چیا عه‌باس

دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕان وهەڵبژاردنی رێگەی دیموکراسی بۆ بەدیهێنانی بەرنامەکەی جەخت لە چەند راستیەکی حاشاهەڵنەگر دەکەنەوە.

لەپێشەکی ریزبەندی ئەو راستیانە باوەڕی توندی بزوتنەوەکەیە، کە پرۆسە و هەڵمەتی گۆڕانکاری تەنها بە بزوتنەوەکە نایەتە سەرپێ و ئەستەمە پرۆسەکە بێ ململانێ و هاوپەیمانی سیاسی دیموکراسی و بێ بەشداری ورۆڵی بەرچاوی خەڵًک و رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی مەبەستەکانی بپێکێت. بەپێچەوانەوە بزوتنەوەکە پەنای بۆ شێوازی تر بەدەر لە ژیانی دیموکراسی دەبرد بۆ خۆسەپاندن و پێڕەوکردنی زۆرەملی و توندوتۆڵی بۆ جێبەجێکردنی بەرنامەکەی. بەرنامەیەک لە بنەڕەتدا بۆ خزمەتی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان و بزاڤی نەتەوەییمانە و کار و بەرنامەی هێزەکانی بزاڤەکە تۆکمەتر و دەوڵەمەنتر دەکات و کار بۆ راستکردنەوەی لادان و هەڵەکان دەکات.

لەهەناوە رەسەنەکەی گۆڕان و بەرنامەکەیدا تۆوی خواست ویستی تۆڵەسەندنەوە لەهیچ کەس ولایەنێک وهێزێک بونی نیە. وەلێ لەپرۆسەی دیموکراسیدا هەڵکشان و دابەزینی کێرڤی بەشداربوان هەمیشە لەسەر حسابی هێز و جەماوەریان بەڕێوەدەچن و پێویستە لایەنەکان بەم راستیە قایل بن. هەروەها پەنابردن بۆ یاسا بۆ راستکردنەوەی هەڵە و گەندەڵی و دزی و تۆقاندن و پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ ناچنە چوارچێوەی دژایەتی سیاسی و تۆڵەکردنەوەوە، بەقەدەر ئەوەی مافێکی رەوایە بۆ بەرگریکردن. لە ئاڕاستەکردنی ئەم پرۆسە و هەڵمەتەدا هەڵسوڕاوانی بزوتنەوەی گۆڕان فریشتە نەبون و نەوەی ئەم میللەتەن و بێ مەقسەد هەڵەیان کردوە و هۆکاری خەڵقاندنی دورکەوتنەوە لەیەکتر و پەرتەوازەبون بون. ئەوەی گرنکە ئەم کاریگەرییە لابەلایانە بەشێک نەبون و نابن لەبەرنامە و نەهجی کارکردنی گۆڕان.

دوای سەرکەوتنە مەزنەکەی گۆڕان لە ساڵی پاردا ئیتر زۆر رەوایە بۆ بزوتنەوەکە لەچوارچێوەی یاسا و گەمەی دیموکراسیدا مناوەرەی سیاسی و دۆستایەتی و هاوپەیمانیەتی خۆی سازبدات، بەمەرجێک لە خزمەتی بەرژەوەندی باڵای نەتەوەییدا بن. بەرژەوەندیەک کە سەرجەم هێزەکانی بەشدار لەئەزمون و نمونەی باشور فۆرمیڵەی بکەن.

سەرەڕای ئەو راستیانە دەسەڵاتداران و بەتایبەت لوتکەی دەسەڵاتی یەکێتیی لەدوای هەڵبژاردنەکانی ساڵی پارەوە کەوتونەتە دژایەتیکردنێکی سەرسەختی گۆڕان و چیان بۆ لوابێت دژ بە گۆڕان و هەڵسوڕاوان و گۆڕانخوازان کردویانە. ئەگەر پارسەنگی هێزەکان لە کورستان و عێراقدا لەبەرژەوەندیانا بوایە بێگومان بەو عەقڵیەتە توندڕەویە کاری زۆر خراپتر و توندتریان بە رۆژی نیوەڕۆ ئەنجا مدەدا.

هەڵوێست و رەفتاری لایەنەکەی تری دەسەڵات، پارتی دیموکراتی کوردستان، بە دو ئاڕاستەدایە، لایەک فشارخستنە سەر گۆڕان وهەڕەشەکردن و دیوەکەی تریشی موجامەلەیەکی بێپێزی دورەپەرێز، وەک ئەوەی بیانەوێت پەیامێکی چەواشەکاری بە گۆڕان رابگەیەنن و ژێربەژێر و هێمنانە لەخشتەی بەرن. مەبەست لەم دو ئاڕاستەی سیاسەتی پارتی، کە هەڵقوڵای زیندویەتی چەمکی یاساکانی شەڕی ساردە لە عەقڵًیەتی دەسەڵاتی پارتیدا، بەهێزکردنی پێگەی پارتییە لە ژیانی سیاسی و حوکمڕانی کوردستان بەقۆستنەوەی ناکۆکی نێوان هاوپەیمان و رکابەرەکانی و یاریکردن بەو ناکۆکیانە. بەتایبەت دەسەڵاتدارانی پارتی دوای هەڵبژاردنەکان باوەڕیان هێناوە کە "رێککەوتنامەی ستراتیژیەت" لەبنەڕەتدا هەنگاوێک بوە لەپلەی یەکەمدا دەسەڵاتدارانی یەکێتیی سودیان لێکردوە. هەنوکە بەلای پارتیەوە بە لاوازبونی یەکێتیی رێککەوتنامەکە بۆ "شین و شایی" ناشێت. بۆیە مەبەستیانە گۆڕان وەک مقاشی ئاگردان بەکاربهێنن و پێگەی یەکێتیی لە رێککەوتنامەکەدا بکەنە شەریکێکی گوێرایەڵ و بێدەنگ.

بێگومان پشکی شێر لە توڕەیی و گلەیی و رکابەری خەڵک و گۆڕانخوازان روبەروی یەکێتیی دەبێتەوە. لێرەدا بە ویژدان ئاوڕدانەوە لە مێژو و درککردن و داننان بەو مێژوە یەکێتیی دەخاتە ئەو پێگەیەوە، کە خەڵک چاوەڕوانی ئەو سیاسەتە چەوت و لادانانەی لە دەسەڵاتدارانی نەدەکرد. دەسەڵاتدارانی یەکێتی بەرپرسیاری یەکەمن لە ئاڵۆزی دۆخەکە و تێکچونی پارسەنگی هێزەکان و لاوازبونی پێگەی یەکێتیی. ئەگەر ئەوان ئەو دژایەتیە توندەی گۆڕان یان نەکردایە ئەو کەلێن و درزانە نەدەکەوتنە نێو بەرەیەکی فراوانی بەهێزی رەسەنی کوردایەتیەوە و لایەنەکانی تریش نەیان دەتوانی بەئاسانی بیقۆزنەوە.

دەسەڵات بەگشتی نایەوێت لەو راستیە تێبگات کە هاتنەکایەی ئۆپۆزسیۆنێکی پارلەمانی و بزوتنەوەیەکی جەماوەری ئاشتیخواز خزمەتی بزاڤی کوردایەتی دەکات. کورد و حوکمڕانی لە باشور پێویستی ژیانی هەیە بەهەر تاکێکی دڵًسۆز بۆ بنیاتنانەوە و ئاوەدانی و گەشەی ئابوری و ئایندەی کوردستان. بەردەوامبونی دەسەڵات لە دژایەتی و گەمارۆدان و ئەزیەتدانی گۆڕان و هەوادارانی سەرجەم دۆخی باشوری کوردستان دەخاتە مەترسیەوە. پێویست ناکات چەندین نمونەی زیندوی دنیا بهێنینەوە، کە چۆن دەسەڵات لەبەردەم ویستی جەماوەردا هەرەسی کۆتایی هێناوە لەگەڵ ئەوەشدا زۆر بەتواناو پارەدار و خاوەن چەک و سوپا و دۆستی بەهێزیش بوە.

ئەمڕۆکە، دوای هەڵبژاردنەکانی 7/3 سەرکەوتنی هەر هێزێکی دڵسۆز و خەمخۆری بزاڤەکە مایەی دڵخۆشی دڵسۆزان و خەمخۆرانی میللەتە، شکستی ئەو جۆرە هێزانەش شکستە بۆ سەرجەم بزاڤی کوردایەتی. لەم روانگایەوە پێویستە دەسەڵاتدارانی یەکێتیی پێداچونەوەیەکی دروست و ورد لەسیاسەتیاندا بکەن و بگەنە ئەو ئەنجامەی کە هەڵوێستی نادروستیان نە خزمەت بوە بە خۆیان و نە بە ئەزمونی باشوری کوردستان. بەو کار و کردەوانەی کردویانە تەنها پرۆسەیەکی سیاسی ئاڵۆزی تەنراو بە توندوتیژی و لەیەکترازانیان لە گۆڕەپانێکی رەسەنی کوردایەتی کە بەتایبەت سلێمانی و گەرمیان دەگرێتەوە دروستکردوە. ئەگەر جاران ناوچەی سەوز و زەرد پێناسەکردنی دەسەڵاتدارانی هەرێم بو، ئەوا ئەمڕۆ ئارامی ناوچەی زەرد و نائارامی ناوچەی سەوز پێناسەکردنی توڕەبون و هەڵچونێکە کە کوردستان بەسەردو ناسنامەی سیاسی نەگونجاودا دابەش دەکات.

بۆیە ئەم قۆناغەی پێمان ناوەتە ناویەوە هەستیارە و بێ مەترسیش نیە. گەورەترین مەترسی، مەترسیە مێژویەکانی بەغدا و دوژمنان و ناحەزانی کورد نیە، بەڵکو مەترسی ناو ماڵی خۆمانە. مەترسی تێکچون و پەرتەوازەبون و توندوتیژی ناو بەرەی رەسەنی بەئەمەکی کوردایەتیە. ئەمە ئەو ئافاتەیە کە ماڵی هەمومان تێکدەدات. لێرەوە دەبێت دەسەڵاتداران بەنەفەسێکی کوردانەی پاک و دور لە تەشقەڵە و گەمەی سیاسی بێتام هەڵوێست و رەفتاریان دیاری بکەن. نیەت دایک و باوکی هەمو کار و رەفتارێکە، بۆیە ئاساییکردنەوەی دۆخی توندوتیژی، گەڕانەوەی سەرجەم دەرکراو و نانبڕاوەکان، ئازادکردنی گیراوەکانی گۆڕان، بەتاڵکردنەوەی هەمو بڕیار و پلانێک دژ بەگۆڕان کرابێت و راگرتنی هەڵمەتی دژایەتیکردن و سوکایەتیکردن لە راگەیاندنەکاندا، ئەو هەنگاوانەن کە کەشوهەوای بنیاتنانەوەی متمانە خۆشدەکەن و جەماوەری لایەنەکان لەیەکتر نزیک دەکەنەوە. دیالۆگ و لێدوانی سیاسی بۆ گەیشتن بە تێگەیشتنێکی هاوبەش لەمەڕ خاڵە هاوبەشەکان هەنگاوێکی سەرەکیە بۆ پساندنی ئەڵقەکانی توندوتیژ و دژایەتیکردن و گەمەی ناحەزان. پێویستە لەم دۆخەدا سەرجەم هێزەکانی کوردستان وەک هەرزەکاری سیاسی رەفتارنەکەن، خاک و میللەت داوا دەکەن یەکریزیمان لەسەر بنەمای رەوا و دروست دابرێژێنینەوە.