|
داوێنی به‌رپرسیاریه‌تی سه‌رکردایه‌تی کورد؟
|
چیا عه‌باس
روداوه‌کانی چه‌ند هه‌فته‌ی رابوردو ئاسایش و سهروهری باشوری کوردستانیان خسته مه‌ترسیه‌وه، به‌ده‌نگه‌وه‌هاتنی سنوردار و مه‌رجداری ئه‌مەریکا و خۆرئاوا، بوژاندنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیه‌کان له گه‌ڵ به‌غداد و به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی هێزه‌کانی پێشمه‌رگه به‌به‌شداری هێزه کوردهکانی به‌شه‌کانی تری کوردستان توانیان تا راده‌یه‌ک مه‌ترسیه‌کان بڕه‌وێننه‌وه.
له به‌رامبه‌ر ئه‌م دۆخه‌دا ده‌بێت چه‌ندین پرسیاری جدی ئاراسته‌ی سه‌رکردایه‌تی سیاسی باشور و حوکمرانی خۆماڵی بکه‌ین، ئه‌و پرسیارانه‌ی که ده‌بێت بێ پێچوپه‌نا وه‌ڵام بدرێنه‌وه، چیتر میلله‌ت قبوڵ ناکات به قسه‌ی سواو و دروشمی بریقه‌ردار و نمایشکردنی شانۆگه‌ری بگه‌وجێنرێت و چه‌واشه بکرێت.
یه‌کێک له‌و پرسیاره بنه‌ڕه‌تیانه هه‌ڵه‌کانی سه‌رکردایه‌تی سیاسی باشور چی بون که دۆخه‌که به‌و ئاسته گه‌یشت؟
به‌رپرسیاره سه‌ره‌کیه‌کان کێن؟
دو هێزی ده‌سه‌ڵاتدار پشکی شێریان له به‌رپرسیاریه‌تی دۆخه‌که به‌رده‌که‌وێت. 23 ساڵه به‌جوته ئه‌م هه‌رێمه‌یان له هه‌مو بوارێکدا قۆرخ کردوه و شه‌ڕی خوێناوی یه‌کتریان کردوه و له‌نێو خۆیاندا له‌تکردوه و به‌ڕێوه‌بردوه، ئه‌وانن به رێکه‌وتنامه‌یه‌ک یه‌کریزیه‌کی وه‌همیان پێڕه‌و ده‌کرد، هه‌ر ئه‌وانن خاوه‌نی هێزی گه‌وره‌ی پێشمه‌رگه و ده‌زگا هه‌واڵگریه‌کانن، ئه‌ندازیاری په‌یوه‌ندیه ده‌ره‌کیه‌کانن له گه‌ڵ وڵاتان و کۆمپانیا و ده‌زگا سیخوری و هه‌واڵگریه‌کانی دنیا، 11 ساڵه به‌جۆش و خرۆشه‌وه به‌جیا چاوبازی له‌گه‌ڵ به‌غداد و ته‌هران و ئه‌نقه‌ره و دمشق و پایته‌خته په‌یوه‌نداره‌کاندا ده‌که‌ن و ژێربه‌ژێر رێکه‌وتن و کارنامه سازده‌که‌ن.
به‌رپرسه باڵاکانی ئه‌و دو هێزه دوای رودانی کاره‌سات هه‌رچیه‌ک بکه‌ن و به‌چڕینه‌وه‌ی قسه‌ی سواو و هه‌ڵدان به‌شان و شه‌وکه‌تی پێشمه‌رگه‌دا و ده‌رکه‌وتنی شانۆگه‌ری له به‌ره‌کانی شه‌ڕدا ناتوانن داوێنی به‌رپرسیاریه‌تیان پاک که‌نه‌وه. ئه‌وان به‌رپرسی یه‌که‌من له به‌رامبه‌ر ئه‌م دۆخه‌دا. نوسه‌ر و بۆقه‌کانی دیعایه‌ی ئه‌م دو هێزه ناوێرن خۆیان له قه‌ره‌ی ئه‌و هه‌ڵه و کاڵفامی و که‌مته‌رخه‌می و که‌لێنانه‌ی ئه‌و دو هێزه بده‌ن که پشکی به‌رچاویان له سازدانی زه‌مینه‌یه‌کی له‌رزۆک هه‌بوه بۆ سهروهری و ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ییمان.
یه‌کڕیزیان چی لێکرد؟
له گه‌ڵ سه‌ره‌تای سه‌رهه‌ڵدانی کێشه‌کانی نێوان هه‌رێم و به‌غداد، به‌ڕێز مسعود بارزانی به‌هۆی پشتتێکردنی هێزه‌کانی باشور لێی و ده‌ستتێوه‌ردانی خه‌ستی ئێران سه‌رکه‌وتو نه‌بو له چه‌سپاندنی ئه‌جێندای کورد له کارنامه‌ی خولی دوه‌می حوکمڕانی مالیکیدا. له‌و ساته‌وه بارزانی به‌ته‌واوی دڵنیا بو که دۆخی سیاسی نێوماڵی کورد له‌بار نیه بۆ ئه‌گه‌ره ستراتیژیه‌کانی ئاینده. زیاده بۆ ئه‌مه‌ش رۆڵی گۆڕان وه‌ک هێزێکی به‌هێزی ئۆپزسیۆن به‌هه‌ڵه له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێمه‌وه لێکدانه‌وه‌ی بۆ کرابو، زیاتر به‌هێزێکی روخێنه‌ر و دوژمن ده‌یان بینی.
له گه‌ڵ خه‌ستبونه‌وه‌ی قه‌یرانه‌کانی کورد و به‌غداد و بڕینی موچه و بودجه‌ی هه‌رێم و پێداگری به‌شێکی شیعه له کارنامه‌ی شۆڤینزمیان به‌رامبه‌ر به مافه‌کانی کورد، هاوکاتیش زیاتر لێکترازانی نێوماڵی کورد له ئاکامی هه‌ڵوێست و ره‌فتاری نابه‌جێی ده‌سه‌ڵاتدارانی یه‌کێتی له‌مه‌ڕ پێكهێنانی کابینه‌ی هه‌شت و چاوبازیان له گه‌ڵ مالیکی و جیاوازیه‌کانیان له گه‌ڵ پارتیدا سه‌باره‌ت به‌هێزه کوردهکانی باکور و رۆژئاوا، ئیتر یه‌کڕیزی کورد و به‌رژه‌وه‌ندیه باڵاکانی وه‌ک سه‌رابێک به‌رچاو ده‌که‌وتن.
له گه‌ڵ یه‌قینی بارزانیدا بۆ له‌رزۆکی نێوماڵی کورد له‌بری ئه‌وه‌ی کاری جدی بۆ بنیاتنانه‌وه‌ی راسته‌قینه‌ی نێوماڵی کورد بکات و چاکسازی و گۆڕانکاری بنه‌ڕه‌تی له حوکمڕانی هه‌رێمدا بکات به‌ده‌ستێکی رێكه‌وتنامه‌ی ستراتیژی گرتبو تا هه‌رچۆنێک بێت ئارامی ناوخۆ زیاتر له‌رزۆک نه‌بێت و به‌رێگه‌ی به‌ڕێز مام جەلال پێگه‌ی کورد له به‌غداد رابگیرێت، به‌ده‌سته‌که‌ی تریشی ئه‌جێندای خۆی و حیزبه‌که‌ی گرتبو.
بۆ ئه‌و مه‌به‌سته په‌نای بۆ ئه‌مەریکا برد تا فشار بخاته سه‌ر حکومه‌تی مالیکی، ئه‌مەریکیه‌کان له نیه‌تی بارزانی دڵنیا نه‌بون و پێیان وابو رێکه‌وتنی له گه‌ڵ توریکا بۆ نه‌وت و گازی باشور و لێدوان و هه‌ندێک کاری بۆ سه‌ربه‌خۆیی کوردستان یه‌کپا‌رچه‌‌یی و سهروهری عێراق ده‌خه‌نه مه‌ترسیه‌وه، بۆیه داواکاریه‌کانی پشتگوێخست. بارزانی له ئه‌مەریکا توشی بێ هیوایی (خیبة الامل) بو. له‌لایه‌کی تره‌وه که‌م متمانه‌یی نێوان ئێران و بارزانی ده‌روازه‌کانی ئه‌و وڵاته‌شی به‌رویدا له‌سه‌ر درزێک هێشتبوه‌وه، بۆیه بارزانی کاری له‌سه‌ر رێگای ده‌ربازبون له‌و دابران و گه‌مارۆدانه سیاسیه ده‌کرد.
بارزانی و سوننه
پاش تاقیکردنه‌وه‌ی کارتی تارق هاشمی و ئه‌یاد عه‌لاوی وه‌ک نوێنه‌رانی سوننه ده‌رکه‌وت ئه‌و پێگه به‌هێزه‌یان له گۆڕه‌پانی سیاسی عێراقدا نیه، دواتر له گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌ی نو‌جه‌یفی به‌هۆی فشاری تورکیا و ده‌مچه‌ور کردنیان توانی پشتیوانیه‌کی سنورداریان به‌ده‌ست بهێنێت.
سه‌رهه‌ڵدانی کێشه‌کانی سوریا و هه‌وڵ و کۆششی په‌که‌که بۆ قۆستنه‌وه‌ی بۆشایی سیاسی و ئه‌منی و ئیداری و سه‌ربازی له به‌شێکی رۆژئاوای کوردستان، هاوکاتیش هه‌وڵ و کۆششی چه‌ند وڵاتێکی سوننه ناسنامه‌ی ناوچه‌که بۆ روخاندنی رژێمی ئه‌سه‌د، وه‌ک سعودیه و تورکیا و قه‌ته‌ر، له رێگه‌ی تاقمه ئیسلامیه توندڕه‌وه‌کانه‌وه، بێباکی ئۆباما سه‌باره‌ت به دۆخی سوریا و ئاینده‌ی رژێمی ئه‌سه‌د فه‌وزایه‌کی بێئه‌ندازه‌ی له ناوچه‌که هێنایه کایه‌وه. فه‌و‌زایه‌ک زه‌مینه‌یه‌کی زۆر له‌باری ره‌خساند بۆ گه‌مه‌ی هێز و وڵاته‌کانی ناوچه‌که و بۆ سه‌رهه‌ڵدانی ره‌وته ئیسلامیه توندڕه‌وه و تێرۆریسته‌کان، وه‌ک داعش و به‌ره‌ی نه‌سره و هێزه چه‌کداره‌کانی تر.
ئه‌مەریکا و خۆرئاوا و ئیسرائیل لایان گرنگ بو مه‌ودای ئه‌و فه‌وزا و خوێنرشتنه گه‌وره و خه‌ستتر بێته‌وه، چونکه له‌و دۆخه‌دا مه‌زهه‌ب و ره‌وته ئیسلامیه جیاکان ده‌که‌ونه گیانی یه‌کتر و ئه‌وانیش پشتێنیان ده‌که‌نه‌وه، هاوکاتیش زۆربه‌ی گروپه تێرۆریسته‌کان له گۆڕه‌پانێکی جوگرافی دیاریکراودا کۆده‌کرێنه‌وه و ده‌خرێنه ژێر چاودێری و کۆنترۆڵی خۆیان و له نێوماڵی خۆیان دوریان ده‌خه‌نه‌وه. چه‌ند هێزێکی ناوچه‌که‌ش، وه‌ک تورکیا و سعودیه و قه‌ته‌ریش ئه‌و فه‌وزایه‌یان لا په‌سند بو به مه‌به‌ستی به‌رفروانکردنی ده‌سه‌ڵات و پێگه‌یان و به‌هیوای ته‌سفیاتی حسابی مه‌زهه‌بی له گه‌ڵ رژێمی ئه‌سه‌دی عه‌له‌وی و ده‌سه‌ڵاتی ئێران و محوه‌‌ری شیعه له عێراق و ناوچه‌که.
بارزانی و هاوکێشه‌یه‌کی گه‌وره
بارزانی له‌و دۆخه‌دا و له‌گه‌ڵ ئاماده‌یی تورکیا بۆ کارئاسانی بۆ گواستنه‌وه‌ی نه‌وتی باشور تیشکێکی له کۆتایی نه‌فه‌قه‌که به‌دیکرد، بارزانی هه‌نگاو به‌هه‌نگاو و هێدی هێدی بوه به‌شێک له هاوکێشه‌یه‌کی گه‌وره‌ی سیاسی و مه‌زهه‌بی و ئابوری ناوچه‌که که تورکیا رۆڵی به‌رچاوی تێدا هه‌بو. بارزانی له‌و هاوکێشه‌یه‌دا تواناکانی سیاسی و سه‌ربازی و ئابوری زۆر له‌رزۆک و سنوردار بون، تاکه چه‌کی به‌هێزی ده‌ستی سه‌ربه‌خۆیی باشوری کوردستان بو که ناوبه‌ناو باسی ده‌کرد. مه‌خابن کاتێک هه‌ڵوێستی نه‌رێنی بارزانی له‌مه‌ڕ رۆڵی کوردی رۆژئاوا له قه‌یرانی خه‌ستی سوریادا ده‌رکه‌وت، ئه‌و چه‌که‌ش به‌چه‌ند په‌نجه‌یه‌کیه‌وه گیرسابوه‌وه. رێکه‌وتنه ژێربه‌ژێره‌کان له‌گه‌ڵ وڵاتانی که‌نداو و تایبه‌ت قه‌ته‌ر، رێکه‌وتنه ئابوریه‌کان له گه‌ڵ تورکیا، دورکه‌وتنه‌وه‌ی به‌رده‌وام له به‌غداد و خه‌ستبونه‌وه‌ی ناکۆکیه‌کان له گه‌ڵ ئێران و هاوپه‌یمانه‌کانی له کوردستان و عێراق بارزانی به‌ته‌واوی خزانده به‌ره‌یه‌کی هه‌ریسه ئاسای تێکه‌ڵاو له چه‌ندین به‌رژه‌وه‌ندی و مه‌رامی جیاجیای ناوچه‌که.
هاوکاتیش به‌هه‌ڵسه‌نگاندنێکی کلاسیکی بارزانی و حکومه‌تی هه‌رێمیش له‌و باوه‌ره‌دا بون رۆکردنی دانه‌ویله له باشور بۆ وڵاتان و کۆمپانیا زه‌به‌لاحه‌کانی دنیا زه‌مانه‌تێکی به‌هێزی پاراستنی ئاسایش و ئارامی هه‌رێم ده‌بێت. ده‌رکه‌وت ئه‌م هه‌ڵسه‌نگاندنه له ناوچه‌یه‌کی ته‌نراو به توندڕه‌وی ئاینی و تێرۆریستی ئیسلامی و فه‌وزای سیاسی و شه‌ری مه‌زهه‌بی به‌شێک له راستیه‌کانی له خۆگرتوه.
پێشمه‌رگه و قه‌یران
هێزه‌کانی حه‌فتا و هه‌شتا کۆیان که‌یته‌وه ده‌بنه ژماره‌یه‌کی گه‌وره‌ی خۆماڵی، دو هێزی حیزبکراو دور له‌یه‌کتر، دو فه‌رمانده و ستراتیژ و پێکهاته‌ی جیاواز.
له سه‌رجه‌م ئه‌زمونه‌کانی کورد ده‌رده‌که‌وێت هێزی چه‌کدار کۆڵه‌که‌یه‌کی بنه‌ڕه‌تیه بۆ حیزب و کارنامه و مه‌رامی ده‌سه‌ڵاتدارانی، بۆیه ئه‌م دو هێزه، به‌تایبه‌ت کۆماندۆ باڵاکانیان، به‌پاره و ئیمتیازات و زیاده‌رۆیی و پێشێلکردنی یاسا و مافه‌کانی مرۆڤ و ئازادی پاداشت دراون. مافێکی ره‌وایا‌نه ژیانێکی دروست و رێزداریان بۆ دابین بکرێت، زیاده له‌مه ده‌چێته چوارچێوه‌یه‌کی تره‌وه، ئه‌مه‌ش به‌ڕاشکاوی له باشور رویداوه. کاتێک چه‌ند ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر په‌رله‌مانتارێکی گۆڕان ئه‌و جۆره هێزانه‌ی به میلیشیا ناوبرد، سه‌رۆکی هه‌رێم له هه‌ڵچونێکدا پێی وابو ئه‌و جۆره که‌سانه‌ی ئه‌و نازناوه به‌کارده‌هێنن نابێت له کوردستان شوێنیان بکرێته‌وه. ئێستا پاش ره‌فتاری چه‌ند کۆماندۆیه‌کی پێشمه‌رگه له چه‌ند به‌ره‌یه‌کی شه‌ڕدا ده‌رکه‌وت ئه‌و نازناوه‌ی په‌رله‌مانتاره‌که زۆر گه‌شبینتر بو له‌وه‌ی له واقیعدا ده‌گوزه‌رێت.
وێرای ئه‌وه‌ی هێزه‌کانی پێشمه‌رگه قاره‌مانانه به‌رگری له کوردستان ده‌که‌ن، وه‌لێ یه‌کێک له کۆڵه‌که‌کانی یه‌کڕیزی نه‌ته‌وه‌یی به‌نیشتمانیکردنی هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌یه، ئه‌م دۆخه‌ی ئیستای کوردستان ده‌یسه‌لمێنێت ده‌بێت ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستان سه‌ر له‌نوێ هێزه‌کانی پێشمه‌رگه به ئاراسته‌ی نیشتمانی بنیات بنێنه‌وه و له چنگی چاوچنۆکی حزبایه‌تی رزگاری بکه‌ن.
پرسیارێک بۆ...
له گه‌ڵ گرتنی موسڵ و چه‌ند ناوچه‌یه‌کی سوننه‌نشین و کشانه‌وه‌ی سوپای عێراق له ناوچه دابڕێنراوه‌کان بارزانی رایگه‌یاند هێزه‌کانی پێشمه‌رگه ئه‌و ناوچانه ده‌گرنه‌ده‌ست و ته‌نها به‌رگری ده‌که‌ن.
لێره‌دا زۆر ره‌وایه پرسیارێکی جدی بکرێت: ئایا کشانه‌وه‌ی سوپای عێراق به‌مه‌بست بوه تا کورد دوچاری شه‌ڕ و پێکدادانێک له گه‌ڵ داعشدا بکه‌ن و پێگه و ئاستی داواکاریه‌کانی لاواز بکه‌ن یاخود ئاکامی ترسنۆکی و روخاندنی وره‌ی سوپا بوه.
له سیاسه‌تدا وارده که له ئه‌گه‌ری یه‌که‌مدا "دۆسته وه‌همیه‌کانی" کورد، وه‌ک تورکیا و ئوردون و قه‌ته‌ر، ته‌نانه‌ت مالیکیش، ئه‌و لاوزابونه‌ی پێگه‌ی کوردیان به‌باش زانیوه تا زیاتر ده‌سته‌مۆی که‌ن و "واحه‌ی ئابوری باشوری کوردستان" باشتر بدۆشن.
ده‌رئه‌نجام
لێکترازانی نه‌ته‌وه‌یی، دابڕان، چاوچنۆکی، خۆپه‌رستی، گه‌نده‌ڵی، رێکه‌وتن و کارنامه‌ی ژێربه‌ژێر، هاوپه‌یمانی و دۆستایه‌تی نادروست، هێزی پێشمه‌رگه‌ی حیزب و سه‌رکرده، نه‌خوێندنه‌وه‌ی وردی هاوکێشه سیاسی و ئابوری و ئه‌منیه‌کانی ناوچه‌که، چه‌واشه‌کردنی خه‌ڵک... تاد ئه‌و هه‌ڵه و گوناه و که‌مته‌رخه‌میانه‌ن ده‌که‌ونه ئه‌ستۆی سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد و زۆر تایبه‌ت پارتی و یه‌کێتی، ئه‌م هه‌ڵه و که‌مته‌رخه‌میانه له که‌مترین حاڵه‌تدا دوژمنان و ناحه‌زانی کوردیان زیاتر هانداوه په‌لامارمان بده‌ن و لاوازمان که‌ن و بیانه‌وێت خواست و مه‌رجه‌کانیان به‌سه‌رماندا بسه‌پێنن.
|
|
|