۆ گەندەڵی دانەنێ، یان دەبێ هەموان گەندەڵ بن ئەوکات هەمو یەکتر بەکاردێنن یان ئەوەتە دەبێ بزوتنەوەیەکی دژایەتی گەندەڵی سەرهەڵبدا و بە ئاشکرا کار بۆ پەردەلەسەر لادانی هەمو گەندەڵیەکان بکا بە هۆشیاری و ناهۆشیاری و هەوڵی لەناوبردن و رادەدانی بۆ بکا تا کەمترین پلە. ئاستی هۆشیاری گەل لەم نێوەدا گرنگە گەل دەبێ چاودێرێکی رەخنەگر بێ لە کارەکان و هەڵوێستەکان جا لە هەر ئاست و لە هەرلایەنێ بێ. کارکردن بە دۆکیومێنت و بڵاوکردنەوەی لەنێو کۆمەڵانی خەڵکدا سەرەتای کارەکانی ئەم بزوتنەوەیە خەڵکی لە کوردستان ئەگەر دەیانەوێ دەست بە کاری بزوتنەوەیەکی لەم جۆرە بە رێکخراوەی بکەن، ئەگەر گەلی کورد لەم دەورانە نەتوانێ ئەم فازە ببڕن ئەوە لەم دەورانە گەندەڵی لە کوردستان لە باری سیاسیەوە ئەم فازە کوشندەتر دەبێ لە سەردەمی جاشایەتی و خۆفرۆشی بۆ داگیرکەرانی کوردستان.
تێپەڕاندنی ئەم دەورانە لە ژیانی سیاسی و ئیداری کۆمەڵگا ئەرکی هەموانە، لەلایەکی تریش سیستەمی بەڕێوەبردن و قەزایی دروستی دەوێ. ئەگەر گەندەڵی هەروا بەردەوام بێ ئەوە ستراتیژ و ئامانجەکانی گەلیش قوربانین و هەردەبنە ئەو خەونە شاعیرانەیە، کە هەندێ کەس ناویان لێ نابو. هەڕەشەکانی سەرۆکی هەرێمیش بەرامبەر قەیرانەکانی لەگەڵ بەغدا بەم ئامرازانەی کە هەیەتی هەر دەبنە (حبر علی الورق) و هیچیان لێ سەوز نابێ.
|
|
|